Human Dignity versus Incapacitation of Senior Citizens
Marcin Kołodziej
The Polish Academy of Arts and Sciences , Polandhttps://orcid.org/0000-0001-8875-7582
Abstract
In the Polish legal system, human dignity is the limiting value in applying all norms. Dignity is intrinsic and inalienable. Therefore, respecting and protecting human dignity are considered fundamental duties of public authorities. At the same time, Polish legislation features an institution of incapacitation, which is among the most severe forms of legal interference in the sphere of fundamental human rights. Taking in a broader, philosophical-theological-legal perspective, this article seeks to juxtapose human dignity as a constitutional value against the institution of incapacitation concerning senior citizens. Even if necessity sometimes requires that institution of incapacitation be used, the value of human dignity should be taken into account when assessing the admissibility and lawfulness of its use in particular cases.
Keywords:
human dignity, care of senior citizens, incapacitation, Polish legal systemReferences
Źródła
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483).
Dekret Prezydium Krajowej Rady Narodowej z dnia 29 sierpnia 1945 r. – Prawo osobowe (Dz. U. z 1945 r. Nr 40, poz. 223).
Ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. – Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. z 1950 r. Nr 34, poz. 311).
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 1740).
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 1575).
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 maja 1997 r., K 26/96, OTK 1997, nr 2, poz. 19, Legalis nr 10361.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK-A 2002, nr 5, poz. 65, Legalis nr 55388.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 marca 2007 r., K 28/05, OTK-ZU 2007, nr 3A, poz. 24, Legalis nr 80542.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 listopada 2007 r., U 8/05, OTK-A 2007, nr 10, poz. 121, Legalis nr 88401.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 września 2008 r., K 44/07, OTK-A 2008, nr 7, poz. 126, Legalis nr 106699.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 lipca 2009 r., SK 48/05, OTK-A 2009, nr 7, poz. 108, Legalis nr 159125.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca 2016 r., SK 31/14, OTK-ZU A/2016, poz. 51, Legalis nr 1461213.
Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 lipca 2015 r., SK 20/14, OTK ZU 7A/2015, poz. 115, Legalis nr 1342098.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 1956 r., III CR 440/56, OSNCK 1957, nr 4, poz. 115, Legalis nr 179307.
Rzecznik Praw Obywatelskich, List do Ministra Sprawiedliwości z 10.07.2008 r., https://bip.brpo.gov.pl/pliki/12161132920.pdf (dostęp: 28.09.2022).
Rzecznik Praw Obywatelskich, List do Przewodniczącego Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu RP z 20.07.2018 r., https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Opinia%20dla%20senackiej%20komisji%20w%20sprawie%20zniesienia%20ubezw%C5%82asnowolnienia.pdf (dostęp: 28.09.2022).
Rzecznik Praw Obywatelskich, Pismo procesowe do Trybunału Konstytucyjnego z 25.09.2018 r., https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Stanowisko%20RPO%20dla%20TK%20w%20sprawie%20ubezw%C5%82asnowolnienia.pdf (dostęp: 28.09.2022).
Rzecznik Praw Obywatelskich, List do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości z 15.03.2022 r., https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2022-03/Do_MS_15.03.2022.pdf (dostęp: 13.05.2022).
Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, red. M. Przybył, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2012.
The United Nations General Assembly, Convention on the Rights of Persons with Disabilities, https://bip.brpo.gov.pl/en/content/convention-rights-persons-disabilities (dostęp: 28.09.2022).
Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych, Powszechna deklaracja praw człowieka, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1948.html (dostęp: 28.09.2022).
Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych, Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169).
Opracowania
Balwicka-Szczyrba M., Sylwestrzak A., Instytucja ubezwłasnowolnienia w perspektywie unormowań Konstytucji RP oraz konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2008, t. 40, s. 151–167.
Bosek L., Gwarancje godności ludzkiej i ich wpływ na polskie prawo cywilne, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2012.
Bosek L., Komentarz do art. 30, w: Konstytucja RP, t. 1, Komentarz do art. 1-86, red. M. Safjan, L. Bosek, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2016, s. 722–751.
Chauvin T., Godność człowieka jako źródło podmiotowości prawnej i granica władzy, https://www.edukacjaprawnicza.pl/godnosc-czlowieka-jako-zrodlo-podmiotowosci-prawnej-i-granica-wladzy/ (dostęp: 28.09.2022).
Czech B., Ubezwłasnowolnienie, w: Kodeks postępowania cywilnego, t. 2, Komentarz. Art. 367-729, red. K. Piasecki, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2014, s. 606–651.
Domański M., Ubezwłasnowolnienie w prawie polskim a wybrane standardy międzynarodowej ochrony praw człowieka, „Prawo w Działaniu” 2014, t. 17, s. 7–48.
Duś M., Stosowanie instytucji ubezwłasnowolnienia w polskim systemie prawnym, „Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ” 2016, nr 6 (28), s. 100–113.
Garlicki L., Komentarz do artykułu 30, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 3, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003, s. 9–13.
Gutowski M., Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych, w: Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1-352, red. M. Gutowski, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2018, s. 132–248.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Ubezwłasnowolnianie w świetle konstytucyjnych i międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka, https://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2018/08/policy_paper_ubezw%C5%82anowolnienie_FIN_PDF.pdf (dostęp: 28.09.2022).
Hobbes T., Lewiatan czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, tłum. Cz. Znamierowski, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2005.
Kołodziej M., Ubezwłasnowolnienie seniora. Ograniczenie czy pomoc?, „Kościół i Prawo” 2022, t. 11, nr 1, s. 27–47. (Crossref)
Krąpiec M.A., Ja – człowiek, Wydawnictwo KUL, Lublin 2005.
Kurowski K., Wolności i prawa człowieka i obywatela z perspektywy osób z niepełnosprawnościami, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2014.
Longchamps de Bérier F., Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
Markiewicz I., Heitzman J., Pilszyk A., Ubezwłasnowolnienie – instytucja wciąż potrzebna?, „Psychiatria” 2014, t. 11, nr 4, s. 203–210.
Nowak A., Działania na rzecz ochrony praw osób z niepełnosprawnością – propozycje zmian, „Niepełnosprawność” 2018, nr 30, s. 11–24. (Crossref)
Ossowska M., Normy moralne. Próba systematyzacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Paprzycki L.K., Psychiatryczno-neurologiczno-psychologiczne aspekty postępowania cywilnego w przedmiocie ubezwłasnowolnienia – zagadnienia prawne, w: Psychologiczne i interdyscyplinarne problemy w opiniodawstwie sądowym w sprawach cywilnych, red. J.M. Stanik, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2011, s. 90–104.
Paśko M., Instytucja ubezwłasnowolnienia w polskim systemie prawnym, https:// www.edukacjaprawnicza.pl/instytucja-ubezwlasnowolnienia-w-polskim-systemie-prawnym/ (dostęp: 28.09.2022).
Piechowiak M., Filozofia praw człowieka. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1999.
Podrez E., O godności – zalety i braki naszego myślenia, w: Badania nad embrionami ludzkimi w świetle etyki i prawa, red. E. Podrez, T. Stawecki, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012, s. 88–98. (Crossref)
Polak P., Trzciński J., Konstytucyjna zasada godności człowieka w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2018, t. 40, s. 257–274.
Prejzner J., Kościół wobec seniorów i niepełnosprawnych. Aspekt pastoralny, w: Seniorzy – drogą Kościoła, red. M. Kołodziej, B. Mitkiewicz, Wydawnictwo Scriptum, Kraków 2020, s. 11–32.
Ratzinger J., Czternaście encyklik Jana Pawła II, „L’Osservatore Romano”, wyd. pol., 2003, nr 9, s. 22–25.
Rominkiewicz J., Niepoczytalność i jej skutki w prawie ateńskim, w: Studia historycznoprawne, red. A. Konieczny, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003, s. 21–42.
Rybski R., Konstytucyjny status osób ubezwłasnowolnionych, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2015.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981.
Wołodkiewicz W., Zabłocka M., Prawo rzymskie. Instytucje, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009.
Wróbel J., Wielka encyklopedia nauczania Jana Pawła II, Wydawnictwo Polwen, Radom 2006.
Zajadło J., Godność jednostki w aktach międzynarodowej ochrony praw człowieka, „Ruch Prawniczy,
Ekonomiczny i Socjologiczny” 1989, z. 2, s. 103–117.
Zaradkiewicz K., Ubezwłasnowolnienie – perspektywa konstytucyjna a instytucja prawa cywilnego, w: Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w świetle międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka, red. D. Pudzianowska, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2014, s. 190–212.
Zdybicka Z., Człowiek i religia, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1977.
Zieliński S., Rozumienie godności człowieka i jej znaczenie w procesie stanowienia i stosowania prawa. Propozycja testu zgodności regulacji prawnych z zasadą godności człowieka, „Przegląd Sejmowy” 2019, nr 4 (153), s. 107–127. (Crossref)
Zima-Parjaszewska M., Artykuł 12 Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami a ubezwłasnowolnienie w Polsce, w: Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w świetle międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka, red. D. Pudzianowska, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2014, s. 127–163.
The Polish Academy of Arts and Sciences https://orcid.org/0000-0001-8875-7582
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
This is an open access journal.
Beginning with Issue 1/2024, all texts published under a Creative Commons Attribution CC BY 4.0 licence.
The texts in Issues from 3/2018 to 4/2023 are published under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives CC BY-NC-ND 4.0 licence.
For aricles till 2/2018 your use is permitted by an applicable exception or limitation – see: Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
