Pacyfizm oczami chrześcijan. Przyczynek do badań nad rolą religii w procesach tworzenia bezpieczeństwa
Abstrakt
Kościół, przyjmując paschalny dar pokoju, niesie go w kolejnych pokoleniach wierzących, jednocześnie odcinając się od ideologii pacyfistycznych. W głoszeniu Ewangelii zaś nie obawia się on posługiwać słownictwem militarnej proweniencji. Wolność, którą przynosi Chrystus, może być fundamentem dla wolności poszczególnych narodów i państw. Wypowiedzi teologów o antropologiach fundujących pacyfizmy to obok opinii filozofów, historyków i politologów ważny głos mogący się przyczynić do tworzenia bezpieczeństwa tak narodowego, jak i międzynarodowego.
Słowa kluczowe:
pacyfizm, pokój, teologia katolicka, bezpieczeństwo narodowe, bezpieczeństwo międzynarodowe, politologiaBibliografia
Allen D., War resistance as war prevention, New York 1929.
Allen D., Will socialism end the evil of war?, Girard 1931.
Allen D., The Fight for Peace, New York 1930.
Bocheński J.M., De virtute militari. Zarys etyki wojskowej, Kraków 1993.
Bocheński J.M., Wspomnienia, Kraków 1994.
Brock P., Pacifism in Europe to 1914, Princeton 1972.
Brock P., Pacifism in the United States. From the Colonial Era to the First World War, Princeton 1968.
Brock P., Radical Pacifists in Antebellum America, Princeton 1968.
Brock P., Studies in Peace History, York 1991.
Brock P., The roots of war resistance: Pacifism from the early church to Tolstoy, Nyack 1981.
Burgoński P., Czy Jan Paweł II był pacyfistą? Prawo do interwencji humanitarnej jako element nauczania papieża na temat wojny, „Informator Naukowy Centralnej Biblioteki Wojskowej” 2008, nr 4 (7), s. 10–17.
Cadoux C.J., Christian Pacifism Re-examined, Oxford 1940.
Chrześcijaństwo i bezpieczeństwo. Znaczenie Jana Pawła II w dyskursie polemologiczno-irenologicznym, red. T. Kośmider, K. Gąsiorek, C. Smuniewski, Warszawa 2014.
Cox H., Violenza e nonviolenza nel Nuovo Testamento, w: Pace e guerra nella Bibbia e nel Corano, red. P. Stefani, G. Menestrina, Brescia 2002, s. 65–77.
Cyprian z Kartaginy, List 57, tłum. W. Szołdrski, uwspółcześnienie A. Bandura, w: Dokumenty synodów od 50 do 381 roku, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Synody i Kolekcje Praw, I, Źródła Myśli Teologicznej, 37, Kraków 2006, s. 8*–12*.
Danielson L., “In My Extremity I Turned to Gandhi”: American Pacifists, Christianity, and Gandhian Nonviolence, 1915–1941, „Church History: Studies in Christianity and Culture” 72 (June 2003), nr 2, s. 361–388.
Danielson L., Supernaturalism and Peace Activism: Expanding the Boundaries of Peace History, „Peace and Change: A Journal of Peace Research” 42 (April 2017), nr 2, s. 185–208.
Del Vecchio G., Pacifismo, Roma 1937.
Dombrowski D.A., Christian Pacifism, Philadelphia 1991.
Duffey M.K., Peacemaking Christians. The Future of Just Wars, Pacifism, and Nonviolent Resistance, Kansas City 1995.
Eliade M., Historia wierzeń i idei religijnych, t. II: Od Gautamy Buddy do początków chrześcijaństwa, tłum. S. Tokarski, Warszawa 1994.
Fontaine J., Los cristianos y el servicio militar en la antiguedad, „Concilium. Revista Internacional de Teología” 1965, nr 7, s. 118–131.
Greniuk F., Obiekcje sumienia w sprawie służby wojskowej. Ujęcie historyczno-moralne, w: Schowaj miecz. Głos sumienia w sprawie służby wojskowej, red. S.C. Napiórkowski, W. Koc, Niepokalanów 1993, s. 71–94.
Holmes R.L., Pacifism. A Philosophy of Nonviolence, London–Boston-Massachusetts 2017.
Hornus J.M., et Labarum. Étude sur l’attitude du christianisme primitif devant les problèmes de l’État, de la guerre et de la violence, Genève 1960.
Howlett Ch.F., Zeitzer G., The American Peace Movement: History and Historiography, Washington 1985.
Jan Chryzostom, Homilia LXI: Mt 18, 21–35, tłum. J. Krystyniacki, rewizja przekładu i uwspółcześnienie tekstu A. Baron, w: Homilie na Ewangelię według św. Mateusza (część druga: homilie 41–90), Źródła Myśli Teologicznej, 23, Kraków 2001, s. 234–244.
Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1 stycznia 1984 r. (8.12.1983), w: Ład międzynarodowy w dokumentach Stolicy Apostolskiej, wybór i oprac. W. Gizicki, Toruń 2009, s. 364–373.
Kamiński T., Obowiązek służby wojskowej w świetle nauczania Kościoła, „Collectanea Theologica” 68 (1998), nr 4, s. 55–68.
Kamiński T., Odmowa służby wojskowej jako problem etyczny, „Chrześcijanin w Świecie” 24 (1994), nr 4 (199), s. 64–76.
Karbownik H., Środki prawne eliminujące wojnę i łagodzące jej przebieg, w: Schowaj miecz. Głos sumienia w sprawie służby wojskowej, red. S.C. Napiórkowski, W. Koc, Niepokalanów 1993, s. 149–168.
Kuźniar R., Świadek godności, w: Jan Paweł II, Świat nie jest zamęt..., red. L. Aniołowska, Warszawa 2003, s. 7–42.
Litwińska M., WiP kontra PRL. Ruch Wolność i Pokój 1985–1989, Kraków 2015.
Martin D.A., Pacifism. An Historical and Sociological Study, London 1965.
Masny M., Chrześcijanie i służba wojskowa w pierwszych czterech wiekach, „Chrześcijanin w Świecie” 24 (1994), nr 4 (199), s. 48–63.
Mauritius und die Thebäische Legion: Akten des internationalen Kolloquiums Freiburg, Saint-Maurice, Martigny, 17.–20. September 2003. Saint Maurice et la légion thébaine: actes du colloque international: Fribourg, Saint-Maurice, Martigny, 17–20 septembre 2003, red. O. Wermelinger i in., Fribourg 2005.
Menozzi D., Chiesa, pace e guerra nel Novecento. Verso una delegittimazione religiosa dei conflitti, Bologna 2008.
Modzelewski W., Pacyfizm. Wzory i naśladowcy, Warszawa 2000.
Mordarski R., Józefa M. Bocheńskiego krytyka pacyfizmu, „Filo-Sofija” 13 (2013/2), z. 21, s. 119–134.
Moylan P., Peters B., Editors’ Introduction: Religion and Peace History, „Peace and Change: A Journal of Peace Research” 42 (April 2017), nr 2, s. 179–184.
Nagórny J., Obiekcje sumienia w sprawie służby wojskowej. Spojrzenie biblisty i teologa moralisty, w: Schowaj miecz. Głos sumienia w sprawie służby wojskowej, red. S.C. Napiórkowski, W. Koc, Niepokalanów 1993, s. 45–69.
Orygenes, O zasadach, tłum. S. Kalinkowski, Źródła Myśli Teologicznej, 1, Kraków 1996.
Pacifism in the Modern World, red. D. Allen, Garden City, N.Y. 1929.
Pacifism. A selected bibliography, red. J. Hyatt, London 1972.
Paweł VI, Orędzie na I Światowy Dzień Pokoju. O uroczystym obchodzeniu „Dnia Pokoju” (8.12.1967), w: Ład międzynarodowy w dokumentach Stolicy Apostolskiej, wybór i oprac. W. Gizicki, Toruń 2009, s. 244–248.
Peace Movement Organizations and Activists in the U.S.: An Analytic Bibliography, red. J. Lofland, V.L. Johnson, P. Kato, New York–London 1990.
Rosik S., Problem moralny „sprzeciwu sumienia” wobec militarnych środków przemocy. Szkic dyskusyjny, w: Schowaj miecz. Głos sumienia w sprawie służby wojskowej, red. S.C. Napiórkowski, W. Koc, Niepokalanów 1993, s. 115–124.
Salij J., Wojna o pokój? O wojnie i pokoju widzianych oczami chrześcijanina, Kraków 2003.
Salvatore A., Il pacifism, Roma 2010.
Scheler M., Die Idee des Friedens und der Pazifismus, Berlin 1931.
Scheler M., L’idea di pace e il pacifismo, tłum. G. Santamaria, Milano 2004.
Schmid J., Der Hl. Mauritius und seine Genossen, oder, Das Martyrium der Thebäischen Legion. Eine litterarisch-kritische Studie, Luzern 1893.
Siccardi C., Paulo VI. Il papa della luce, Milano 2008.
Smuniewski C., Chrześcijanie o wojnie. Refleksje inspirowane poszukiwaniami i „odpowiedziami” Ojca Profesora Jacka Salija OP, w: Credo Domine. Adiuva incredulitatem meam. Księga jubileuszowa dedykowana Ojcu Profesorowi Jackowi Salijowi OP, red. J. Kupczak, C. Smuniewski, Poznań–Kraków 2017, s. 495–509.
Smuniewski C., Come vincere le avversità? L’attualità del pensiero del beato Jerzy Popiełuszko nel superamento delle crisi contemporanee, w: Kryzys i prawda. Imperatywy przywracanego porządku, red. G. Noszczyk, C. Smuniewski, Studia i Materiały Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 75, Katowice 2013, s. 224–240.
Smuniewski C., Człowiek w czasach pokoju i wojny. Wybrane zagadnienia z antropologii Jana Pawła II, w: Święty Jan Paweł II syn oficera Wojska Polskiego, red. A. Skrabacz, J. Dohnalik, Warszawa 2014, s. 179–198.
Smuniewski C., Człowiek zagrożony. Perspektywa wykorzystania teologii w rozwoju nauk o bezpieczeństwie, w: Pragnę żyć! Interdyscyplinarna dyskusja o bezpieczeństwie i godności życia ludzkiego, red. P. Wójcik, M. Składanowski, T. Syczewski, J. Połowianiuk, Lublin 2014, s. 61–88.
Smuniewski C., La teologia nella riflessione sulla creazione della sicurezza, w: È già iniziata la Terza Guerra Mondiale? La Chiesa a servizio dell’uomo e della società tra la guerra e la pace, red. G. Calabrese, C. Smuniewski, Canterano–Roma 2017, s. 212–224.
Smuniewski C., L’uomo tra l’inizio e la fine, tra la guerra e la pace, w: È già iniziata la Terza Guerra Mondiale? La Chiesa a servizio dell’uomo e della società tra la guerra e la pace, red. G. Calabrese, C. Smuniewski, Canterano–Roma 2017, s. 13–27.
Smuniewski C., Wychowanie do patriotyzmu. Studium o miłości ojczyzny w oparciu o biblijną i współczesną myśl katolicką, w: Bezpieczeństwo jako problem edukacyjny, red. A. Pieczywok, K. Loranty, Warszawa 2015, s. 84–103.
Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2002, s. 526–606.
Stolle F., Das Martyrium der thebäischen Legion, Breslau 1891.
Sztychmiller R., Katolik a zastępcza służba wojskowa, „Więź” 36 (1993), nr 6 (416), s. 48–57.
Śliwa M., Ruch Wolność i Pokój 1985–1989, Kraków 1991/92 (maszynopis, praca magisterska napisana pod kierunkiem doc. Andrzeja Pankowicza, dostęp: Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego).
Tertulianus, De anima, w: Corpus Christianorum Series Latina, t. 2, Turnhout 1954, s. 781–869.
The Way of Peace: A.J. Muste’s Writings for the Church, red. J.D. Meyers, Eugene 2016.
Winowski L., Stosunek chrześcijaństwa pierwszych wieków do wojny, Lublin 1947.
Zięba M., Kościół i pacyfizm, „Teologia Polityczna” 1 (2003–2004), s. 8–15.
Allen D., Will socialism end the evil of war?, Girard 1931.
Allen D., The Fight for Peace, New York 1930.
Bocheński J.M., De virtute militari. Zarys etyki wojskowej, Kraków 1993.
Bocheński J.M., Wspomnienia, Kraków 1994.
Brock P., Pacifism in Europe to 1914, Princeton 1972.
Brock P., Pacifism in the United States. From the Colonial Era to the First World War, Princeton 1968.
Brock P., Radical Pacifists in Antebellum America, Princeton 1968.
Brock P., Studies in Peace History, York 1991.
Brock P., The roots of war resistance: Pacifism from the early church to Tolstoy, Nyack 1981.
Burgoński P., Czy Jan Paweł II był pacyfistą? Prawo do interwencji humanitarnej jako element nauczania papieża na temat wojny, „Informator Naukowy Centralnej Biblioteki Wojskowej” 2008, nr 4 (7), s. 10–17.
Cadoux C.J., Christian Pacifism Re-examined, Oxford 1940.
Chrześcijaństwo i bezpieczeństwo. Znaczenie Jana Pawła II w dyskursie polemologiczno-irenologicznym, red. T. Kośmider, K. Gąsiorek, C. Smuniewski, Warszawa 2014.
Cox H., Violenza e nonviolenza nel Nuovo Testamento, w: Pace e guerra nella Bibbia e nel Corano, red. P. Stefani, G. Menestrina, Brescia 2002, s. 65–77.
Cyprian z Kartaginy, List 57, tłum. W. Szołdrski, uwspółcześnienie A. Bandura, w: Dokumenty synodów od 50 do 381 roku, układ i oprac. A. Baron, H. Pietras, Synody i Kolekcje Praw, I, Źródła Myśli Teologicznej, 37, Kraków 2006, s. 8*–12*.
Danielson L., “In My Extremity I Turned to Gandhi”: American Pacifists, Christianity, and Gandhian Nonviolence, 1915–1941, „Church History: Studies in Christianity and Culture” 72 (June 2003), nr 2, s. 361–388.
Danielson L., Supernaturalism and Peace Activism: Expanding the Boundaries of Peace History, „Peace and Change: A Journal of Peace Research” 42 (April 2017), nr 2, s. 185–208.
Del Vecchio G., Pacifismo, Roma 1937.
Dombrowski D.A., Christian Pacifism, Philadelphia 1991.
Duffey M.K., Peacemaking Christians. The Future of Just Wars, Pacifism, and Nonviolent Resistance, Kansas City 1995.
Eliade M., Historia wierzeń i idei religijnych, t. II: Od Gautamy Buddy do początków chrześcijaństwa, tłum. S. Tokarski, Warszawa 1994.
Fontaine J., Los cristianos y el servicio militar en la antiguedad, „Concilium. Revista Internacional de Teología” 1965, nr 7, s. 118–131.
Greniuk F., Obiekcje sumienia w sprawie służby wojskowej. Ujęcie historyczno-moralne, w: Schowaj miecz. Głos sumienia w sprawie służby wojskowej, red. S.C. Napiórkowski, W. Koc, Niepokalanów 1993, s. 71–94.
Holmes R.L., Pacifism. A Philosophy of Nonviolence, London–Boston-Massachusetts 2017.
Hornus J.M., et Labarum. Étude sur l’attitude du christianisme primitif devant les problèmes de l’État, de la guerre et de la violence, Genève 1960.
Howlett Ch.F., Zeitzer G., The American Peace Movement: History and Historiography, Washington 1985.
Jan Chryzostom, Homilia LXI: Mt 18, 21–35, tłum. J. Krystyniacki, rewizja przekładu i uwspółcześnienie tekstu A. Baron, w: Homilie na Ewangelię według św. Mateusza (część druga: homilie 41–90), Źródła Myśli Teologicznej, 23, Kraków 2001, s. 234–244.
Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1 stycznia 1984 r. (8.12.1983), w: Ład międzynarodowy w dokumentach Stolicy Apostolskiej, wybór i oprac. W. Gizicki, Toruń 2009, s. 364–373.
Kamiński T., Obowiązek służby wojskowej w świetle nauczania Kościoła, „Collectanea Theologica” 68 (1998), nr 4, s. 55–68.
Kamiński T., Odmowa służby wojskowej jako problem etyczny, „Chrześcijanin w Świecie” 24 (1994), nr 4 (199), s. 64–76.
Karbownik H., Środki prawne eliminujące wojnę i łagodzące jej przebieg, w: Schowaj miecz. Głos sumienia w sprawie służby wojskowej, red. S.C. Napiórkowski, W. Koc, Niepokalanów 1993, s. 149–168.
Kuźniar R., Świadek godności, w: Jan Paweł II, Świat nie jest zamęt..., red. L. Aniołowska, Warszawa 2003, s. 7–42.
Litwińska M., WiP kontra PRL. Ruch Wolność i Pokój 1985–1989, Kraków 2015.
Martin D.A., Pacifism. An Historical and Sociological Study, London 1965.
Masny M., Chrześcijanie i służba wojskowa w pierwszych czterech wiekach, „Chrześcijanin w Świecie” 24 (1994), nr 4 (199), s. 48–63.
Mauritius und die Thebäische Legion: Akten des internationalen Kolloquiums Freiburg, Saint-Maurice, Martigny, 17.–20. September 2003. Saint Maurice et la légion thébaine: actes du colloque international: Fribourg, Saint-Maurice, Martigny, 17–20 septembre 2003, red. O. Wermelinger i in., Fribourg 2005.
Menozzi D., Chiesa, pace e guerra nel Novecento. Verso una delegittimazione religiosa dei conflitti, Bologna 2008.
Modzelewski W., Pacyfizm. Wzory i naśladowcy, Warszawa 2000.
Mordarski R., Józefa M. Bocheńskiego krytyka pacyfizmu, „Filo-Sofija” 13 (2013/2), z. 21, s. 119–134.
Moylan P., Peters B., Editors’ Introduction: Religion and Peace History, „Peace and Change: A Journal of Peace Research” 42 (April 2017), nr 2, s. 179–184.
Nagórny J., Obiekcje sumienia w sprawie służby wojskowej. Spojrzenie biblisty i teologa moralisty, w: Schowaj miecz. Głos sumienia w sprawie służby wojskowej, red. S.C. Napiórkowski, W. Koc, Niepokalanów 1993, s. 45–69.
Orygenes, O zasadach, tłum. S. Kalinkowski, Źródła Myśli Teologicznej, 1, Kraków 1996.
Pacifism in the Modern World, red. D. Allen, Garden City, N.Y. 1929.
Pacifism. A selected bibliography, red. J. Hyatt, London 1972.
Paweł VI, Orędzie na I Światowy Dzień Pokoju. O uroczystym obchodzeniu „Dnia Pokoju” (8.12.1967), w: Ład międzynarodowy w dokumentach Stolicy Apostolskiej, wybór i oprac. W. Gizicki, Toruń 2009, s. 244–248.
Peace Movement Organizations and Activists in the U.S.: An Analytic Bibliography, red. J. Lofland, V.L. Johnson, P. Kato, New York–London 1990.
Rosik S., Problem moralny „sprzeciwu sumienia” wobec militarnych środków przemocy. Szkic dyskusyjny, w: Schowaj miecz. Głos sumienia w sprawie służby wojskowej, red. S.C. Napiórkowski, W. Koc, Niepokalanów 1993, s. 115–124.
Salij J., Wojna o pokój? O wojnie i pokoju widzianych oczami chrześcijanina, Kraków 2003.
Salvatore A., Il pacifism, Roma 2010.
Scheler M., Die Idee des Friedens und der Pazifismus, Berlin 1931.
Scheler M., L’idea di pace e il pacifismo, tłum. G. Santamaria, Milano 2004.
Schmid J., Der Hl. Mauritius und seine Genossen, oder, Das Martyrium der Thebäischen Legion. Eine litterarisch-kritische Studie, Luzern 1893.
Siccardi C., Paulo VI. Il papa della luce, Milano 2008.
Smuniewski C., Chrześcijanie o wojnie. Refleksje inspirowane poszukiwaniami i „odpowiedziami” Ojca Profesora Jacka Salija OP, w: Credo Domine. Adiuva incredulitatem meam. Księga jubileuszowa dedykowana Ojcu Profesorowi Jackowi Salijowi OP, red. J. Kupczak, C. Smuniewski, Poznań–Kraków 2017, s. 495–509.
Smuniewski C., Come vincere le avversità? L’attualità del pensiero del beato Jerzy Popiełuszko nel superamento delle crisi contemporanee, w: Kryzys i prawda. Imperatywy przywracanego porządku, red. G. Noszczyk, C. Smuniewski, Studia i Materiały Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 75, Katowice 2013, s. 224–240.
Smuniewski C., Człowiek w czasach pokoju i wojny. Wybrane zagadnienia z antropologii Jana Pawła II, w: Święty Jan Paweł II syn oficera Wojska Polskiego, red. A. Skrabacz, J. Dohnalik, Warszawa 2014, s. 179–198.
Smuniewski C., Człowiek zagrożony. Perspektywa wykorzystania teologii w rozwoju nauk o bezpieczeństwie, w: Pragnę żyć! Interdyscyplinarna dyskusja o bezpieczeństwie i godności życia ludzkiego, red. P. Wójcik, M. Składanowski, T. Syczewski, J. Połowianiuk, Lublin 2014, s. 61–88.
Smuniewski C., La teologia nella riflessione sulla creazione della sicurezza, w: È già iniziata la Terza Guerra Mondiale? La Chiesa a servizio dell’uomo e della società tra la guerra e la pace, red. G. Calabrese, C. Smuniewski, Canterano–Roma 2017, s. 212–224.
Smuniewski C., L’uomo tra l’inizio e la fine, tra la guerra e la pace, w: È già iniziata la Terza Guerra Mondiale? La Chiesa a servizio dell’uomo e della società tra la guerra e la pace, red. G. Calabrese, C. Smuniewski, Canterano–Roma 2017, s. 13–27.
Smuniewski C., Wychowanie do patriotyzmu. Studium o miłości ojczyzny w oparciu o biblijną i współczesną myśl katolicką, w: Bezpieczeństwo jako problem edukacyjny, red. A. Pieczywok, K. Loranty, Warszawa 2015, s. 84–103.
Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2002, s. 526–606.
Stolle F., Das Martyrium der thebäischen Legion, Breslau 1891.
Sztychmiller R., Katolik a zastępcza służba wojskowa, „Więź” 36 (1993), nr 6 (416), s. 48–57.
Śliwa M., Ruch Wolność i Pokój 1985–1989, Kraków 1991/92 (maszynopis, praca magisterska napisana pod kierunkiem doc. Andrzeja Pankowicza, dostęp: Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego).
Tertulianus, De anima, w: Corpus Christianorum Series Latina, t. 2, Turnhout 1954, s. 781–869.
The Way of Peace: A.J. Muste’s Writings for the Church, red. J.D. Meyers, Eugene 2016.
Winowski L., Stosunek chrześcijaństwa pierwszych wieków do wojny, Lublin 1947.
Zięba M., Kościół i pacyfizm, „Teologia Polityczna” 1 (2003–2004), s. 8–15.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
