Katedra p.w. Imienia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku w opisie wizytacyjnym z 1829 roku
Marek Hałaburda
Instytut Historii Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie , PolskaAbstrakt
Kościół p.w. Imienia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku, wybudowano w latach 1700-1710, jako kościół klasztorny jezuitów. Po kasacie zakonu, został przekazany parafii. W 1797 r. budynek kościoła strawił pożar. Rok później świątynia wyznaczona została na katedrę utworzonej wówczas diecezji, ze stolicą w Mińsku. Odbudowana w latach 1798-1803 dzięki staraniom i funduszom bpa Jakuba Ignacego Dederki. W 1869 r. na skutek likwidacji diecezji, ponowie został zdegradowany do siedziby parafii. W listopadzie 1917 r. po reaktywowaniu diecezji mińskiej, kościół odzyskał rangę katedry. Jednak już w 1934 r. został odebrany wiernym. Zamknięty przez bolszewików, do 1941 r. był wykorzystywany jako garaż. Drugą wojnę światową przetrwał w stanie nienaruszonym, ale po wyzwoleniu przestał funkcjonować jako miejsce kultu. W 1947 r. władze sowieckie przekazały budynek na potrzeby klubu sportowego „Spartak”. W latach 1948-1951 kościół przebudowano na salę sportową. W 1982 r. przygotowano projekt jego restauracji, przeznaczając budynek na salę muzyki organowej i chórowej. W 1993 r. kościół katedralny powrócił do wiernych. W 1997 r. odbyły się uroczystości rekonsekracji świątyni. Aktualnie dawny pojezuicki kościół pełni rolę archikatedry, głównej świątyni archidiecezji i metropolii mińsko-mohylewskiej. Prezentowany protokół lustracji katedry mińskiej powstał w 1829 r., w ramach wizytacji metropolitalnej prowadzonej na obszarze archidiecezji mohylewskiej w latach 1828-1831 z mandatu abpa Kaspra Kazimierza Cieciszowskiego. Dokument jest przechowywany w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi w Mińsku (ros. Национальный исторический архив Беларуси), w zespole zatytułowanym „Mohylewski Rzymsko-Katolicki Duchowny Konsystorz” (ros. Могилевская р.-к. духовная консистория) pod sygnaturą: fond. 781, op. 27, sp. 427. Spisany został w języku polskim, całość zaś liczy 12 kart zapisanych dwustronnie. Edycję źródła przygotowano zgodnie z zasadami sformułowanymi w instrukcji wydawniczej dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, autorstwa K. Lepszego, wydanej w 1953 r. w Warszawie.
Słowa kluczowe:
diecezja mińska, bp Jakub Ignacy Dederko, katedra, Mińsk, wizytacja kanonicznaBibliografia
Artykuły do procesu informacyjnego o cnotach, opinii świętości i cudach Sługi Bożego Zygmunta Łozińskiego biskupa pińskiego, Drohiczyn n. Bugiem 1954, mps, Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie.
Chodźko Ignacy Borejko, Diecezja Mińska około 1830 roku. I. Struktury parafialne, oprac. M. Radwan, Lublin 1998.
Czeczott Witold, Dyecezya mińska i jej pasterz biskup Zygmunt Łoziński, Wilno 1925.
Dzwonkowski Roman, Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR 1917-1939. Martyrologium, Lublin 1998.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, opr. L. Grzebień, Kraków 2004.
Jelski Aleksander, Dzieje Dyecezyi Mińskiej w zarysie, Mińsk 1907.
Jougan Alojzy, Słownik kościelny łacińsko-polski, Sandomierz 2013.
Kasabuła Tadeusz, Kanonicy koadiutorzy w kapitule katedralnej wileńskiej w okresie przedrozbiorowym, „Rocznik Teologii Katolickiej”, 4 (2005) s. 111-127.
Kelly John Norman, Encyklopedia papieży, Warszawa 2006.
Korzon Tadeusz Mój pamiętnik przedhistoryczny, Kraków 1912.
Kowalewska Zofia, Obrazki mińskie 1850-1863, Wilno 1912.
Kumor Bolesław, Granice metropolii i diecezji polskich (968-1939), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 20 (1970) s. 253-374.
Kumor Bolesław, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980.
Lepszy Kazimierz, Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do poł. XIX w., Warszawa 1953.
Mińsk przez Władysława Syrokomlę, „Teka Wileńska”, nr 1 (1857) s. 173-199.
Mińsk przez Władysława Syrokomlę, „Teka Wileńska”, nr 2 (1857) s. 133-204.
Nabywaniec Stanisław, Mińska diecezja, w: Encyklopedia katolicka, t. 12, red. S. Wilk, Lublin 2008, kol. 1184-1185.
Nasze kościoły, t. 1, cz, 2, Diecezja mińska, red. J. Żyskar, Warszawa 2001 (reprint).
[Nowodworski Michał], Mińska diecezja, w: Encyklopedia kościelna, t. 14, red. M. Nowodworski Warszawa 1881, s. 363-366.
Ostatnie chwile życia i śmierć ks. Zygmunta Łozińskiego, biskupa pińskiego, oprac. M. Hałaburda, Kraków 2013.
Paszenda Jerzy, Budowle jezuickie w Polsce XVI-XVIII w., t. 2, Kraków 2000.
Paszenda Jerzy, Kolegium jezuickie w Mińsku, „Lituano-Slavica Posnaniensia”, 5 (1992) s. 117-138.
Seppelt Franciszek Ksawery, Löffler Klemens, Dzieje papieży od początków Kościoła do czasów dzisiejszych, Poznań 1936.
Słownik języka polskiego, t. 1-11, red. W. Doroszewskiego, Warszawa 1958-1969.
Słownik łacińsko-polski, t. 1-5, red. M. Plezia, Warszawa 2007.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Warszawa 2016.
Turnau Irena, Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkacie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX wieku, Warszawa 1999.
Y. Z. [Sułkowski W.], Kartka z dziejów kościoła katolickiego w Rosji. Biskupstwo mińskie, Kraków 1889.
Zapiski ś.p. Jana Chodźki. O niektórych kościołach na Litwie, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, 4 (1959) s. 32-45.
Адамовіч Святлана, Цуд возражденія, „Наша Вера”, 1 (4) (1998) s. 13-18.
Блінова Тамара, Мінскі езуіцкі калегіум, w: Релігія і Церква на Беларусі. Энцыклапедычны Даведнік, red. Г. Пашкоў, Мінск 2001, s. 207-208.
Габрусь Тамара, Мураваныя харалы. Цакральная архітэктура беларускага барока, Мінск 2001.
Ганчарук Ігар, Іванавіч Андрэй, Рымска-Каталіцкі Касцёл у Беларусі (1772-1830), Гродна 2012.
Денисов Владимир, Площадь Свабоды щ Минске, Минск 1985.
Дзянісаў Уладзімір, Менскі езуіцкі калегіум, w: Вялікае Княства Літоўскае (енцыклопедыя), t. 2, red. Г. Пашкоў, Мінск 2007, s. 290-291.
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Мінск, red. С. Марцэлеў, Мінск 1988.
История Минска, red. И. Кравченко, Минск 1957.
Кулагін Анатолий, Каталіцкія храмы Беларусі, Мінск 2008.
Cлюнькова Инесса, Монастыри восточной и западной традиций. Наследие архитектуры Беларуси, Москва 2002.
Чернявская Тамара, Петросова Елена, Памятники Архитектуры Минска XVII – начала XX в., Минск 1984.
Яроменка Аляксей, Каталіцкія святыні. Мінска-Магілёўская архідыяцэзія, Мінск 2003.
Instytut Historii Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie
dr historii; adiunkt w Instytucie Historii Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie
