Od podziału postsolidarnościowego do polaryzacji. (Krótkie) studium relacji między Prawem i Sprawiedliwością a Platformą Obywatelską i ich wyborcami
Abstrakt
Toczący się spór między partiami – Prawem i Sprawiedliwością a Platformą Obywatelską – nosi znamiona
polaryzacji o charakterze totalnym, czyli takiej, która obejmuje niemal wszystkie sfery życia
społecznego. W każdej z nich dochodzi do ciągłej konfrontacji liderów i członków partii, wyborców
i zdecydowanej większości członów społeczeństwa. Proces ten uruchomiony został w 2005 roku
przez elity polityczne, po zakończonych niepowodzeniem negocjacjach, które nie doprowadziły do
powstania rządu opartego na, zapowiadanej w kampanii wyborczej, większościowej koalicji POPiS.
Zasadniczą dynamikę temu procesowi nadawały czynniki o charakterze afektywnym, a w zdecydowanie
mniejszym stopniu czynniki ideologiczne. W artykule podjęto próbę przyjrzenia się polaryzacji
współczesnego społeczeństwa polskiego oraz odpowiedzi na niektóre związane z tym problemem
pytania: W jaki sposób polaryzacja została zapoczątkowana?; W jaki sposób się rozwijała?; Na czym
polega jej specyfika? Podstawą obserwacji i formułowanych wniosków są wyniki badań ilościowych
zrealizowanych przez różne instytucje, w tym przede wszystkim przez CBOS.
Słowa kluczowe:
społeczeństwo polskie, polaryzacja polityczna, polaryzacja afektywnaBibliografia
Abramowitz A.I., Saunders K.L., Is Polarization a Myth?, “The Journal of Politics” 2008, vol. 70, no. 2, s. 542–555. (Crossref)
Campbell A., Converse P., Miller W., Stokes D., The American Voter, John Wiley & Sons, New York 1960.
CBOS, Alternatywy wyborcze i elektoraty negatywne. Komunikat z badań BS/151/2010, oprac. A. Cybulska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2010.
CBOS, Co różni zwolenników lewicy, centrum i prawicy? Komunikat z badań Nr 139/2015, oprac. M. Feliksiak, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2015.
CBOS, Dwadzieścia lat po wprowadzeniu stanu wojennego. Komunikat z badań BS/171/2001, oprac. M. Strzeszewski, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2001.
CBOS, Elektoraty o istotnych kwestiach społeczno–politycznych. Komunikat z badań Nr 91/2021, oprac. B. Roguska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2021.
CBOS, Elektoraty partyjne – charakterystyka poglądów. Komunikat z badań Nr 95/2016, oprac. B. Roguska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2016.
CBOS, Elektoraty partyjne o istotnych kwestiach społeczno-politycznych. Komunikat z badań BS/103/2011, oprac. B. Roguska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2011.
CBOS, Pewność głosowania, alternatywy wyborcze i elektoraty negatywne. Komunikat z badań 32/2023, oprac. A. Cybulska, K. Pankowski, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2023.
CBOS, Polacy o lustracji i zmianach w ustawie lustracyjnej. Komunikat z badań BS/56/2002, oprac. A. Grudniewicz, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2002.
CBOS, Postrzeganie Unii Europejskiej i jej instytucji. Komunikat z badań nr 32/2020, oprac. B. Roguska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2020.
CBOS, Potencjalne elektoraty o istotnych kwestiach społeczno-politycznych. Komunikat z badań BS/130/2005, oprac. B. Roguska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2005.
CBOS, Preferencje partyjne w czerwcu. Komunikat z badań BS/74/2001, oprac. K. Pankowski, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2001.
CBOS, Preferencje partyjne w lutym (kto głosuje na Platformę Obywatelską). Komunikat z badań BS/20/2001, oprac. K. Pankowski, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2001.
CBOS, Scena polityczna – identyfikacje partyjne, alternatywy wyborcze i elektoraty negatywne. Komunikat z badań Nr 43/2021, oprac. A. Cybulska, K. Pankowski, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2021.
CBOS, Siła preferencji politycznych, alternatywy wyborcze i elektoraty negatywne. Komunikat z badań BS/149/2007, oprac. A. Cybulska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2007.
CBOS, Społeczne poparcie dla demokracji i przemian ustrojowych w Polsce. Komunikat z badań BS/169/2001, oprac. B. Wciórka, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2001.
CBOS, Społeczno-polityczne postawy Polaków. Komunikat z badań BS/189/2007, oprac. B. Roguska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2007.
CBOS, Układ poparcia dla partii politycznych przed wyborami do parlamentu. Komunikat z badań BS/100/2005, oprac. A. Cybulska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2005.
CBOS, Układ poparcia dla partii politycznych w okresie przekształceń – alternatywy wyborcze i elektoraty negatywne. Komunikat z badań BS/82/2004, oprac. A. Cybulska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2004.
CBOS, Zawiedzione nadzieje, czyli PO–PiS 20 lat później. Komunikat z badań Nr 24/2021, oprac. M. Grabowska, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2021.
Czapiński J., Państwo z karabinem na plecach, „Rzeczpospolita” 2011, 14 kwietnia.
Cześnik M., Grabowska M., Popękane polskie społeczeństwo jako pole badawcze – dane, fakty, mity, „Przegląd Socjologiczny” 2017, nr 3 (66), s. 9–43. (Crossref)
Dalton R.J., Generational Change in Elite Political Beliefs: The Growth of Ideological Polarization, “The Journal of Politics” 1987, vol. 49, no. 4, s. 976–997. (Crossref)
Deegan-Krause K., Nowe wymiary rozłamu politycznego, w: Zachowania polityczne, t. 2, red. R.J. Dalton, H.-D. Klingenmann, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 130–155.
Downs A., An Economic Theory of Democracy, Harper & Row, New York 1957.
Dudek A., Historia polityczna Polski 1989–2012, Wydawnictwo Znak, Kraków 2013.
Garry J., Making ‘Party Identification’ More Versatile: Operationalising the Concept for the Multiparty Setting, “Electoral Studies” 2007, vol. 26, no. 2, s. 346–358. (Crossref)
Górska P., Polaryzacja polityczna w Polsce. Jak bardzo jesteśmy podzieleni?, Centrum Badań nad Uprzedzeniami, Warszawa 2019, https://docplayer.pl/115461613-Polaryzacja-polityczna-w-polsce- jak-bardzo-jestesmy-podzieleni-paulina-gorska.html (dostęp: 16.05.2023).
Grabowska M., Podział postkomunistyczny. Społeczne podstawy polityki w Polsce po 1989 roku, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2004.
Hansen K.M., Kosiara-Pedersen K., How Campaigns Polarize the Electorate: Political Polarization as an Effect of the Minimal Effect Theory within a Multi-Party System, “Party Politics” 2017, vol. 23, no. 3, s. 181–192. (Crossref)
Herbut R., Podziały socjopolityczne w Europie Zachodniej. Charakter i struktura, w: Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2008, s. 67–89.
Iyengar S., Sood G., Lelkes Y., Affect, Not Ideology: A Social Identity Perspective On Polarization, “The Public Opinion Quarterly” 2012, vol. 76, no. 3, s. 405–431. (Crossref)
Iyengar S., Westwood S.J., Fear and Loathing across Party Lines: New Evidence on Group Polarization, “American Journal of Political Science” 2015, vol. 59, no. 3, s. 690–707. (Crossref)
Jak bardzo jesteśmy w Polsce podzieleni, Fundacja Nowej Wspólnoty, https://www.fnw.org.pl/jak-bardzo-jestesmy-podzieleni (dostęp: 30.05.2023).
Jasiewicz K., “The Past Is Never Dead” Identity, Class, and Voting Behavior in Contemporary Poland, “East European Politics and Societies” 2009, vol. 23, no. 4, s. 491–508. (Crossref)
Jasiewicz K., Dwa narody?, red. J. Żakowski, „Concilium Civitas Almanach” 2019/2020, s. 117–128.
Jasiewicz K., Wojna płci czy wojna pokoleń? O (nowych?) płaszczyznach podziałów politycznych w Polsce, red. J. Żakowski, „Concilium Civitas Almanach” 2021/2022, s. 93–124.
Lee J.M., Elite Polarization and Mass Political Engagement: Information, Alienation, and Mobilization, “Journal of International and Area Studies” 2013, vol. 20, no. 1, s. 89–109.
Lelkes Y., Sood G., Iyengar S., The Hostile Audience: The Effect of Access to Broadband Internet on Partisan Affect, “American Journal of Political Science” 2017, vol. 61, no. 1, s. 5–20. (Crossref)
Lelkes Y., The Polls–Review. Mass Polarization: Manifestations and Measurements, “Public Opinion Quarterly” 2016, vol. 80, Special Issue, s. 392–410. (Crossref)
Levendusky M., Malhotra N., Does Media Coverage of Partisan Polarization Affect Political Attitudes?, “Political Communication” 2016, vol. 33, no. 2, s. 283–301. (Crossref)
Lipset S.M., Rokkan S., Cleavage Structures, Party Systems and Voter Alignments: An Introduction, w: Party Systems and Voter Alignments: Cross-National Perspectives, red. S.M. Lipset, S. Rokkan, The Free Press, New York 1967, s. 1–64.
Markowski R., Stanley B., Rozłamy socjopolityczne w Polsce: iluzja czy rzeczywistość?, „Studia Socjologiczne” 2016, nr 4 (223), s. 17–40.
Mason L., I Disrespectfully Agree: The Differential Effects of Partisan Sorting on Social and Issue Polarization, “American Journal of Political Science” 2015, vol. 59, no. 1, s. 128–145. (Crossref)
Mutz D.C., Psychologia polityczna a wybór, w: Zachowania polityczne, t. 1, red. R.J. Dalton,
H.-D. Klingenmann, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 132–156.
Nowicka-Franczak M., Polska debata publiczna w dobie polaryzacji. Świadomość dyskursowa elit symbolicznych, „Studia Socjologiczne” 2022, nr 4 (247), s. 99–128. (Crossref)
Oscarsson H., Holmberg S., Research Handbook on Political Partisanship, Edward Elgar Publishing, Cheltenham, UK/Northampton, MA USA 2020. (Crossref)
Polska Agencja Prasowa, PO: Nie będzie kontynuacji, ale szarpnięcie cugli, Puls Biznesu, https:// www.pb.pl/po-nie-bedzie-kontynuacji-ale-szarpniecie-cugli-266558 (dostęp: 18.06.2023).
Radkiewicz P., The Axiological Clash as a Key Determinant of Expanded and Destructive Political Conflict in Poland, “East European Politics and Societies and Cultures” 2017, vol. 31, no. 2, s. 382–401. (Crossref)
Reiljan A., ‘Fear and Loathing across Party Lines’ (Also) in Europe: Affective Polarisation in European Party Systems, ”European Journal of Political Research” 2020, vol. 59, no. 2, s. 376–396. (Crossref)
Ruszkowski P., Przestalski A., Maranowski P., Polaryzacja światopoglądowa społeczeństwa polskiego a klasy i warstwy społeczne, Collegium Civitas, Warszawa 2020.
Sanecka-Tyczyńska J., Ocena III Rzeczypospolitej – płaszczyzna polaryzacji współczesnej polskiej sceny politycznej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2015, nr XIV, s. 99–114.
Sartori G., Parties and Party Systems. A Framework for Analysis, ECPR Press, Wivenhoe Park 2005.
Sasada H., Fujimura N., Machidori S., Alternative Paths to Party Polarization: External Impacts of Intraparty Organization in Japan, „Journal of East Asian Studies” 2013, vol. 13, no. 3, s. 409–441. (Crossref)
Somer M., McCoy J., Déja vu? Polarization and Endangered Democracies in the 21st Century, “American Behavioral Scientist” 2018, vol. 62, no. 1, s. 3–15. (Crossref)
Szczerbiak A., The Birth of a Bi-polar Party System or a Referendum on a Polarising Government? The October 2007 Polish Parliamentary Election, Sussex European Institute, Working Paper No 100, https://core.ac.uk/reader/30612993 (dostęp: 22.08.2023).
Twarze polskiej radykalizacji. Raport z badań – analiza – rekomendacje, red. K. Ciesiołkiewicz, Komitet Dialogu Społecznego Krajowej Izby Gospodarczej, Towarzystwo „Więź”, Warszawa 2023.
Tworzecki H., Markowski R., Wiedza a stronniczość partyjna – niełatwy związek, „Studia Polityczne”
, nr 28, s. 87–112.
Tworzecki H., Poland: A Case of Top-Down Polarization, “The Annals of the American Academy of Political and Social Science” 2019, vol. 681, s. 97–119. (Crossref)
Wielgosz Ł., Trzy ujęcia polaryzacji politycznej, „Wrocławskie Studia Politologiczne” 2020, nr 28, s. 32–52. (Crossref)
Żerkowska-Balas M., Konsumpcja mediów a negatywna identyfikacja partyjna w Polsce w 2015 i 2019 roku, „Studia Socjologiczne” 2022, nr 4 (247), s. 67–97. (Crossref)
Żerkowska-Balas M., Of Love and Hate. Origins and Effects of Positive and Negative Party Identification in Poland, “Polish Sociological Review” 2022, vol. 1, s. 3–22.
Zybertowicz A., Dwie wrażliwości, dwie Polski, „Rzeczpospolita” 2011, 14 kwietnia.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
