Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Trzciance i jej księgi metrykalne do 1945 roku
Łukasz Piotr Nowak MS
Archiwum Prowincjalne Misjonarzy Saletynów , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-9193-1529
Abstrakt
Artykuł znacznie poszerza dotychczasowy stan wiedzy na temat dziejów parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Trzciance przed 1945 rokiem. Ustalono, że z pewnością istniała ona już na początku XVII wieku, a możliwe, że powstała jeszcze w wieku XVI. Do drugiej połowy XVIII wieku funkcjonowała jako parafia pw. Trójcy Świętej, następnie zmieniono jej wezwanie na obecne. Przez ponad trzy wieki kościoły i zabudowania parafialne kilkakrotnie padały ofiarą pożarów i były odbudowywane. Pierwsze dwie świątynie (sprzed 1628 r. i 1717 r.) były drewniane, dwie kolejne (1835 r. i 1917 r.) murowane. Parafia wielokrotnie zmieniała również państwową i kościelną przynależność administracyjną.
Najstarsze zachowane księgi parafialne pochodzą z 1730 r. i przechowywane są w Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie. Dzięki kwerendzie w siedemnasto- i osiemnastowiecznych aktach wizytacji parafialnych z Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu częściowo udało się odtworzyć informacje na temat niezachowanych ksiąg parafialnych, które mogły spłonąć w pożarze plebanii w Trzciance w 1730 r. Kwerenda w archiwach państwowych pozwoliła także na ustalenie miejsc przechowywania duplikatów trzcianeckich ksiąg metrykalnych pochodzących z XIX w.
Słowa kluczowe:
księgi metrykalne, Kościół katolicki, Trzcianka, WielkopolskaBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (AAP)
Biskupi poznańscy – Acta episcopalia
sygn. AE XXV, Jan Trach Gniński. Akta działalności administratora diecezji absente episcopo i sade vacante 1619 - 1621, 1624.
Biskupi poznańscy – Acta visitationum
sygn. AV 07, Wizytacja archidiakonatu poznańskiego przez Świętosława Strzałkowskiego 1628-1629.
sygn. AV 10, Wizytacja archidiakonatu pszczewskiego przez Jana Braneckiego administratora diecezji i jego delegata Andrzeja Swinarskiego oraz dekanatów obornickiego i czarnkowskiego przez Feliksa Mietlickiego, kanonika katedralnego 1640-1641.
sygn. AV 14, Wizytacja dekanatu czarnkowskiego przez Wojciecha Dobrzelewskiego, archidiakona poznańskiego 1663.
sygn. AV 18, Wizytacja archidiakonatu przez Mikołaja Zalaszowskiego 1696-1696.
sygn. AV 19, Wizytacja wielkopolskiej części diecezji przez biskupa Krzysztofa Antoniego Szembeka 1718-1719.
sygn. AV 20, Wizytacja archidiakonatu poznańskiego przez Franciszka Libowicza 1726-1728.
sygn. AV 26, Wizytacja dekanatu czarnkowskiego i wałeckiego przez biskupa sufragana Józefa Tadeusza Kierskiego, kustosza wikariusza generalnego i oficjała poznańskiego 1738.
Konsystorz Generalny w Poznaniu – Acta causarum
sygn. AC 138, Akta konsystorskie Gaspara Hapa, sufragana poznańskiego, kanclerza i audytora generalnego, Marcina Moręskiego, wikariusza generalnego i oficjała, Jakuba Wierzbięty Doruchowskiego, kanclerza i audytora generalnego poznańskiego 1619-1621.
sygn. AC 146, Akta wikariusza generalnego i oficjała poznańskiego, dotyczące administratora, diecezji sede vacante Jana z Zalesia Baykowskiego, sufragana poznańskiego 1635-1639.
Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie (ADKK)
Akta parafii rzymskokatolickiej w Trzciance
sygn. 43, Księga chrztów, małżeństw i zgonów 1730-1753.
sygn. 44, Księga chrztów 1754-1829, małżeństw 1754-1797 i zgonów 1754-1797.
sygn. 45, Księga chrztów 1829-1839, małżeństw 1797-1830 i zgonów 1797-1830.
sygn. 46, Księga chrztów 1831-1863.
sygn. 47, Księga małżeństw 1831-1885.
sygn. 48, Księga zgonów 1831-1872.
sygn. 49, Księga chrztów 1863-1893.
sygn. 50, Księga zgonów 1872-1945.
sygn. 51, Księga małżeństw 1886-1944.
sygn. 52, Księga chrztów 1893-1920.
sygn. 53, Księga chrztów 1921-1945.
Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP)
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Czarnków i parafii różnych wyznań pow. czarnkowskiego
sygn. 3266/0/2, Listy zmarłych 1815-1816.
sygn. 3266/0/45, Księgi urodzeń, małżeństw, zgonów parafii katolickich i gmin ewangelickich z terenu powiatu czarnkowskiego 1858.
sygn. 3266/0/49, Listy zmarłych parafii katolickich i gmin ewangelickich z terenu powiatu czarnkowskiego 1851-1861.
sygn. 3266/0/53, Listy zmarłych parafii katolickich i gmin ewangelickich z terenu powiatu czarnkowskiego 1864.
sygn. 3266/0/57, Listy zmarłych parafii katolickich i gmin ewangelickich z terenu powiatu czarnkowskiego 1868.
sygn. 3266/0/63, Listy zmarłych 1872-1874.
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Pile (APPiła)
Akta miasta Trzcianki
sygn. 15/715, Anlegung von Begräbnisplätzen und Kommunalfriedhof 1931-1944.
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Trzciance
sygn. 894/1, Rejestr chrztów i małżeństw 1818.
sygn. 894/2, Rejestr chrztów i zgonów 1819.
sygn. 894/3, Rejestr chrztów, małżeństw i zgonów 1820-1821.
Urząd Stanu Cywilnego Trzcianka – obwód miejski, sygn. 576
Urząd Stanu Cywilnego Trzcianka – obwód wiejski, sygn. 577.
Archiwum Parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Trzciance (APTJCh)
Spis zdawczo-odbiorczy materiałów archiwalnych z parafii w Trzciance przekazanych do Archiwum Diecezjalnego w Koszalinie z 4 października 2004 r., bez sygnatury.
Źródła drukowane
Allgemeines Landesrecht für die Preußischen Staaten, t. IV, Berlin 1794.
Apostolische Administratur Schneidemühl 1927 [Schematismus], Schneidemühl 1927.
Freie Prälatur Schneidemühl 1932 [Schematismus], Schneidemühl 1932.
Freie Prälatur Schneidemühl 1936 [Schematismus], Schneidemühl 1936.
Freie Prälatur Schneidemühl 1940 [Schematismus], Schneidemühl 1940.
Kronika parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Trzciance 1914-1918 spisana przez ówczesnego proboszcza – ks. Aloysiusa Bucksa, opr. i tłum. Ł. Nowak, Trzcianka 2015.
Protokoły rewizyjne dóbr trzcianeckich z 1793 r., opr. i tłum. Ł. Nowak, Trzcianka 2018.
Trzcianka w przeszłości i obecnie. Rękopisy z 1912 r., opr. i tłum. Ł. Nowak, Trzcianka 2019.
Zarządzenie w sprawie gromadzenia zbiorów Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, „Koszalińsko-Kołobrzeskie Wiadomości Diecezjalne”, 10-12 (2003) s. 37-38.
Opracowania
Aust Joachim, Die katholische Kirchengemeinde Schönlanke, w: Schönlanke an der Ostbahn, red. E. Froese, Berlin 1930, s. 23-26.
Bamberger Moses Löb, Die jüdische Gemeinde und ihre Einrichtungen, w: Schönlanke an der Ostbahn, red. E. Froese, Berlin 1930, s. 26-27.
Bartel Walter, Die evangelische Kirchgemeinde, w: Schönlanke an der Ostbahn, red. E. Froese, Berlin 1930, s. 20-23.
Bąk Ludwik, Ziemia Wałecka w dobie reformacji i kontrreformacji w XVI-XVIII w., Piła 1999.
Birecki Piotr, Z dziejów XIX-wiecznych kościołów Trzcianki i jej najbliższej okolicy, „Kronika Ziemi Trzcianeckiej”, 7 (2017) s. 21-32.
Ceynowa Tadeusz, Katolickie księgi metrykalne diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 113 (2020) s. 49-78. (Crossref)
Ceynowa Tadeusz, Trzcianka, w: Encyklopedia katolicka, t. 19, red. E. Gigliewicz, Lublin 2013, kol. 1101-1102.
Chojecki Dariusz, Obraz statystyczno-administracyjny Trzcianki w 1873 roku, część I, „Kronika Ziemi Trzcianeckiej”, 4 (2014) s. 43-64.
Dacewicz Leonarda, Struktura i treść notacji metrykalnych kościoła rzymsko-katolickiego w okresie zaboru rosyjskiego w diecezji wileńskiej, „Studia Wschodniosłowiańskie”, 16 (2016) s. 365-384. (Crossref)
Demian Johann, Handbuch der neuen Geographie des Preußischen Staats, Berlin 1818.
Dolata Jan, Trzcianka w latach 1772-1815, w: J. Dolata, E. Gajda, H. Rogacki, Trzcianka. Zarys dziejów, t. 1, Poznań 1994, s. 63-76.
Hammling Paul, Zur Geschichte der katholischen Kirche im Netzekreise, w: Die Apostolische Administratur Schneidemühl, red. F. Westpfahl, Schneidemühl 1928, s. 89-94.
Hamryszczak Artur, Materiały do badań genealogicznych w zasobach Instytutu Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych KUL w Lublinie, „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”, 1 (2009) s. 109-136.
Handbuch über die Kirchenbücher in der Ostdeutschen Kirchenprovinz östlich der Oder und Neiße und dem Bistum Danzig, red. J. Kaps, München 1962.
Hlebionek Marcin, Archiwum Parafii św. Jana Chrzciciela w Trzciance, „Przegląd Zachodniopomorski”, XIII/XLII (1998) z. 1, s. 161-169.
Hlebionek Marcin, „Documenta ecclesiae parochialis Trzciankensis” w inwentarzu parafii z 1798 roku, w: Pamiętnik I Ogólnopolskiego Zjazdu Studentów Archiwistyki, red. W. Chorążyczewski, R. Degen, Toruń 1998, s. 75-81.
Hlebionek Marcin, Pejzaż epigraficzny Trzcianki, w: tegoż, Studia z dziejów Trzcianki i Ziemi Trzcianeckiej, Trzcianka 2005, s. 24-66.
Hlebionek Marcin, Przywilej lokacyjny miasta Trzcianki, Trzcianka 2006.
Hlebionek Marcin, Rożdróżka – Trzciana Łąka. Jeszcze o początkach Trzcianki, w: tegoż, Studia z dziejów Trzcianki i Ziemi Trzcianeckiej, Trzcianka 2005, s. 6-16.
Hlebionek Marcin, Z dziejów parafii w Trzciance, Trzcianka 1995.
Hlebionek Marcin, Źródła do dziejów parafii w Trzciance, Trzcianka 1996.
Just Friedrich, Dreihundert Jahre Posener Schulzendorf. Geschichte des Dorfes Neudorf bei Schönlanke (Kr. Czarnikau), Bromberg 1918.
Kędelski Mieczysław, Ludność północno-zachodniej Wielkopolski w XVIII w., „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, 36 (1991) s. 27-56.
Księgi metrykalne i stanu cywilnego w archiwach państwowych w Polsce, opr. A. Laszuk, Warszawa 2003.
Kumor Bolesław, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980.
Łukaszewicz Józef, Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. 1, Poznań 1858.
Nowacki Józef, Archidiecezja poznańska w jej granicach historycznych i jej ustrój, t. 2, Poznań 1964.
Nowak Łukasz, Trzcianeckie konflagracje, czyli o pożarach folwarku, wsi i miasta Trzcianka (Trzcionka/Schönlanck) w XVIII w., „Kronika Ziemi Trzcianeckiej”, 9 (2019) s. 39-47.
Schulz Carl, Merktafeln zur Geschichte des Netzekreises und der Stadt Schönlanke, Schönlanke-Kreuz 1930.
Volkmann Wilhelm, Die Kirchenbücher der katholischen Pfarreien in der früheren Provinz Grenzmark Posen-Westpreußen, Schneidemühl 1939.
Netografia
Szukaj w archiwach, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl (kopie cyfrowe akt metrykalnych po wpisaniu hasła: Trzcianka, dostęp: 1.05.2020).
Wirtualne Muzeum Trzcianki, Opis szkód wyrządzonych miejscowości przez pożar w 1717 r., https://wirtualnemuzeumtrzcianki.trz.pl/content/opis-szkód-wyrządzonych-miejscowości-przez-pożar-w-1717r (dostęp: 1.03.2020).
Archiwum Prowincjalne Misjonarzy Saletynów https://orcid.org/0000-0001-9193-1529
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.