Program ikonograficzny wystroju wnętrza kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Augustyna w Kraśniku (wiek XVII i XVIII)
Anna S. Czyż
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie , PolskaAbstrakt
Modern furnishings of the church dedicated to the Assumption of the Blessed Virgin Mary and St. Augustine in Kraśnik were created over three hundred years. However, the oldest trace of the decor from the 16th century is scant. In the first half of the 17th century they were exchanged, and it was at the time when the monastery in Kraśnik joined the Cracow Congregation. The 1630s were particularly important in the creation of the new decor of the church as the following things were founded: choir stalls, including collator ones, paintings by Dolabella as well as the high altar and brotherhood’s one. The above-mentioned elements of the interior were means of conveying the most important themes: canonic (Ordo apostolicus, the patrons of the Cracow Congregation), Passion, Eucharistic, Marian (including SalvatorMundi and MaterMisericordiae) as well as patronal. It cannot be ruled out that intensive artistic investment was connected with the plan to convene the General Chapter in Kraśnik in 1635. In the following decades, especially in the mid-eighteenth centuries, the interior was supplemented and developed, within the aforementioned themes, through the foundations of new altars, a pulpit and paintings in the chancel. Comparing the themes of the church decoration in Krasnik with other churches of the Canons Regular of the Cracow Congregation, it should be noted that they are typical. They referred to monastic life, including the spirituality of the canons and the "primacy" of the congregation, as well as the pastoral ministry being developed on the basis of Passion, Eucharistic and Marian themes. They were presented in the context of the changes taking place in the life of the Church after the Council of Trent, the trend which was also adopted by the Cracow Congregation of Corpus Christi, which co-created a new model of the sacred art in the Republic of Poland.
Słowa kluczowe:
Kraśnik, kościół, ikonografia, wystrój kościoła, kanonicy regularniBibliografia
Bania Z., Architektura kościołów kanoników regularnych laterańskich ze szczególnym uwzględnieniem kongregacji Bożego Ciała na Kazimierzu w Krakowie, w: Przemijanie i trwanie. Kanonicy regularni laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce. Materiały z międzynarodowej konferencji zorganizowanej z okazji 600-lecia fundacji opactwa Bożego Ciała w Krakowie, Kraków 2005, s. 59-66.
Brykowska M., Architektura karmelitów bosych w XVII-XVIII wieku, Warszawa 1991.
Czyż A. S., Kościół pw. śś. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie, Wrocław-Warszawa-Kraków 2008.
Drączkowski F., Gelazy I, w: Encyklopedia Katolicka, t. 5, Lublin 1989, kol. 932.
Drączkowski F., Klemens Aleksandryjski, w: Encyklopedia Katolicka, t. 9, Lublin 2002, kol. 98-102.
Dzik J., Ikonografi a Stanisława Kazimierczyka jako reprezentanta świątobliwych „Felicis Saeculi Cracoviae” w polskiej sztuce nowożytnej, „Nasza Przeszłość”, 68 (1987) s. 61-91.
Dzik J., Przyczynek do mecenatu artystycznego Kościoła w XVII wieku, „Nasza Przeszłość”, 75 (1991) s. 329-342.
Fros H., Sowa F., Księga imion i świętych, Kraków 2000.
Gospodarz Nieba i Ziemie, Jezus Chrystus, Syn Bozy, Bóg wcielony, Zbawiciel i Naprawca Świata w przednie Tajemnic i dzieł swoich uroczystości, Pobożnemu Auditorowi na kazaniach wystawiony, od X. Jacka Liberiusza S. T. Doktora Proboszcza kośćioła Bożego Ciała na Kazmierzu przy Krakowie. W Kazimierzu przy Krakowie w Drukarni Balcera Smieszkowicza Typ. R. P. 1665.
Guttmejer K., Siedemnastowieczne fundacje dla kamedułów w Polsce, w: Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 8, cz. 3: Fundator i dzieło w sztuce nowożytnej, red. J. Lileyko, I. Rolska-Boruch, Lublin 2007, s. 55-105.
Jakubowski Z., Madonna z Dzieciątkiem w krakowskim klasztorze kanoników regularnych – dzieło Łukasza Cranacha st., „Biuletyn Historii Sztuki”, 39 (1977) z 2, s. 127-142.
Janocha M., Missa in arte polona. Ikonografi a mszy świętej w średniowiecznej i nowożytnej sztuce polskiej, Warszawa 1998.
Joannis de Nigra Valle, Ord. praemonstratensis, S. R. E. Bibliothccarius In Sacri et Apostolici ordinis Canonicorum Regularium S. Augustini Congregationis S. Salvatoris, Lateranensis Genealogiam quam plurimis, iisq; gravissimis et quidem externorum authoritatibus, dilucidatus. Et per Canonicos Congregationis Cracoviensis ejusdem Instituti, vitae sanctitate, status eminentia, et doctrinae, soliditate insignes, ampliatus. Tum etiam accomodatissimis suo assumpto el intentioni Regularis Lateranensis, Schematibus exorantus nec non labore ac studio A. R. D. Aquilini Michaelis Gorczyński J. C. et S. Th. D. Canonici Regularis Laterasnensis Luci publicae reostensus. Anno Domini 1707 [bez m. dr.].
Jurkowlaniec G., Epoka nowożytna wobec średniowiecza. Pamiątki przeszłości, cudowne wizerunki, dzieła sztuki, Wrocław 2008.
Kaleciński M., Muta praedicatio. Studia z historii i recepcji malarstwa włoskiego doby potrydenckiej, Warszawa 1999.
Karpińska, Z kart historii miasta i kościoła, w: Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kraśniku, Kraśnik 2013.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Województwo lubelskie, red. R Brykowski, E. Smulikowska, Z. Winiarz, z. 9: Powiat kraśnicki, oprac. J. Galicka, E. Smulikowska, Warszawa 1961.
Klasztor Bożego Ciała Kanoników Regularnych Laterańskich w Krakowie w okresie przedtrydenckim. Ludzie-wydarzenia-budowle-kultura, red. K. Łatak, Łomianki 2012.
Knapiński R., Credo Apostolorum w średniowiecznej i nowożytnej ikonografi i kościelnej, w: Symbol Apostolski w nauczaniu i sztuce Kościoła do soboru trydenckiego, red. R. Knapiński, Lublin 1997.
Knipping J.B., Iconography of the Counter Reformation in the Netherlands. Heaven on Earth, t. 1, Nieuwkoop-Leiden 1974.
Kobielus S. , Bestriarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002.
Kobielus S., Concordia Novi et Veteris Testamenti. Zapowiedzi dzieła odkupienia i jego spełnienie w teologii i sztuce średniowiecza, Poznań 2013.
Kobielus S., Floralium christianum. Symbolika roślin – chrześcijańska starożytność i średniowiecze, Tyniec 2006.
Kobielus S., Krzyż Chrystusa. Od znaku i fi gury do symbolu i metafory, Warszawa 2000.
Kornecki M., Matka Boska Polska. Adaptacja i rozpowszechnienie typu ikonografi cznego obrazu Matki Boskiej Śnieżnej od XVI do XVIII wieku, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. 6 cz. 3 Kultura artystyczna, red. T. Chrzanowski, Lublin 1992.
Korolec J.B., Biblioteki Lubelszczyzny w XV-XVIII wieku (Biblioteka Kanoników Regularnych w Kraśniku), w: Dzieje Lubelszczyzny, t. 6: Między Wschodem a Zachodem, cz. 1: Kultura umysłowa, red. J. Kłoczowski, Warszawa 1989.
Kowalczyk J., Koronacja Najświętszej Maryi Panny w Kraśniku – dzieło Jana Kasińskiego, „Roczniki Humanistyczne”, 42 (1994).
Krasnowolski B., Zapomniane sanktuarium maryjne i laterańskie z 1 połowy XVII wieku w Suchej. Wielka treść w skromnej formie, w: Festina lente. Prace ofi arowane Andrzejowi Fischingerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków 1998, s. 127-138.
Krasnowolski B., Średniowieczne wnętrze kościoła Bożego Ciała w świetle kroniki ks. Stefana Ranatowicza CRL, w: Klasztor Bożego Ciała Kanoników Regularnych Laterańskich w Krakowie w okresie przedtrydenckim. Ludzie-wydarzenia-budowle-kultura, red. K. Łatak, Łomianki 2012, s. 269-284.
Krasny P., Visibilia signa ad pietatem excitantes. Teoria sztuki sakralnej w pismach Roberta Bellarmina, Cezarego Baroniusza, Rudolfa Hospiniana, Fryderyka Boromeusza i innych pisarzy kościelnych epoki nowożytnej, Kraków 2010, s. 8-9.
Krótka nauka o czci i poszanowaniu obrazów Swiętych, przydane opisanie obrazu Najśw. P. Maryi w kaplicy kościoła Ciała Bożego Wielebnych Ojców Kanoników laterańskich Augustyna S. na Kazimierzu przy Krakowie .... przez W. X. Jana Augustyna Biesiekierskiego Kanonika laterańskiego S. Augustyna Zakonu. Za dozwoleniem Starszych. W Krakowie w Drukarni Macieja Andrzejowczyka R. P. 1624. Kuczman K., Italianizujące „Opłakiwanie Chrystusa” z roku 1519 w krakowskim klasztorze kanoników regularnych, „Biuletyn Historii Sztuki”, 40 (1978) z. 2, s. 104-117.
Moisan-Jabłońska K., Obrazowanie walki dobra ze złem, Kraków 2002.
Moisan K.S., Matka Boska Pocieszenia, w: Maryja orędowniczka wiernych, red. J.S. Pasierb, Warszawa 1987.
Nowacki D., W sprawie kondycji badań nad tekstyliami w zbiorach krakowskich. Kapa w kościele Bożego Ciała – niedoceniony świadek potrydenckich przeobrażeń kazimierskiej fary, w: Tekstylia w zbiorach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, red. H. Hryszko, A. Kwaśnik-Gliwińska, M. Stachurska, Warszawa 2013, s. 165-173.
Nowiński J., Ars cisterciensis. Kościół cysterski w średniowieczu – wyposażenie i wystrój, Warszawa 2016.
Pasierb J. S., Problematyka sztuki w postanowieniach soborów, „Znak”, 12 (1964) t. 16, s. 1462-1471.
Ripa C., Iconologia, Kraków 2002.
Rupiewicz R., Pierwowzory grafi czne wizerunku „Sąd nad Chrystusem” z kościoła Bożego Ciała w Krakowie, w: Inspiracje grafi ką europejską w sztuce nowożytnej. Czasy nowożytne, red. K. Moisan-Jabłońska, K. Ponińska, Warszawa 2010, s. 58-78.
Rupiewicz R., Sensacyjne odkrycia wyroków Piłata w XVI stuleciu. Jego źródła i oddziaływanie, w: Apud Patres. Prawo rzymskie w literaturze wczesnochrześcijańskiej, red. A. Dębiński, M. Wójcik, Lublin 2011.
Siodłowska M., Patryk, w: Encyklopedia Katolicka, t. 15, Lublin 2011, kol. 63-64.
Studia z dziejów kościoła Bożego Ciała w Krakowie, red. Z. Jakubowski, Kraków 1977.
Szymusiak J.M., Starowieyski M., Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, Poznań 1971.
Tomkiewicz W., Uchwała synodu krakowskiego z 1621 roku o malarstwie sakralnym, „Sztuka i krytyka”, 8 (1957) s. 174-184.
Wardzyński M., Ze studiów nad snycerstwem krakowskim i małopolskim około roku 1630, w: Studia nad sztuką renesansu i baroku, red. J. Lileyko, I. Rolska-Boruch, t. 5, Lublin 2004.
Wojtyska H.D., Czytelnictwo i biblioteki u kanoników regularnych laterańskich kongregacji Bożego Ciała, w: Kanonicy regularni laterańscy w Polsce. Studia z dziejów kongregacji krakowskiej XV-XIX w., red. Z. Jakubowski, Kraków 1975, s. 54, 56-57.
Wojtyska H. D., Duchowość kanoników regularnych, „Saeculum Christianum”, 3 (1996) z. 3.
Wojtyska H.D., Nauka i nauczanie u kanoników regularnych (na przykładzie Kongregacji Bożego Ciała), w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2., z. 2, red. M. Rechowicz, Lublin 1975.
Wysocki M., Roman z Cezarei, „Encyklopedia Katolicka”, t. 17, Lublin 2012, kol. 258.
Zapolska E., Cnoty teologalne i kardynalne, Kraków 2000.
Łatak K., Kanonicy regularni laterańscy na Kazimierzu w Krakowie do końca XVI wieku, Ełk 1999.
Łatak K., Kongregacja krakowska kanoników laterańskich na przestrzeni dziejów, Kraków 2002.
Łatak K., Madonna z jabłuszkiem (Mater Salvatoris) w krakowskim kościele Bożego Ciała, w: Homo Creator et Receptor Artium. Księga pamiątkowa Księdzu Profesorowi Stanisławowi Kobielusowi ofi arowana, red. M. Wrześniak, Warszawa 2010, s. 153-164.
Łatak K., Nalbach S., Ze studiów nad kulturą umysłową kanoników regularnych laterańskich krakowskiej prepozytury Bożego Ciała w XV i XVI wieku, Kraków 2009.
Łatak K., Z dziejów obrazu Madonny Roudnickiej w krakowskim kościele pw. Bożego Ciała, w: Architektura znaczeń. Studia ofi arowane prof. Zbigniewowi Bani w 65. rocznicę urodzin i w 40-lecie pracy dydaktycznej, red. A.S. Czyż, J. Nowiński, M. Wiraszka, Warszawa 2011, s. 240-251.
Święty Stanisław Kazimierczyk CRL (1433-1489). Postać – środowisko – kultura – dziedzictwo, red. K. Łatak, Kraków 2010.
Żywot, sprawy y cudowne Boskie wstawienie pobożnego Kapłana B. Stanisława Kazimirczyka, przy Krakowie na Kazimirzu u Bożego Ciała, Congrcgacyey Zbawicielowey: Kanoników z Literanu według Reguły S. Angustyna ... Ku chwale Bożey y czci Świętych iego ... dopiro teraz Polskim ięzykiem napisany, dostateczniey y własniey niżeli był przed tym po Łacinie wydany w roku 1609 przez X. Krzysztofa Łoniewskiego, tegoż Conwentu Kanonika. Z dozwoleniem Starszych. W Krakowie, w drukarniey Łazarzowey, Maciey Jędrzeiowczyk drukował Roku P. 1617.
Żywy wzór Apostolskiea doskonałości, B. Stanisław Kazimierczyk, w sławnej Akademiej Krakowskiej Profesor, i S. Teologiej Bakałarz, Zakonu Canonicor. Regular. S. Salvatoris Lateran.Theolog i Przeor ... Przez X. Aquilina Michała Gorczyńskiego Prawa Duchownego i Pisma S. Doktora i Profesora, S. Stolice Apostolskiei Pisarza, tegoż Zakonu i u Bożego Ciała na Kazimierzu Kanonika światu wystawiony. Roku 1702 w Krakowie w drukarni Akademickiej.
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
