Metody finansowania kościoła katolickiego w Rosji w XIX wieku. Przyczynek archiwalny

Marian Radwan

Irena Wodzianowska

Katedra Historii i Historiografii Europy Wschodniej KUL , Polska

Abstrakt

Polityka wyznaniowa państwa rosyjskiego była inspirowana przez dwa nurty ideologiczne, sięgające korzeniami tradycji Piotra I i Katarzyny II – cezaropapizmu i słowianofilstwa. Władcy rosyjscy dążyli do podporządkowania sobie wyznań religijnych, a ponadto do zbudowania imperium wszechsłowiańskiego z językiem rosyjskim. W odniesieniu do Kościoła katolickiego postulaty te okazały się wyjątkowo aktualne kiedy 60% ziem Rzeczpospolitej po rozbiorach znalazło się w granicach Rosji. Władze carskie starały się uniezależnić katolików od Stolicy Apostolskiej i narzucić im stopniowo język i kulturę rosyjską. Świeckiej władzy podporządkowały instytucje kościelne – diecezje, seminaria, parafie, klasztory. W tym celu powołano Kolegium Rzymsko-katolickie (1801), podporządkowując je bezpośrednio MSW. Obydwie organizacje sprawowały pełny nadzór nad instytucjami kościelnymi. Świeccy prokuratorzy w obu wymienionych urzędach odgrywali decydującą rolę. Na polecenie caratu przejęto stopniowo wszystkie majątki zakonne, diecezjalne i parafialne, w zamian samowolnie przyznając im określone pensje (1832,1843). Z drugiej strony z inicjatywy metropolity S. Siestrzeńcewicza (1820) utworzono tzw. fundusz pomocowy celem finansowania wydatków nadzwyczajnych – biednych parafii, seminariów, Akademii Duchownej, chorych i emerytowanych duchownych, zesłanych biskupów. Dysponując tym funduszem pomocowym zarówno MSW jak i Kolegium dopuszczało się wielu nadużyć, często finansując nawet antykościelne posunięcia lub znanych wrogów polskiego społeczeństwa (K. E. Sievers). Rząd A. Kiereńskiego przygotował nie zrealizowany projekt reform w tej dziedzinie, storpedowany przez rewolucję z 1917 r.

Słowa kluczowe:

Kolegium Rzymsko-katolickie, Departament Wyznań Obcych MSW, fundusz pomocowy, seminaria duchowne, Akademia Duchowna, cezaropapizm, słowianofilstwo, kasata klasztorów, nacjonalizacja beneficjów kościelnych, Rząd Tymczasowy