Ochrona życia w nauczaniu Jana Pawła II
Alicja Grześkowiak
Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy , PolskaAbstrakt
Problem ochrony życia w nauczaniu św. Jana Pawła II jest jednym z najważniejszych tematów. Ojciec Święty poświęcił mu wiele działań i wypowiedzi, wśród których szczególne znaczenie ma encyklika Evangelium vitae z 25. II. 1995r. To nasilenie wypowiedzi z jednej strony wskazuje na wartość życia ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci, widzianą w świetle przyrodzonej każdemu człowiekowi godności i jego nienaruszalnego prawa do życia, zaś z drugiej – wiązało się z intensyfikacją we współczesnych czasach zamachów na życie człowieka, zwłaszcza w postaci aborcji i eutanazji. W Evangelium vitae św Jan Paweł II mocą nadanej władzy potwierdził, że każde zabójstwo niewinnego człowieka w tym zwłaszcza aborcja i eutanazja, jest aktem głęboko niemoralnym. Wskazywał również na niegodziwość zapłodnienia in vitro i manipulacji genetycznych. Św. Jan Paweł II w nauczaniu o ochronie życia zarysował strategię tej ochrony i wskazał na dwa zasadnicze zadania ją realizujące – są to promocja życia i ochrona życia. Promocja polega przede wszystkim na stanowczym i jednoznacznym potwierdzeniu wartości ludzkiego życia i jego nienaruszalności, co Ojciec Święty wiązał z formacją sumienia i postaw wobec życia. Ochrona życia jest zadaniem wielowymiarowym, którego istotną, ale nie wystarczającą częścią jest jego ochrona prawna. Ojciec Święty podkreślał, że żaden ustawodawca nie może przypisywać sobie prawa do legalizacji zamachu na życie, przeciwnie jego powinnością jest chronić życie każdego człowieka od poczęcia do naturalnej śmierci. Łączył z tym konieczność usuwania przyczyn prowadzących do aborcji, wskazując na potrzebę prowadzenia odpowiedniej polityki rodzinnej i społecznej przez państwo. Wielokrotnie eksponował niezastąpioną rolę rodziny w ochronie życia. Nauczanie św. Jana Pawła II o ochronie życia ma charakter całościowy i systemowy. Skierowane jest do wszystkich ludzi dobrej woli.
Słowa kluczowe:
św. Jan Paweł II, nauczanie o ochronie życia, aborcja, eutanazja, encyklika Evangelium vitae, promocja życiaBibliografia
Becker K.J., Competenza del magistero e portata delle sue dichiarazioni, [w:] R. Lucas Lucas, E. Sgreccia (red.), Commento interdisciplinare alla „Evangelium vitae”, Città del Vaticano 1997, s. 299-314.
Blázquez N., La pena di morte, [w:] R. Lucas Lucas, E. Sgreccia (red.), Commento interdisciplinare alla „Evangelium vitae”, Città del Vaticano 1997, s. 403-418.
Ciccone L., L’eutanasia se il principio dell’inviolabilità assoluta di ogni vita umana innocente, [w:] R. Lucas Lucas, E. Sgreccia (red.), Commento interdisciplinare all’ „Evangelium vitae”, Città del Vaticano 1997, s. 453-465.
Clancy D., Il valore assoluto e relativo della vita umana, [w:] R. Lucas Lucas, E. Sgreccia (red.), Commento interdisciplinare alla “Evangelium vitae”, Città del Vaticano 1997, s. 385-402.
Congregazione Per La Dottrina Della Fede, Professione di Fede e del Giuramento di fedeltà nell'assumere un ufficio da esercitare a nome della Chiesa, AAS 81(1989) 104-106.
Ćwil W., Godność osoby ludzkiej źródłem praw człowieka w świetle nauczania Jana Pawła II, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2010, t. 13, s. 227-241.
De Paolis V., La protezione penale del diritto alla vita, [w:] R. Lucas Lucas, E. Sgreccia (red.), Commento interdisciplinare alla “Evangelium vitae”, Città del Vaticano 1997, s. 501-520.
Gałązka M., Prawo karne wobec rozwoju biomedycyny na tle nauczania Jana Pawła II, [w:] A. Grześkowiak (red.), Zagadnienia prawa karnego na tle nauczania Jana Pawła II, Lublin 2006, s. 109-166.
Giovani Paolo II, Angelus. 2.02.2003, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/angelus/2003/documents/hf_jp-ii_ang_20030202.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Discorso ai partecipanti all’incontro dei centri di aiuto alla vita e del Movimento per la Vita d’Italia. 22.05.1998, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1998/may/documents/hf_jp-ii_spe_19980522_movimento-vida.html.
Giovanni Paolo II, Ai partecipanti al Simposio promosso dalla Congregazione per la Dottrina della Fede su „I cattolici e la società pluralista”. 12.11.1994, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1994/november/documents/hf_jp-ii_spe_19941112_dottrina-fede.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Ai partecipanti al. seminario internazionale „Pro vita” 1.03.1986, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1986/march/documents/hf_jp-ii_spe_19860301_pro-vita.html [dostęp: 29.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Ai Presuli della Conferenza Episcopale d’Irlanda in visita „ad limina”. 26.09.1992, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1992/september/documents/hf_jp-ii_spe_19920926_irlanda-ad-limina.html [dostęp: 16.06 2017 r.].
Giovanni Paolo II, Ai presuli della Conferenza Episcopale dell’Albania in visita „Ad limina Apostolorum”. 3.02.2001, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/2001/february/documents/hf_jp-ii_spe_20010203_albania-ad-limina.html [dostęp: 29.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Ai Presuli della Conferenza Episcopale della Scandinavia in visita „Ad limina Apostolorum”. 19.04.1997, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1997/april/documents/hf_jp-ii_spe_19970419_vescovi-scandinavia.html [dostęp: 29.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Ai rappresentanti del Movimento italiano per la vita. 25.01.1986, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1986/january/documents/hf_jp-ii_spe_19860125_movimento-vita.html [dostęp: 29.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Al corpo diplomatico. 20.10.1978, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1978/documents/hf_jp-ii_spe_19781020_corpo-diplomatico.html [dostęp: 29.06.2017r.].
Giovanni Paolo II, Alla IX Conferenza mondiale sul diritto. 24.09.1979, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1979/september/documents/hf_jp-ii_spe_19790924_ix-conference-on-law.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Alle partecipanti al XIX Congresso Nazionale del Centro Feminile Italiano. 7.10.1979, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1979/december/documents/hf_jp-ii_spe_19791207_cif.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Angelus. 2.04.1995, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/angelus/1995/documents/hf_jp-ii_ang_19950402.pdf [dostęp: 28.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Angelus. 12.12.1999, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/angelus/1999/documents/hf_jp-ii_ang_12121999.html [dostęp: 16.06 2017 r.].
Giovanni Paolo II, Discorso agli ammalati e agli handicapati riuniti nel „Queen Elizabethe II Jubilee Sports Centre”, Brisbane. 25.11.1986, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1986/november/documents/hf_jp-ii_spe_19861125_malati-brisbane-australia.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Discorso ai partecipanti all’incontro dei centri di aiuto alla vita e del Movimento per la Vita d’Italia. 22.05.1998, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1998/may/documents/hf_jp-ii_spe_19980522_movimento-vida.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Discorso ai componenti delle Associazioni Cristiane dei lavoratori italiani. 7.12.1991, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1991/december/documents/hf_jp-ii_spe_19911207_acli.html [dostęp: 16.06 2017 r.].
Giovanni Paolo II, Discorso ai partecipanti al Congresso dell’Associazione Italiana di Anestesiologia. 4.10.1984, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1984/october/documents/hf_jp-ii_spe_19841004_associazione-italiana-anestesiologia.pdf [dostęp: 30.06 2017 r.].
Giovanni Paolo II, Discorso ai partecipanti al Congresso mondiale dei Movimenti per la Vita promosso dal Pontificio Consiglio per la Familia. 3.10.1995, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1995/october/documents/hf_jp-ii_spe_19951003_pont-cons-famiglia.pdf [dostęp: 28.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Discorso ai vescovi ungheresi. 07.09.1996, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1996/september/documents/hf_jp-ii_spe_19960907_vescovi-ungheresi.html [dostęp 28.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Discorso del Santo Padre in risposta agli auguri del Corpo Diplomatico acreditano presso la Santa Sede. 10.01.1998, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1998/january/documents/hf_jp-ii_spe_10011998_diplomatic-corps.html [dostęp: 16.01.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Discorso di Giovanni Paolo II ai partecipanti al Congresso Mondiale dei Medici Cattolici 3.10.1982, https://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1982/october/documents/hf_jp-ii_spe_19821003_medici-cattolici.html.
Giovanni Paolo II, Dopo Angelus. 4.02.1996, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/angelus/1996/documents/hf_jp-ii_ang_19960204.html [dostęp: 29.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Incontro con la communita universitaria svedese, Upsala. 9.06.1989, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1989/june/documents/hf_jp-ii_spe_19890609_univ-upsala.html [dostęp: 16.06 2017 r.].
Giovanni Paolo II, Messaggio al Segretario Generale delle Nazioni Unite. 2.12.1978, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/letters/1978/documents/hf_jp-ii_let_19781202_waldheim.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Omelia, St. Louis. 27.01.1999, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/homilies/1999/documents/hf_jp-ii_hom_19990127_stlouis.html [dostęp: 28.06.2017r.].
Giovanni Paolo II, Omelia, Washington, Capitol Mall. 7.10.1978, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/homilies/1979/documents/hf_jp-ii_hom_19791007_usa-washington.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Omelia. Celebrazione della parola con i fedeli di Münster. 1.05.1987, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/homilies/1987/documents/hf_jp-ii_hom_19870501_fedeli-munster.html [dostęp: 29.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Parole di Giovanni Paolo II a conclusione della serata oferta dai parlamentari per il Giubileo, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1998/november/documents/hf_jp-ii_spe_19981105_concerto.pdf [dostęp: 16.6.2017r.]
Giovanni Paolo II, Recita del Regina Coeli. 10.05.1981, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/angelus/1981/documents/hf_jp-ii_reg_19810510.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Giovanni Paolo II, Udienza Generale. 20.07.1994, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/audiences/1994/documents/hf_jp-ii_aud_19940720.html [dostęp: 30.06.2017 r.].
Grocholewski Z., L’humanisme de Jean Paul II. Premices d`une philosophie du droit, [w:] J.B. d’Onorio (red.), Jean Paul II et l`ethique politique, Paris 1991, s. 19-43.
Grześkowiak A., Obiezione di coscienza per categorie professionali particolari(farmacisti, giudici, amministrativi, consulenti etc.),[w:] E. Sgreccia, J. Laffitte (red.), La cocsienza cristiana a sostengo del diritto alla vita, Città del Vaticano 2008, s. 202-239.
Grześkowiak A., Diritto all`aborto, [w:] Lexicon. Termini ambigui e discussi su famiglia, vita e questioni etiche, Bologna 2003, s. 239-247.
Grześkowiak A., Gli aspetti giuridici nell`elaborazione delle leggi nella societa pluralistica per il diritto alla vita, [w:] E. Sgreccia, J. de Dios Vial Correa, A. Rodríguez Luño (red.), Pontificia accademia per la vita. La dignita della procreazione umana e le tecnologie riproduttive. Aspetti antropologici ed etici: atti della decima Assemblea Generale della Pontificia accademia per la vita, Città del Vaticano. 20-22 febbraio 2004, Città del Vaticano 2005, s. 179-198.
Grześkowiak A., La maternità: una particolare comunione col mistero della vita, [w:] Evangelium vitae di Sua Santità Giovanni Paolo II. Enciclica e commenti, Città del Vaticano 1995, s. 247-251.
Grześkowiak A., Politica e diritto nel servizio alla vita secondo l’ Enciclica „Evangelium Vitae” di Giovanni Paolo II, [w:] Per una cultura della vita. Congresso Internazionale nel I anniversario della pubblicazione dell’ enciclica „Evangelium Vitae”, Roma 1996, s. 72-84.
Grześkowiak A., Prawna ochrona życia dziecka poczętego na tle nauczania Jana Pawła II, [w:] A. Grześkowiak (red.), Zagadnienia prawa karnego na tle nauczania Jana Pawła II, Lublin 2006, s. 41-79.
Grześkowiak A., Promotor rodziny i małżeństwa, [w:] M. Rusecki, S. Wilk (red.), Świadka świadkowie, Lublin 2008, s.165-187.
Grześkowiak A., The Law Facing the Challenges of Biomedicine at the Turn of the 20th Century, [w:] Medicine and law: for or against life?, Vatican 1999, s. 282-299.
Grześkowiak A., Tutela giuridica della vita del bambino concepito e del neonato, [w:] Famiglia e procreazione umana. Commenti sul documento, Città del Vaticano 2007, s. 217-230.
Grześkowiak A., Wybrane problemy prawa karnego e świetle wypowiedzi św. Jana Pawła II, [w:] H. Czakowska, M. Kuciński (red.), Pamięć – dialog – tożsamość. Wyzwania III tysiąclecia w perspektywie nauczania św. Jana Pawła II, Bydgoszcz 2016, s. 67-97.
Herranz Ridriguez G., Il dramma dell’eutanasia, [w:] Evangelium vitae di Sua Santita Giovanni Paolo II. Enciclica e commenti, s. 232-236.
Jan Paweł II, Chrześcijańskie powołanie Włoch i Europy. Do włoskich parlamentarzystów. 14.11.2002, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 24(2003), nr 2, s. 36-39.
Jan Paweł II , Do chorych w Southwark, 28.05.1982, [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane, t. 11, Kraków 2006, s. 473-475.
Jan Paweł II, List apostolski motu proprio, którym Jan Paweł II ustanawia Papieską Akademię Obrony Życia. 11.02.1994, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 15(1994), nr 4, s. 9-10.
Jan Paweł II, Nietykalność życia każdej istoty ludzkiej. Przesłanie Jana Pawła II do XXIII Krajowego Kongresu Stowarzyszenia Włoskich Lekarzy Katolickich.
11.2004, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 26(2005), nr 2, s. 37-38.
Jan Paweł II, Nietykalność życia każdej istoty ludzkiej. Przesłanie Jana Pawła II do XXIII Krajowego Kongresu Stowarzyszenia Włoskich Lekarzy Katolickich. 9.11.2004, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 26(2005), nr 2, s. 37-38.
Jan Paweł II, Aby budować cywilizację życia, prawdy i miłości. Do uczestników sesji upamiętniającej pięciolecie encykliki „Evangelium vitae”. 14.02.2000, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 21(2000), nr 4, s. 40-42.
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym „Familiaris consortio”. 22.11.1981, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/adhortacje/familiaris.html [dostęp: 28.06.2017 r.].
Jan Paweł II, Badania nad genomem ludzkim. Przemówienie do uczestników IV Zgromadzenia Plenarnego Papieskiej Akademii „Pro Vita”. 24.02.1998, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 19(1998), nr 4, s. 36.
Jan Paweł II, Bóg narodził się dla nas. Orędzie Urbi et Orbi. 25.12.1998, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 20(1999), nr 2, s. 35-36.
Jan Paweł II, Człowiek chory zawsze zachowuje swą godność. Do uczestników międzynarodowego kongresu lekarzy katolickich. 20.03.2004, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 25(2004), nr 6, s. 20-22.
Jan Paweł II, Czym jesteś, rodzino chrześcijańska?, Przemówienie. 8 10.1994, [w:] Jan Paweł II, Rodzino co mówisz o sobie? Dokumenty przemówienia papieskie w Roku Rodziny, Kraków 1995, s. 231-236.
Jan Paweł II, Medycyna na służbie człowieka. Do uczestników XV Międzynarodowego Kongresu Lekarzy Katolickich, 3.10.1982, [w:] E. Weron, A. Jaroch (red.), Nauczanie papieskie, t. 5, cz. 2, Poznań 1996, s. 491-496.
Jan Paweł II, Encyklika „Evangelium vitae” Ojca Świętego do Biskupów, do kapłanów i diakonów, do zakonników i zakonnic, do katolików świeckich oraz do wszystkich ludzi dobrej woli o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego. 25.05.1995, Watykan 1995.
Jan Paweł II, Encyklika „Redemptoris mater” Ojca Świętego Jana Pawła II o Błogosławionej Maryi Dziewicy w życiu pielgrzymującego Kościoła, [w:] Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, t. 1. s. 259-317.
Jan Paweł II, Encyklika „Veritatis splendor” Ojca Świętego Jana Pawła II do wszystkich biskupów Kościoła katolickiego o niektórych podstawowych problemach nauczania moralnego Kościoła, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/veritatis_1.html [dostęp: 28.6.2017r.].
Jan Paweł II, Godność dziecka w łonie matki. Do uczestników międzynarodowego kongresu na temat „Płód jako pacjent”. 3.04.2000, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 21(2000), nr 6, s. 52.
Jan Paweł II, Homilia w sanktuarium św. Józefa, Kalisz. 4.06.1997, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/homilie/kalisz_04061997.html [dostęp: 28.06.2017 r.].
Jan Paweł II, Homilia wygłoszona podczas mszy św. na lotnisku wojskowym w Radomiu. 4.04.1991, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/homilie/15radom_04061991.html [dostęp: 28.06.2017 r.].
Jan Paweł II, List „Il recente consistoro” Ojca Świętego Jana Pawła II do wszystkich braci w biskupstwie w sprawie zagrożenia życia ludzkiego. 19.05.1991, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/il_recente.html.
Jan Paweł II, List apostolski „Mulieris dignitatem”, 15.08.1988, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan pawel ii/listy/mulieris.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Jan Paweł II, List do kobiet. 29.06.1995, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/pekin_29061995.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Jan Paweł II, List do rodzin, Città del Vaticano 1994.
Jan Paweł II, Medycyna a prawa człowieka. Jubileusz Lekarzy Katolickich. 7.07.2000, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 21(2000), nr 9, s. 35-36.
Jan Paweł II, Misja kobiety. 14.08.1994, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 15(1994), nr 11, s. 40-41.
Jan Paweł II, Misją Papieża jest obrona praw człowieka. Z okazji uroczystości nadania doktoratu „honoris causa ”Uniwersytetu „La Sapienza”. 17.05.2003, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 24(2003), nr 10, s. 33-35.
Jan Paweł II, Motu proprio “Ad tuendam fidem”. 18.05.1998, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/motu/ad_tuendam.html [dostęp: 28.06.2017 r.].
Jan Paweł II, Kiedy Bóg daje życie, daje je na zawsze. Msza św. dla rodzin na lotnisku Lahung (CEBU). 19.02.1981, [w:] E. Weron, A. Jaroch (red.), Nauczanie papieskie, t. 4, cz. 1, Poznań 1989, s. 198-201.
Jan Paweł II, Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej. Do uczestników międzynarodowego sympozjum nt. „‹‹Evangelium vitae›› a prawo”. 24.05.1996, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 17(1996), nr 9, s. 42-44.
Jan Paweł II, Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej. Do uczestników międzynarodowego sympozjum nt. „‹‹Evangelium vitae›› a prawo”. 24.05.1996, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 17(1996), nr 9, s. 42-44.
Jan Paweł II, Nienaruszalne prawo do życia nie narodzonych. Przemówienie do uczestników III Zgromadzenia Plenarnego Papieskiej Akademii „Pro Vita”. 14.02.1997, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 18(1997), nr 4/5, s. 35-36.
Jan Paweł II, Nietykalność życia każdej istoty ludzkiej. Przesłanie Jana Pawła II do XXIII Krajowego Kongresu Stowarzyszenia Włoskich Lekarzy Katolickich. 9.11.2004, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 26(2005), nr 2, s. 37.
Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość, Kraków 2005.
Jan Paweł II, Poszanowanie praw człowieka częścią integralną każdej kultury. Do uczestników I Światowego Kongresu poświęconego Duszpasterstwu Praw Człowieka. 4.07.1998, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 19(1998), nr 12, s. 28-29.
Jan Paweł II, Poszanowanie praw człowieka warunkiem prawdziwego pokoju. Orędzie na XXXII Światowy Dzień Pokoju. 1.01.1999, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 20(1999), nr 1, s. 4-8.
Jan Paweł II, Rok działalności Stolicy Apostolskiej. Przemówienie do Kolegium Kardynałów. 22.12.1980, [w:] E. Weron, A. Jaroch (red.), Nauczanie papieskie t. 3, cz. 2, Poznań–Warszawa 1986, s. 873-887.
Jan Paweł II, Przemówienie Jana Pawła II do uczestników III Pielgrzymki Rodziny Radia Maryja do Rzymu. 18.04.1996, [w:] Głośmy Ewangelię życia, Warszawa 1997, s. 20-22.
Jan Paweł II, Przemówienie wygłoszone do uczestników międzynarodowego sympozjum na temat „Evangelium vitae a prawo”. 24.05.1996, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/prawa_istoty_24051996.html [dostęp: 28.06.2017 r.].
Jan Paweł II, Jedynie przyjmując, szanując i popierając dar życia, ludzkość uniknie samozagłady. Spotkanie z młodzieżą, starszymi i upośledzonymi na stadionie w Vancouver. 18.09.1984, [w:] E. Weron, A. Jaroch (red.), Nauczanie papieskie, t. 7, cz. 2, Poznań 2002, s. 292-297.
Jan Paweł II, Towarzyszyć choremu aż do końca. Przemówienie do uczestników konferencji Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia, 12.11.2004, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 26(2005), nr 2, s. 38-40.
Jan Paweł II, Transcendentne podstawy godności i praw człowieka. Przemówienie do korpusu dyplomatycznego. 9.01.1989, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 10(1989), nr 1/2, s. 11-12 .
Jan Paweł II, W obronie życia i zdrowia każdej osoby ludzkiej. Przesłanie do członków Papieskiej Akademii „Pro Vita”. 19.02.2005, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 26(2005), nr 6, s. 34-36
Jan Paweł II, W ofiarnej służbie człowiekowi i społeczeństwu. Msza św. z okazji Jubileuszu Parlamentarzystów i Polityków. 5.11.2001, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 22(2001), nr 1, s. 25-27.
Jan Paweł II, Wartości religijne i moralne wspólnym dziedzictwem. Przemówienie do uczestników Konferencji Ministrów Rady Europy. 3.11.2000, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 22(2001), nr 1, s. 47.
Jan Paweł II, Wyzwania stojące przed ludzkością: życie, chleb, pokój i wolność. Przemówienie do korpusu dyplomatycznego. 10.01.2005, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 26(2005), nr 3, s. 21-24.
Jan Paweł II, Życie jest darem i trzeba go bronić. Przemówienie do członków korpusu dyplomatycznego. 19.05.2000, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 21(2000), nr 7-8, s. 16-17.
Jan Paweł II, Życie odniesie zwycięstwo nad śmiercią. Do uczestników Kongresu Europejskiego Ruchów dla Obrony Życia. 26.02.1979, [w:] E. Weron, A. Jaroch (red.), E. Weron, A. Jaroch (red.), Nauczanie papieskie, t. 2, cz. 1, Poznań 1990, s. 191-192.
Jean Paul II, A l’Audience general (1984), [w:] G. Filibeck, Les droits de l’homme dans l’enseignement de l’Eglise: de Jean XXIII à Jean–Paul II, Cité du Vatican 1992, s. 51-52.
John Paul II, Adress of the Holly Father to the New Ambassador of Austria to the Holly See, 13.02.2001, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/speeches/2001/february/documents/hf_jp-ii_spe_20010213_austria-ambassador.html [dostęp: 29.06.2017 r.].
John Paul II, Adress to Bishops of the Episcopal Conference of the United States of America (California, Nevada and Hawaii). 2.10.1998, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/en/speeches/1998/october/documents/hf_jp-ii_spe_19981002_ad-limina-usa.html [dostęp: 16.06.2017 r.].
Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji „Iura et bona”. 5.05.1980, AAS 72(1980) 542-552.
Kongregacja Nauki Wiary, Wyjaśnienie doktrynalne dotyczące końcowej części formuły „Wyznania wiary”. 29.06.1998, http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_1998_professio-fidei_pl.html [dostęp: 16.06. 2017r.].
Luńo A.R., I cattolici e la società pluralista. Il caso delle „leggi imperfette”, Bologna 1996.
Luño A.R.: La valutazione teologico-morale dell`aborto, [w:] R. Lucas Lucas, L.C. (red.), Commento interdisciplinare alla „Evangelium Vitae”, Vaticano 1997, s. 420-424.
Luńo A.R., Leggi imperfette e inique, [w:] Lexicon. Termini ambigui e discussi e questioni etiche, Bologna 2003, s. 523-527.
Nagórny J., Między „kulturą śmierci” a „kulturą życia” – wyzwania współczesności, [w:]. T. Styczeń, J. Nagórny (red.), Jan Paweł II. Evangelium vitae. Tekst i komentarze, Lublin 1997, s. 135-158.
Nagy S., Problem stopnia teologicznej pewności nauki encykliki „Evangelium vitae”, [w:] T. Styczeń, J. Nagórny (red.), Jan Paweł II. Evangelium vitae. Tekst i komentarze, Lublin 1997, s. 237-245.
Negri L., L’insegnamento di Giovanni Paolo II, Milano 2005.
Nykiel K., Wyłączenie wiernych ze wspólnoty z Kościołem. Aspekty prawne i teologiczne, „Roczniki Nauk Prawnych” 2014, nr 2, s. 137-157.
Oliva P., La tutela giuridica del Fanciullo nella comunità ecclessiale e famigliare. Il Magistero di Giovanni Paolo II, Roma 2003.
Ratzinger J., Nienaruszalność życia ludzkiego w świetle encykliki „Evangelium vitae”, „L’Osservatore Romano” [wyd. pol.] 16(1995), nr 5, s. 48-51.
Ratzinger J., Non uccidere, [w:] „Evangelium vitae” di Sua Santita Giovanni Paolo II. Enciclica e commenti, Città del Vaticano 1995, s.153-165.
Rauscher A., Jan Paweł II o prawach człowieka, „Ethos” 1993, nr 21/22, s. 65-80.
Sala G.B., Ciągłość i nowość w nauczaniu „Evangelium vitae”, [ w:] T. Styczeń, J. Nagórny (red.), Jan Paweł II, Evangelium vitae. Tekst i komentarze, Lublin 1997, s. 287-306.
Szeleszczuk D, Stanowisko Jana Pawła II wobec kary śmierci, [w:] A. Grześkowiak (red.), Zagadnienia prawa karnego na tle nauczania Jana Pawła II, Lublin 2006, s. 263-292.
Un’intervista concessa dal Giovanni Paolo II al giornalista Jas Gawronski e pubblicata dal quotidiano „La Stampa”. 2.11.1993, http://w2.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1993/november/documents/hf_jp-ii_spe_19931102_intervista.pdf [dostęp: 28.06.2017r.].
Waldstein W., Natural law and the defence of life in „Evangelium vitae”, [w:] J. de Dios Vial Correa, E. Sgreccia (red.), „Evangelium Vitae”, Five Years of confrontation with the society, Città del Vaticano 2001, s. 223-242.
Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy
Licencja
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
