Przyznanie się oskarżonego do winy w rzymskim procesie karnym
Andrzej Chmiel
Abstrakt
Przyznanie się oskarżonego do winy przez cały okres republiki aż do II wieku n.e. było traktowane jako wystraczająca podstawa do wydania skazującego wyroku w rzymskim procesie karnym. Takie postępowanie było przede wszystkim wynikiem tego, iż czyn sprawcy postrzegano tylko z punktu widzenia jego skutków, a nie motywacji oskarżonego. Dopiero w okresie cesarstwa confessio zostało poddane kontroli początkowo samego cesarza, a następnie jego urzędników. W czasach pryncypatu sędzia, w którego rolę wcielał się cesarski urzędnik, został wyposażony w stosowne narzędzie, które miało umożliwić mu dotarcie do prawdy. Tym ostatnim stały się tormenta. Wydaje się, iż to właśnie pojawienie się tortur wymusiło zwłaszcza na rzymskiej jurysprudencji zainteresowanie, zarówno problematyką zawinienia sprawcy czynu, ale także, psychologiczną oceną wiarygodności jego wyjaśnień. W efekcie, to tormenta doprowadziły do tego, iż przyznanie się do winy przestało być traktowane w rzymskim procesie karnym jako regina probationum.
Słowa kluczowe:
rzymski proces karny, oskarżony, wyjaśnienia, przyznanie się do winy, torturyBibliografia
Źródła prawa
Cicero pro Ligario
I, 2
Livius Ab urbe condita
26, 27
39, 17
Sallust Bellum Catlinam
52, 36
Seneca Maior Controversiae
8, 1
Suetonius De vita Caesarum
Divi Augusti 33
Quintilianus Declamationes
314
Lex duodecim tabularum
3, 1
8, 12
8, 14
Lex Numae
12
Codex Iustiniani
1, 3, 10
3, 26
7, 59, 1
7, 65, 2
9, 12, 8
Codex Theodosiani
7, 18, 11
9, 10, 4
Digesta Iustiniani
1, 7, 25 pr.
12, 4, 15
24, 1, 32, 7
29, 5, 6 pr.
29, 5, 17
42, 1, 51
42, 2, 1
42, 2, 3
47, 2, 7, 1-3
48, 3, 5
48, 18, 1, 17
48, 18, 1, 23
48, 18, 1, 26-27
48, 21, 2 pr.
48, 21, 3, pr.-3
49, 14, 45, 2
Pauli Sententiae
5, 26, 2
Bibliografia
Amielańczyk K., Crimina legitima w rzymskim prawie publicznym, Lublin 2013.
Amielańczyk K., Głos cesarza Hadriana w sprawie s.c. Silanianum, [w:] Zeszyty Prawnicze UKSW 6.1 (2006), s. 9-25.
Amielańczyk K., Lex Cornelia de sicariis et venefisis. Ustawa Korneliusza Sulli przeciwko nożownikom i trucicielom 81 r. p.n.e., Lublin 2011.
Amielańczyk K., Quaestio per tormenta. O wartości dowodowej zeznań uzyskanych za pomocą tortur w rzymskim procesie karnym okresu pryncypatu, [w:] O prawie i jego dziejach. Księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, Ks. I, Białystok-Katowice 2010, s. 51-62.
Amielańczyk K., Rzymskie prawo karne w reskryptach cesarza Hadriana, Lublin 2006.
Amielańczyk K., Znaczenie “opinii publicznej” dla przebiegu rzymskiego procesu karnego. Uwagi na marginesie mów obrończych Cycerona w sprawach o zabójstwa, [w:] Społeczeństwo a władza. Ustrój, prawo, idee, pod. red. J. Przygodzkiego i M.J. Ptaka, Kolonia Limited 2010, s. 145-160.
Chmiel A., Ochrona bezpieczeństwa właścicieli niewolników w świetle S.C. Silanianum, [w:] Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie rzymskim, pod. red. K. Amielańczyka, A. Dębińskiego, D. Słapka, Lublin 2010, s. 53-64.
Chmiel A., Proces katylinarczyków jako przykład rzymskiego “procesu politycznego”, [w:] Prawo karne i polityka w państwie rzymskim, red. K. Amielańczyk, A. Dębiński, D. Słapek, Lublin 2015, s. 47-62.
Chmiel A., Przykład zastosowania s.c. Silanianum, czyli o tym, dlaczego rzymska iustitia stawała się niekiedy okrutna, [w:] Przemoc w świecie starożytnym. Źródła, struktury, interpretacje, red. D. Słapek, I. Łuć, Lublin 2017, s. 299-310.
Chmiel A., Ustrój rzymskich organów jurysdykcyjnych w sprawach karnych, Studia Prawnoustrojowe 12 (2010), s. 49-55.
Chmiel A., Zasada crimen extinguitur mortalitate a samobójstwo oskarżonego w rzymskim procesie karnym, [w:] Justynian i prawo rzymskie. Refleksje w 1450. Rocznicę śmierci cesarza, pod red. K. Szczygielskiego, Białystok 2015, s. 97-112.
David J-M., La faute de l'abandon. Théories et pratiques judiciaires à Rome à la fin de la République, [w:] L'aveu. Antiquité et Moyen Âge. Actes de la table ronde de Rome (28-30 mars 1984), Roma 1986, s. 69-87.
Dębiński A., Poena cullei w rzymskim prawie karnym, Prawo Kanoniczne 37, nr 3-4 (1994), s. 133-146.
Digesta Iustiniani. Digesta Justyniańskie. Tekst i przekład, VII, 2, ks. 48-50, pod red. T. Palmirskiego, Kraków 2017.
Dyjakowska M.H., Procesy chrześcijan w świetle korespondencji Pliniusza Młodszego, [w:] Cuius regio, eius religio, Lublin 2006, s. 25-40.
Ermann J., Strafprozeβ, öffentliches Interesse und private Strafverfolgung, Köln-Weimar-Wien 2000.
Frantzen M., Mors voluntaria in reatu: Die Selbsttötung im klassischen römischen Recht, Gottingen 2012.
Freiherr von Soden H., Confessio zwischen Beichte und Geständnis. Eine dogmengeschichtliche Betrachtung über die Entwicklung des Schuldbekenntnisses vom römischen Recht bis zum IV. Lateranum, Düsseldorf 2010.
Gagliardi L., ‘Iure caesus esto’, Labeo 45 (1999), s. 421-439.
Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, przeł. J. Niemirska-Pliszczyńska, wyd. 5, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972.
Geib G., De Confessionis Effectu in processu criminali romanorum, Turici 1837.
Gioffredi C., L’elemento intenzionale nel diritto penale romano, [w:] Studi in onore di G. Grosso III, Torino 1970, s. 35-53.
Girdwoyń K., Ogólna charakterystyka procesu karnego w Anglii i Walii, [w:] System prawa karnego procesowego, t. II. Proces karny. Rozwiązania modelowe w ujęciu prawnoporównawczym, red. P. Kruszyński, Warszawa 2014, s. 686-692.
Jońca M., < In > iis qui ad me tamquam christiani deferebantur, hunc sum secutus modum. Środki dowodowe zastosowane w procesie chrześcijan pontyjskich w relacji Pliniusza Młodszego (Ep. 10, 96), Zeszyty Prawnicze UKSW 5.2 (2005), s. 99-115.
Jońca M., Exilium jako przejaw humanitas w rzymskim prawie karnym okresu republiki, [w:] Humanitas grecka i rzymska, pod red. R. Popowskiego, Lublin 2005, s. 191-202.
Jońca M., Exilium voluntarium, czyli luksus dla wybranych, CPH, t. LX, z. 2 (2008) s. 363-369.
Jońca M., Głośne rzymskie procesy karne, Wrocław 2009.
Jońca M., Parricidium w prawie rzymskim, Lublin 2008.
Jońca M., The Scope of exilium voluntarium in the Roman Republic, [w:] La repressione criminale nella Roma repubblicana fra norma e persuasione, (a cura di B. Santalucia), Pavia 2009, s. 77-91.
Kelly G.P., A History of Exile in the Roman Republic, Cambridge 2006.
Kipp T., s.v. confessio, «RE» 4.1 (1900), szp. 870-871.
Kmiecik R. (red.), Prawo dowodowe. Zarys wykładu, Warszawa 2008.
Kunkel K., Prinzipien des römischen Strafverfahrens, [w:] Kleine Schriften. Zum römischen Strafverfahren und zur römischen Verfassungsgeschichte, Weimar 1974, s. 11-31.
Kunkel W., Quaestio, [w:] Kleine Schriften. Zum römischen Strafverfahren und zur römischen Verfassungsgeschichte, Weimar 1974, s. 33-110.
Litewski W., Confessio in iure e sententia, Labeo 22/2 (1976), s. 252-267.
Litewski W., Rzymski proces karny, Kraków 2003.
Litewski W., Studia nad rzymskim postępowaniem kognicyjnym, Kraków 1971.
Loska E., Obowiązek niewolników obrony swojego właściciela, Zeszyty Prawnicze UKSW 4.1 (2004), s. 45-56.
Loska E., Zagadnienie obrony koniecznej w rzymskim prawie karnym, Warszawa 2011.
Manni A., Mors omnia solvit. La morte del reus nel processo criminale romano, Napoli 2013.
Marek A., Prawo karne, Warszawa 2006.
Marotta V., Morte rei iudicium solvitur, INDEX 43 (2015), s. 456-464.
Mommsen T, Römisches Strafrecht, Leipzig 1899 (nachdruck Graz 1955).
Mowy Marka Tulliusza Cycerona, przeł. przez E. Rykaczewskiego, t. III, Paryż 1870.
Nogrady A., Römisches Strafrecht nach Ulpian. Buch 7 bis De officio proconsulis, Berlin 2006.
Nörr D., Causa mortis, München 1986.
Pugliese G., Le preuve dans le procès romain de l’Epoque classique, [w:] Recueils de la société Jean Bodin pour l’histoire comparative des instutions. La Preuve, première parie Antiquité, Brüssel 1964, s. 277-348.
Rein W., Das Criminalrecht der Römer von Romulus bis auf Justynian, Leipzig 1844.
Rilinger R., Honestiores – Humiliores: zu einer sozialen Dichotomie im Strafrecht der römischen Kaiserzeit, München 1988.
Sanders A., Young R., Burton M., Criminal Justice, wyd. IV, Oxford University Press, New York 2010.
Santalucia B., Diritto e processo penale nell’antica Roma, Milano 1989.
Santalucia B., Il diritto penale e la codificazione decemvirale, [w:] Lineamenti di storia del diritto romano, red. M. Talamanca, Milano 1989, s. 126-133.
Santalucia B., Osservazioni sui duuviri perduellionis e sul procedimento duumvirale, [w:] Du chȃtiment dans la cite. Supplices corporals et peine de mort dans le monde antique. Table ronde organisée par l’École française de Rome avec le concours du Centre national de la recherché scientifique (Rome 9-11 novembre 1982), Rome 1984, s. 439-452.
Scapini N., Diritto e procedura penale nell’esperienza giuridica romana, Parma 1992.
Scapini N., La confessione nel diritto romano. I: Diritto classico, Torino 1973.
Scapini N., La confessione nel diritto romano. II: Diritto giustinianeo, Milano 1983.
Sitek B., „Quaestionem” intellegere debemus tormenta et corporis dolorem ad eruendam veritatem, [w:] Crimina et mores. Prawo karne i obyczaje w starożytnym Rzymie, pod red. M. Kuryłowicza, Lublin 2001, s. 161-168.
Thomas Y., Confessus pro iudicato. L'aveu civil et l'aveu pénal à Rome, [w:] L'aveu. Antiquité et Moyen Âge. Actes de la table ronde de Rome (28-30 mars 1984), Roma 1986, s. 89-117.
Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, ks. XXXV-XL, przeł. i oprac. M. Brożek, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1981.
Wacke A., Audiatur et altera pars zum rechtlichen gehoer im roemischen zivil- und strafprozess, [w:] Ars boni et aequi. Festsschrift fuer W. Waldstein zum 65., Stuttgart 1993, s. 369-399.
Wacke A., Der Selbsmord im römischen Recht und der Rechtsentwicklung, ZSS 97 (1980), s. 26-77.
Zumpt A.W., Römisches Criminalrecht, t. I.1, Berlin 1865.
Cicero pro Ligario
I, 2
Livius Ab urbe condita
26, 27
39, 17
Sallust Bellum Catlinam
52, 36
Seneca Maior Controversiae
8, 1
Suetonius De vita Caesarum
Divi Augusti 33
Quintilianus Declamationes
314
Lex duodecim tabularum
3, 1
8, 12
8, 14
Lex Numae
12
Codex Iustiniani
1, 3, 10
3, 26
7, 59, 1
7, 65, 2
9, 12, 8
Codex Theodosiani
7, 18, 11
9, 10, 4
Digesta Iustiniani
1, 7, 25 pr.
12, 4, 15
24, 1, 32, 7
29, 5, 6 pr.
29, 5, 17
42, 1, 51
42, 2, 1
42, 2, 3
47, 2, 7, 1-3
48, 3, 5
48, 18, 1, 17
48, 18, 1, 23
48, 18, 1, 26-27
48, 21, 2 pr.
48, 21, 3, pr.-3
49, 14, 45, 2
Pauli Sententiae
5, 26, 2
Bibliografia
Amielańczyk K., Crimina legitima w rzymskim prawie publicznym, Lublin 2013.
Amielańczyk K., Głos cesarza Hadriana w sprawie s.c. Silanianum, [w:] Zeszyty Prawnicze UKSW 6.1 (2006), s. 9-25.
Amielańczyk K., Lex Cornelia de sicariis et venefisis. Ustawa Korneliusza Sulli przeciwko nożownikom i trucicielom 81 r. p.n.e., Lublin 2011.
Amielańczyk K., Quaestio per tormenta. O wartości dowodowej zeznań uzyskanych za pomocą tortur w rzymskim procesie karnym okresu pryncypatu, [w:] O prawie i jego dziejach. Księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, Ks. I, Białystok-Katowice 2010, s. 51-62.
Amielańczyk K., Rzymskie prawo karne w reskryptach cesarza Hadriana, Lublin 2006.
Amielańczyk K., Znaczenie “opinii publicznej” dla przebiegu rzymskiego procesu karnego. Uwagi na marginesie mów obrończych Cycerona w sprawach o zabójstwa, [w:] Społeczeństwo a władza. Ustrój, prawo, idee, pod. red. J. Przygodzkiego i M.J. Ptaka, Kolonia Limited 2010, s. 145-160.
Chmiel A., Ochrona bezpieczeństwa właścicieli niewolników w świetle S.C. Silanianum, [w:] Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie rzymskim, pod. red. K. Amielańczyka, A. Dębińskiego, D. Słapka, Lublin 2010, s. 53-64.
Chmiel A., Proces katylinarczyków jako przykład rzymskiego “procesu politycznego”, [w:] Prawo karne i polityka w państwie rzymskim, red. K. Amielańczyk, A. Dębiński, D. Słapek, Lublin 2015, s. 47-62.
Chmiel A., Przykład zastosowania s.c. Silanianum, czyli o tym, dlaczego rzymska iustitia stawała się niekiedy okrutna, [w:] Przemoc w świecie starożytnym. Źródła, struktury, interpretacje, red. D. Słapek, I. Łuć, Lublin 2017, s. 299-310.
Chmiel A., Ustrój rzymskich organów jurysdykcyjnych w sprawach karnych, Studia Prawnoustrojowe 12 (2010), s. 49-55.
Chmiel A., Zasada crimen extinguitur mortalitate a samobójstwo oskarżonego w rzymskim procesie karnym, [w:] Justynian i prawo rzymskie. Refleksje w 1450. Rocznicę śmierci cesarza, pod red. K. Szczygielskiego, Białystok 2015, s. 97-112.
David J-M., La faute de l'abandon. Théories et pratiques judiciaires à Rome à la fin de la République, [w:] L'aveu. Antiquité et Moyen Âge. Actes de la table ronde de Rome (28-30 mars 1984), Roma 1986, s. 69-87.
Dębiński A., Poena cullei w rzymskim prawie karnym, Prawo Kanoniczne 37, nr 3-4 (1994), s. 133-146.
Digesta Iustiniani. Digesta Justyniańskie. Tekst i przekład, VII, 2, ks. 48-50, pod red. T. Palmirskiego, Kraków 2017.
Dyjakowska M.H., Procesy chrześcijan w świetle korespondencji Pliniusza Młodszego, [w:] Cuius regio, eius religio, Lublin 2006, s. 25-40.
Ermann J., Strafprozeβ, öffentliches Interesse und private Strafverfolgung, Köln-Weimar-Wien 2000.
Frantzen M., Mors voluntaria in reatu: Die Selbsttötung im klassischen römischen Recht, Gottingen 2012.
Freiherr von Soden H., Confessio zwischen Beichte und Geständnis. Eine dogmengeschichtliche Betrachtung über die Entwicklung des Schuldbekenntnisses vom römischen Recht bis zum IV. Lateranum, Düsseldorf 2010.
Gagliardi L., ‘Iure caesus esto’, Labeo 45 (1999), s. 421-439.
Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, przeł. J. Niemirska-Pliszczyńska, wyd. 5, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972.
Geib G., De Confessionis Effectu in processu criminali romanorum, Turici 1837.
Gioffredi C., L’elemento intenzionale nel diritto penale romano, [w:] Studi in onore di G. Grosso III, Torino 1970, s. 35-53.
Girdwoyń K., Ogólna charakterystyka procesu karnego w Anglii i Walii, [w:] System prawa karnego procesowego, t. II. Proces karny. Rozwiązania modelowe w ujęciu prawnoporównawczym, red. P. Kruszyński, Warszawa 2014, s. 686-692.
Jońca M., < In > iis qui ad me tamquam christiani deferebantur, hunc sum secutus modum. Środki dowodowe zastosowane w procesie chrześcijan pontyjskich w relacji Pliniusza Młodszego (Ep. 10, 96), Zeszyty Prawnicze UKSW 5.2 (2005), s. 99-115.
Jońca M., Exilium jako przejaw humanitas w rzymskim prawie karnym okresu republiki, [w:] Humanitas grecka i rzymska, pod red. R. Popowskiego, Lublin 2005, s. 191-202.
Jońca M., Exilium voluntarium, czyli luksus dla wybranych, CPH, t. LX, z. 2 (2008) s. 363-369.
Jońca M., Głośne rzymskie procesy karne, Wrocław 2009.
Jońca M., Parricidium w prawie rzymskim, Lublin 2008.
Jońca M., The Scope of exilium voluntarium in the Roman Republic, [w:] La repressione criminale nella Roma repubblicana fra norma e persuasione, (a cura di B. Santalucia), Pavia 2009, s. 77-91.
Kelly G.P., A History of Exile in the Roman Republic, Cambridge 2006.
Kipp T., s.v. confessio, «RE» 4.1 (1900), szp. 870-871.
Kmiecik R. (red.), Prawo dowodowe. Zarys wykładu, Warszawa 2008.
Kunkel K., Prinzipien des römischen Strafverfahrens, [w:] Kleine Schriften. Zum römischen Strafverfahren und zur römischen Verfassungsgeschichte, Weimar 1974, s. 11-31.
Kunkel W., Quaestio, [w:] Kleine Schriften. Zum römischen Strafverfahren und zur römischen Verfassungsgeschichte, Weimar 1974, s. 33-110.
Litewski W., Confessio in iure e sententia, Labeo 22/2 (1976), s. 252-267.
Litewski W., Rzymski proces karny, Kraków 2003.
Litewski W., Studia nad rzymskim postępowaniem kognicyjnym, Kraków 1971.
Loska E., Obowiązek niewolników obrony swojego właściciela, Zeszyty Prawnicze UKSW 4.1 (2004), s. 45-56.
Loska E., Zagadnienie obrony koniecznej w rzymskim prawie karnym, Warszawa 2011.
Manni A., Mors omnia solvit. La morte del reus nel processo criminale romano, Napoli 2013.
Marek A., Prawo karne, Warszawa 2006.
Marotta V., Morte rei iudicium solvitur, INDEX 43 (2015), s. 456-464.
Mommsen T, Römisches Strafrecht, Leipzig 1899 (nachdruck Graz 1955).
Mowy Marka Tulliusza Cycerona, przeł. przez E. Rykaczewskiego, t. III, Paryż 1870.
Nogrady A., Römisches Strafrecht nach Ulpian. Buch 7 bis De officio proconsulis, Berlin 2006.
Nörr D., Causa mortis, München 1986.
Pugliese G., Le preuve dans le procès romain de l’Epoque classique, [w:] Recueils de la société Jean Bodin pour l’histoire comparative des instutions. La Preuve, première parie Antiquité, Brüssel 1964, s. 277-348.
Rein W., Das Criminalrecht der Römer von Romulus bis auf Justynian, Leipzig 1844.
Rilinger R., Honestiores – Humiliores: zu einer sozialen Dichotomie im Strafrecht der römischen Kaiserzeit, München 1988.
Sanders A., Young R., Burton M., Criminal Justice, wyd. IV, Oxford University Press, New York 2010.
Santalucia B., Diritto e processo penale nell’antica Roma, Milano 1989.
Santalucia B., Il diritto penale e la codificazione decemvirale, [w:] Lineamenti di storia del diritto romano, red. M. Talamanca, Milano 1989, s. 126-133.
Santalucia B., Osservazioni sui duuviri perduellionis e sul procedimento duumvirale, [w:] Du chȃtiment dans la cite. Supplices corporals et peine de mort dans le monde antique. Table ronde organisée par l’École française de Rome avec le concours du Centre national de la recherché scientifique (Rome 9-11 novembre 1982), Rome 1984, s. 439-452.
Scapini N., Diritto e procedura penale nell’esperienza giuridica romana, Parma 1992.
Scapini N., La confessione nel diritto romano. I: Diritto classico, Torino 1973.
Scapini N., La confessione nel diritto romano. II: Diritto giustinianeo, Milano 1983.
Sitek B., „Quaestionem” intellegere debemus tormenta et corporis dolorem ad eruendam veritatem, [w:] Crimina et mores. Prawo karne i obyczaje w starożytnym Rzymie, pod red. M. Kuryłowicza, Lublin 2001, s. 161-168.
Thomas Y., Confessus pro iudicato. L'aveu civil et l'aveu pénal à Rome, [w:] L'aveu. Antiquité et Moyen Âge. Actes de la table ronde de Rome (28-30 mars 1984), Roma 1986, s. 89-117.
Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, ks. XXXV-XL, przeł. i oprac. M. Brożek, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1981.
Wacke A., Audiatur et altera pars zum rechtlichen gehoer im roemischen zivil- und strafprozess, [w:] Ars boni et aequi. Festsschrift fuer W. Waldstein zum 65., Stuttgart 1993, s. 369-399.
Wacke A., Der Selbsmord im römischen Recht und der Rechtsentwicklung, ZSS 97 (1980), s. 26-77.
Zumpt A.W., Römisches Criminalrecht, t. I.1, Berlin 1865.
Chmiel, A. (2020). Przyznanie się oskarżonego do winy w rzymskim procesie karnym. Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 60(3), 465–483. https://doi.org/10.31743/zn.2017.60.3.465-483
Andrzej Chmiel
andrzej.chmiel@poczta.umcs.lublin.pl
Licencja
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
