„Przez abstynencję kapłanów do wstrzemięźliwości ludu”. Związek Księży Abstynentów (1902-1914)
Izabela Krasińska
Abstrakt
Artykuł ukazuje przyczyny powstania i przedstawia działalność istniejącego od 1902 r. Związku Księży Abstynentów – jednej z prężniejszych organizacji abstynenckich. Główną postacią Związku zrzeszającego kapłanów – abstynentów był ks. Kazimierz Niesiołowski, długoletni jego prezes na archidiecezję gnieźnieńską i poznańską.
Celem Związku Księży Abstynentów było zwalczanie alkoholizmu. Starał się zadanie to wypełniać poprzez uświadamianie szerokich warstw społeczeństwa, zwłaszcza dzieci i młodzieży o szkodliwości spożywania napojów alkoholowych. Popierał inne organizacje abstynenckie. Przede wszystkim jednak pragnął pozyskać dla tak istotnej sprawy jak najszersze grono duchowieństwa, w tym również zrzeszonych we własnych kołach alumnów – abstynentów.
Początkowo Związek Księży Abstynentów objął zasięgiem swego oddziaływania archidiecezję gnieźnieńską i poznańską oraz diecezję chełmińską. Za przykładem wielkopolskich i pomorskich kapłanów podążyli galicyjscy, zakładając Związek Księży Abstynentów dla Galicji i Bukowiny, który skupiał głównie duchownych katolickich z archidiecezji lwowskiej, tarnowskiej i przemyskiej.
Słowa kluczowe:
Związek Księży Abstynentów, alkoholizm, zabory, Kościół katolicki, abstynencjaBibliografia
Banaszak M., Janiszewski Józef, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, t. 5, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 575-576.
Baranowski W., Sprawozdanie z dwudziestoletniej działalności koła abstynenckiego w Seminarium Duchownym we Włocławku, „Przedświt”, 2 (1930) s. 68-69.
Bukowski A., Gołębiewski Hieronim, w: Polski Słownik Biografi czny, t. 8, Wrocław-Kraków-Warszawa 1959-1960, s. 248-249.
(C.), Półroczne zebranie Związku księży abstynentów, „Ruch Chrześcijańsko-Społeczny”, 5 (1908) s. 139.
Celichowski Z., Kawiarnie ludowe, Poznań 1890.
Ciemniewski J., Związek Księży Abstynentów na Małopolskę (1907-1927), w: Polski Związek Księży Abstynentów. Pamiętnik z okazji 25-lecia istnienia, Poznań 1927, s. 34.
Cieszyński N., Kościół a nowoczesny ruch przeciwalkoholowy. Szkice historyczno-społeczne, Poznań 1914, s. 107-108.
II Zjazd polskich abstynentów w Krakowie dnia 3-4 czerwca 1905, „Miesięcznik dla Popierania Ruchu Wstrzemięźliwości”, 6 (1905) s. 81-83.
II Zjazd polskich abstynentów w Krakowie dnia 3-4 czerwca 1905, „Miesięcznik dla Popierania Ruchu Wstrzemięźliwości”, 7 (1905) s. 97-102.
Duczmal [J.], Sprawozdanie ze zebrania „Związku księży abstynentów” odbytego dnia 15-go września 1904 w Gospodzie Wstrzemięźliwości przy Dominikanach w Poznaniu, „Miesięcznik dla Popierania Ruchu Wstrzemięźliwości”, 10 (1904) s. 166.
Dunin-Wąsowicz K., Krefft Konstantyn, w: Polski Słownik Biografi czny, t. 15, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 265.
Dział bieżący. Kronika miesięczna, „Kronika Miasta Poznania”, 4 (1925) s. 85-86.
Gałdyński T., Społeczeństwo we walce z alkoholizmem, Poznań 1926, s. 9.
Gap.[ski] H., Długosz Teofi l, w: Słownik historyków polskich, oprac. M. Prosińska-Jackl, Warszawa 1994, s. 111.
Garbarz A., Działalność trzeźwościowa duchowieństwa w diecezji przemyskiej w okresie rządów bł. Józefa Sebastiana Pelczara, biskupa, w: Ad libertatem in veritate. Księga pamiątkowa dedykowana księdzu Alojzemu Marcolowi w 65. rocznicę urodzin i 35-lecie pracy naukowej, red. P. Marciniec, Opole 1996, s. 545-548.
Gawlik M., Szczepaniak J., Księża katecheci diecezji krakowskiej 1880-1939. Słownik biografi czny, Kraków 2000, s. 240.
Grzebień L., Szurek Stanisław, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, t. 7, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 250.
Gulczyński A., Ks. prałat Kazimierz Niesiołowski 1872-1949, Pleszew 1995, s. 36-39.
Hałuniewicz Z., Sprawozdanie z 10-lecia Związku Księży Abstynentów, w: Z okazji dziesięciolecia Związku Księży Abstynentów (1907-1917). Książka zbiorowa, Lwów 1917, s. 6-7, 9, 11.
Irlandia. Ojciec Mathew, „Pismo Centralne dla Sprawy Wstrzemięźliwości w Wielkim Księstwie Poznańskim”, 4 (1843) s. 29.
Jaroszewski Z., Prof. dr Józef Kostrzewski, „Problemy Alkoholizmu”, 3-4 (1966) s. 25-27.
Karczyński [C.], Związek Księży Abstynentów, „Świt”, 103 (1912) s. 137-138.
Koła alumnów Abstynentów, w: Polski Związek Księży Abstynentów Polski Związek Księży Abstynentów. Pamiętnik z okazji 25-lecia istnienia, Poznań 1927, s. 22-24.
Korża H., Abstynencki ruch, w: Encyklopedia katolicka, t. 1, red. F. Gryglewicz, Lublin 1973, kol. 43.
Kozłowski J., Duczmal Józef, w: Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biografi czny, t. 1, red. M. Banaszak, Gniezno 1992, s. 151-152.
Krasińska I., Abstinence press in Wielkopolska: “Central Paper on Temperance in the Grand Duchy of Poznań” (1843-1845), „Alkoholizm i Narkomania”, 3 (2014) s. 255-263.
Krasińska I., Działalność redakcyjno-wydawnicza ks. Henryka Antoniego Szumana na rzecz najmłodszych odbiorców. Na przykładzie „Naszego Przewodnika” (1913-1919), w: Działalność instytucji wydawniczych na rzecz oświaty i edukacji w XIX i początkach XX wieku, pod red. I. Michalskiej i G. Michalskiego, Łódź 2014, s. 299-318.
Krasińska I., Działalność wydawnicza Związku Księży Abstynentów (1903-1914), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 103 (2015) s. 115-116.
Krasińska I., Kongresy przeciwalkoholowe w Galicji w latach 1904-1912, „Studia Historyczne”, 2 (2009) s. 121-122.
Krasińska I., „Łatwiej zapobiec chorobie, niż ją wyleczyć”. Bractwa Dzieciątka Jezus i Związki Anioła Stróża – dziecięce kółka abstynenckie na ziemiach polskich w latach 1912-1914, w: Virginibus puerisque, t. 2, Z zagadnień wychowania i opieki nad dzieckiem w XVIII-XX wieku, red. E. Kula, M. Pękowska, Kielce 2012, s. 145-151.
Krasińska I., Placówki lecznictwa alkoholowego na ziemiach polskich do 1914 r., „Archiwum Historii i Filozofi i Medycyny”, 72 (2010) s. 89-97.
Ks. Franciszek Rawicki, w: Duszpasterze parafi i. Dobrodziejowie parafi i w Budzisławiu Kościelnym od XV do XXI wieku, http://web.diecezja.wloclawek.pl/parafi a/WnieboNMP_BudzKoscielny/duszpasterz.htm (dostęp: 28. 12. 2012 r.).
Kumor B., Siemieński Aleksander Jan, w: Polski Słownik Biografi czny, t. 37, Warszawa -Kraków 1996-1997, s. 11-13.
Lewandowicz V., Nota biografi czna ks. Franciszka Olejniczaka, s. 1-28, http://www.zasina.net/olejniczak/pliki/lewandowicz.pdf (dostęp: 16.10.2012 r.).
Makłowicz J., Drobiazgi z dziejów alkoholizmu w Polsce, „Miesięcznik dla Popierania Ruchu Wstrzemięźliwości”, 80 (1910) s. 112.
Makłowicz J., Sprawozdanie „Związku Księży Abstynentów na Galicję” za czas: od założenia Związku do końca 1908 roku, „Gazeta Kościelna”, 4 (1909) s. 44.
Makłowicz J., Ze „Związku księży abstynentów”, „Gazeta Kościelna”, 25 (1908) s. 250.
Manning Henry Edward, w: Britannica. Edycja polska, t. 25, [red. W. Wolarski], Poznań 2001, s. 157.
Mathew Teobald, w: Britannica. Edycja polska, t. 25, [red. W. Wolarski], Poznań 2001, s. 400.
Mross H., Słownik biografi czny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821-1920, Pelplin 1995, s. 81-82, 125-126, 151.
Mross H., Szuman Henryk Antoni, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, t. 7, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 246.
Mrugas M., Sprawozdanie ze zebrania „Związku księży abstynentów” odbytego dnia 16. marca br. w Gospodzie wstrzemięźliwości przy Dominikanach w Poznaniu, „Miesięcznik dla Popierania Ruchu Wstrzemięźliwości”, 5 (1905) s. 68.
Mrugas M., Sprawozdanie ze zebrania Związku Księży Abstynentów odbytego dnia 24-go listopada 1910 we „Wyzwoleniu” na św. Łazarzu, „Miesięcznik dla Popierania Ruchu Wstrzemięźliwości”, 85 (1910) s. 193.
N., Walne zebranie Związku Księży Abstynentów w Pelplinie, dnia 28-go kwietnia 1910 r., „Miesięcznik dla Popierania Ruchu Wstrzemięźliwości”, 78 (1910) s. 78-80.
Na X zjeździe lekarzy i przyrodników polskich we Lwowie, „Przyjaciel Trzeźwości”, 10 (1907) s. 145-147.
Należny J., Na początku była Kolbuszowa, „Przegląd Kolbuszowski”, 8 (1992) s. 11.
Nasze duchowieństwo a nowy ruch wstrzemięźliwości, „Przyjaciel Trzeźwości”, 1 (1914) s. 2.
Niemiec J., Sprawozdanie z Walnego Zebrania Związku Księży Abstynentów na Galicję i Bukowinę, które się odbyło w Przemyślu (28.8.1911), „Świt”, 96 (1911) s. 267-268.
Niesiołowski K., Szkice i sylwetki z przeszłości Pleszewa, Pleszew 1938, s. 82.
Niesiołowski K., Związek Księży Abstynentów w Polsce Zach.[odniej] (archidiec.[ezja] gnieźnieńska i poznańska i diec.[ezja] chełmińska). (1902-1927), w: Polski Związek Księży Abstynentów. Pamiętnik z okazji 25-lecia istnienia, Poznań 1927, s. 10-12, 15, 17.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biografi czny, Warszawa 1992, s. 30.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 414.
Nitecki P., Kardynałowie Kościoła w Polsce, Częstochowa 1999, s. 74-75.
Pelczar R., Ruch trzeźwości w łacińskiej diecezji przemyskiej w czasach galicyjskich, „Nasza Przeszłość”, 113 (2010) s. 107.
Piętka K., Makłowicz Józef, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, t. 6, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 401-402.
Polskie czasopisma religijno-społeczne w XIX wieku. Materiały do katalogu, red. B. Lesisz [i in.], Warszawa-Lublin 1988, s. 362.
Romaniuk M.P., Ksiądz Antoni Cząstka (1886-1976), w: W trosce o trzeźwość Narodu. Sylwetki najwybitniejszych działaczy trzeźwościowych XIX i XX wieku oraz antologia ich pism. Praca zbiorowa, t. 4, red. M.P. Romaniuk, Warszawa 2007, s. 46-47.
Romaniuk M.P., Ksiądz Kazimierz Niesiołowski (1872-1949), w: W trosce o trzeźwość Narodu. Sylwetki najwybitniejszych działaczy trzeźwościowych XIX i XX wieku oraz antologia ich pism. Praca zbiorowa, [red. M. P. Romaniuk], t. 2, [Warszawa 1996], s. 267-269, 273.
Rys historyczny Koła Abstynentów Studentów Teologii U.J.K. we Lwowie, w: Jednodniówka Koła Abstynentów Studentów Teologii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Lwów 1937, s. 9-10.
Sarna W., Ks. Teofi l Łękawski, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu”, 4 (1923) s. 140-144. Spis prezesów, w: Jednodniówka Koła Abstynentów Studentów Teologii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Lwów 1937, s. 24.
Sprawozdanie z III-go Walnego Zjazdu galicyjskiego Związku Księży Abstynentów we Lwowie, „Świt”, 106 (1912) s. 199-200. Stenogram z posiedzenia Sejmu RP. 1 kadencja, 43 posiedzenie, 2 dzień (30.04.1993), http://orka2.sejm.gov.pl/Debata1.nsf/9a905bcb5531f478c125745f0037938e/9e396f6 77b987d84c125750f0043b9f8?OpenDocument (dostęp: 19.01.2013 r.).
Szatkowski H., Mrugas Maksymilian, w: Księża społecznicy w Wielkopolsce Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919.Słownik biografi czny, t. 2, red. M. Banaszak, Gniezno 1992, s. 318-319.
Tabela statystyczna członków Związku oparta na materiale centrali z dnia 7.11.1927, w: Polski Związek Księży Abstynentów. Pamiętnik z okazji 25-lecia istnienia, Poznań 1927, s. 62-63.
Theiss W., Ks. Henryk Szuman – redaktor „Naszego Przewodnika” (1913-1919), w: Myślenie i działanie pedagoga. Opracowanie dedykowane prof. zw. dr. hab. Zdzisławowi Kosyrzowi z okazji 50-lecia pracy naukowej, red. M. Konopczyński, J. Kunikowski, S. Tomiuk, Warszawa 2009, s. 73-86.
Trzej apostołowie wstrzemięźliwości, „Wiadomości Pasterskie”, 2 (1906) s. 104-105. Ustawy Związku Księży Abstynentów, Poznań 1902, s. b. p.
Walka z alkoholizmem, w: Kalendarz Wileński „Przyjaciela Ludu” dla mieszkańców wsi i miast na rok 1907 ozdobiony licznymi obrazkami, Wilno 1906, s. 148.
Wielgoszewski W., Duchowni Diecezji Chełmińskiej (39 A). Kapłan o sercu fi lomaty (1), „Głos z Torunia”, 23 (2009) s. 1-2, http://www.niedziela.diecezja.torun. pl/2009/0923/4.html (dostęp: 27. 12. 2012 r.).
Wielgoszewski W., Duchowni Diecezji Chełmińskiej (39 B). Kapłan o sercu fi lomaty (2), „Głos z Torunia”, 24 (2009) s. 1-2, http://www.niedziela.diecezja.torun. pl/2009/0924/4.html (dostęp: 27. 12. 2012 r.).
Wielgoszewski W., Duchowni Diecezji Chełmińskiej (11). Kapłan rozmiłowany w swojej małej ojczyźnie, „Głos z Torunia”, 27 (2007) s. 1-2, http://www.niedziela.diecezja. torun.pl/2007/0727/wielgoszewski.html (dostęp: 23. 12. 2012 r.).
Wilczyński L., Olejniczak Franciszek, w: Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny, t. 2, red. L. Wilczyński, H. Szatkowski, Gniezno 2007, s. 375- 378.
Wnioski w sprawie zwalczania alkoholizmu uchwalone na II zjeździe abstynentów polskich w Krakowie, 3 i 4 czerwca 1905 r., Kraków 1905.
Wrzosek A., Gantkowski Paweł, w: Polski Słownik Biografi czny, t. 7, Kraków 1948-1958, s. 267-269.
Wyczawski H.E., Stablewski Oksza Florian, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 4, red. H.E. Wyczawski, Warszawa 1983, s. 166-167.
Z bibliografi i. „Duchowieństwo a walka z alkoholizmem”, „Wyzwolenie”, 11 (1910) s. 6. Zarząd Koła, Działalność Koła alumnów sem.[inarium] łacińsk.[iego] we Lwowie, „Świt”, 89 (1911) s. 91. Zarząd Koła, Lwowskie Koło alumnów – abstynentów. (Sprawozdanie za czas od 16. marca 1912 do 7. kwietnia 1913 roku i program pracy na przyszłość), „Wyzwolenie”, 6-7 (1913) s. 112-113.
Zieliński Z., Likowski Henryk Walenty, w: Polski Słownik Biografi czny, t. 17, Wrocław [i in.] 1972, s. 332.
Zimmermann K., IX międzynarodowy kongres przeciw alkoholizmowi, „Ruch Chrześcijańsko- Społeczny”, 15 (1903) s. 345-347.
Związek Księży Abstynentów na Galicję, „Ruch Chrześcijańsko-Społeczny”, 16 (1909) s. 460.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
