Szersznik w Cieszynie i Kluk w Ciechanowcu, czyli o pierwszych muzeach księży, a nie książąt, na ziemiach polskich
Marzena Bogus
Instytut Sztuk Pięknych Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie , PolskaAbstrakt
The article aims to compare the museums which belonged to two clergymen: L. J. Szersznik of Cieszyn and J. K. Kluk of Ciechanowiec. Their collections were created on the basis of the Enlightenment ideas which they followed in their lives. Establishing these institutions, the founders were guided by similar aims and intentions as well as similar research interests. They strove to propagate knowledge, especially natural science, by collecting exhibits useful for the study based on observation. In spite of the limited financial resources for exhibits, their collections significantly contributed to satisfying intellectual curiosity. The study shows that the actions of individuals, even if they are in an unfavourable material situation, are important for the development of culture. The aforementioned clergymen and scholars created two institutions, the purpose of which was to promote education by means of observation. The museums which they created, though different in size, were expressions of their personal fascination and certain regional representatives of culture and science, which had to be propagated. The aim of these institutions was not only to collect exhibits but also to educate; both priests had similar intentions: raising people’s intellectual level by creating collections (books and exhibits). Szersznik emphasized the social mission more clearly, while Kluk, thanks to his scientific publications, broadened knowledge (especially in agriculture) of many people. They disseminated knowledge not only among educated people but also wanted to show the world to the wider public, including burghers or peasants. Szersznik sought to create an open museum, and Kluk provided in his writings what he had observed and explored.
Słowa kluczowe:
L.J. Szersznik, Oświecenie, J.K. Kluk, muzeum przyrodnicze, zbiory publiczne, kolekcja naukowa, duchowni, uczeni, Cieszyn, CiechanowiecBibliografia
Adamczyk Irena, Kolekcja księdza Leopolda Jana Szersznika w zbiorach sztuki Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, w: Towarzystwo Jezusowe na Śląsku Cieszyńskim, red. J. Budniak, K. Mozor, Kraków 2005, s. 235-242.
Arabas Iwona, Petersburskie ślady kolekcji Anny ks. Jabłonowskiej z Siemiatycz, w: Anna ks. Jabłonowska i ks. Krzysztof Kluk – ludzie, którzy wyprzedzili swoją epokę, red. N.D. Tomaszewski, Ciechanowiec 2011, s. 9-27.
Bąbiak Grzegorz P., Sobie, ojczyźnie czy potomności… Wybrane problemy mecenatu kulturalnego elit na ziemiach polskich w XIX wieku, Warszawa 2010.
Bielski Szymon, Wiadomość o zyciu i pismach X Krzysztofa Kluka, proboszcza ciechanowskiego, w: Kluk Krzysztof, Zwierząt domowych i dzikich osobliwie kraiowych, historyi naturalney początki i gospodarstwo: potrzebnych i pożytecznych domowych [...]. t. 1, O zwierzętach ssących, Warszawa 1809, b.n.
Bieńkowska Barbara, Leopold Jan Szersznik – fundator biblioteki publicznej w Cieszynie, w: Ks. Leopold Jan Szersznik znany i nieznany, red. H. Łaskarzewska, A. Bad’urová, Cieszyn 1998, s. 138-149.
Borowski, Eugeniusz, Znane i nieznane źródła dotyczące ks. Jana Krzysztofa Kluka w zasobach akt Archiwum Diecezjalnego w Drohiczynie, „Analecta. Studia i materiały z dziejów nauki”, 9 (2000) z. 1, s. 21-46.
Brzęk Grzegorz, Krzysztof Kluk, Warszawa 1957.
Chromik Grzegorz, Niemieckie rękopisy i druki ks. Leopolda Jana Szersznika w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej, w: Ks. Leopold Jan Szersznik znany i nieznany, red. H. Łaskarzewska, A. Bad’urová, Cieszyn 1998, s. 114-121.
Chwalewik Edward, Zbiory Polskie. Archiwa, biblioteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek w ojczyźnie i na obczyźnie, t.1, Warszawa-Kraków 1926.
Folga-Januszewska Dorota, Muzea narodowe i muzea regionalne w Polsce, w: Muzea polskie, red. D. Folga- Januszewska, Olszanica 2012, s. 24-35.
Folga-Januszewska Dorota, Muzeum: fenomeny i problemy, Kraków 2015.
Jakubowski Krzysztof J., Muzea przyrodnicze, w: Muzea polskie, red. D. Folga-Januszewska, Olszanica 2012, s. 170-189.
Kłudkiewicz Kamila, Rodzinna tradycja, romantyczne zobowiązania i indywidualne koncepcje. Uwagi o kolekcjonerstwie arystokracji w Wielkopolsce w drugiej połowie XIX wieku, w: Miłośnictwo rzeczy. Studia z historii kolekcjonerstwa na ziemiach polskich w XIX wieku, red. K. Kłudkiewicz, M. Mencfel, Warszawa 2014, s. 187-225.
Ks. Leopold Jan Szersznik znany i nieznany, red. H. Łaskarzewska, A. Bad’urová, Cieszyn 1998.
Kudělka Milan, Korespondence Leopolda Jana Šeršníka s J.P. Cerronim a J.J. Czikannem, „Slezský sborník”, 51 (1953) s. 260-288.
Lewandowska Ewa, Wójcik Zbigniew, Ks. Jan Krzysztof Kluk i Siemiatycze, w: Anna ks. Jabłonowska i ks. Krzysztof Kluk – ludzie, którzy wyprzedzili swoją epokę, red. N.D. Tomaszewski, Ciechanowiec 2011, s. 127-138.
Łoziński Władysław, Życie polskie w dawnych wiekach, Kraków 1978.
Makowski Mariusz, Dorobek Leopolda J. Szersznika w dziedzinie nauk przyrodniczych, w: Ks. Leopold Jan Szersznik znany i nieznany, red. H. Łaskarzewska, A. Bad’urová, Cieszyn 1998, s. 178-189.
Makowski Mariusz, Spyra Janusz, Szelong Krzysztof, Zbiory i Fundacja Szersznika po 1814 r., w: 190 lat założenia muzeum i biblioteki Leopolda Jana Szersznika 1802- 1992, red. J. Spyra, Cieszyn 1993, s.81-90.
Makowski Mariusz, Zbiory muzealne Leopolda Jana Szersznika, w: 190 lat założenia muzeum i biblioteki Leopolda Jana Szersznika 1802-1992, red. J. Spyra, Cieszyn 1993, s. 53-60.
Malinowski Kazimierz, Prekursorzy muzeologii polskiej, Poznań 1970.
Maroszek Józef, Gabinet siemiatycki i zbiory księżnej Anny z Sapiechów Jabłonowskiej, w: Anna ks. Jabłonowska i ks. Krzysztof Kluk - ludzie, którzy wyprzedzili swoją epokę, red. N.D. Tomaszewski, Ciechanowiec 2011, s. 139-158.
Mencfel Michał, Skarbce natury i sztuki. Prywatne gabinety osobliwości, kolekcje sztuki i naturaliów na Śląsku w wieku XVII i XVIII, Warszawa 2010.
Miłośnictwo rzeczy. Studia z historii kolekcjonerstwa na ziemiach polskich w XIX wieku, red. K. Kłudkiewicz, M. Mencfel, Warszawa 2014.
Muzea polskie, red. D. Folga- Januszewska, Olszanica 2012.
Parafi niuk Jan, Ekspozycja surowców mineralnych – „rzeczy kopalnych osobliwie zdatnieyszych” księdza Kluka w Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu, w: Anna ks. Jabłonowskai ks. Krzysztof Kluk – ludzie, którzy wyprzedzili swoją epokę, red. N.D. Tomaszewski, Ciechanowiec 2011, s. 185-197.
Pawęski Franciszek, Polskie muzealnictwo przyrodnicze, Poznań 1970.
Polska w kulturze powszechnej, red. F. Koneczny, cz. 2, Kraków 1918.
Pomian Krzysztof, Zbieracze i osobliwości. Paryż-Wenecja XVI-XVIII wiek, Lublin 2001.
Popczyk Maria, Wstęp, w: Muzeum sztuki. Antologia, red. M. Popczyk, Kraków 2005, s. 5-42.
Rostafi ński Józef, Botanika i zoologia dla szkół narodowych pierwszy raz wydane w latach 1785- 1789, „Minerwa polska”, 1 (1927) s. 18-33.
Scherschnik Leopold Johann, Nachrichten von Schriftstellern und Künstlern in den Teschner Fürstenthum, Teschen 1810.
Spyra Janusz, Leopold Jan Szersznik – nauczyciel, kolekcjoner, uczony, w: Malo invidiam quam misericordiam. Wybór pism i dokumentów dotyczących. Leopolda Jana Szersznika, wyd. J. Spyra, G. Chromik, Cieszyn 2014, s. 11-112.
Spyra Janusz, Leopold Johann Scherschnik (1747-1814), „Oberschlesisches Jahrbuch”, 7 (1991), s. 91-110.
Spyra Janusz, Z Cieszyna do Pragi i z powrotem. Naukowa kariera eksjezuity ks. Leopolda Jana Szersznika, w: Historyk i pisarz na prowincji, red. K. Czajkowski, J. Malura, J. Spyra, Ostrava 2015, s. 21-46.
Szelong Krzysztof, Proces ewidencji i opracowania bibliotecznych zbiorów ks. Leopolda Jana Szersznika. Zarys historyczny, „Roczniki Biblioteczne”, 44 (2000) s. 87-134.
Tańczuk Renata, Kolekcja jako przedmiot biografi czny, http://webcache.googleusercontent. com/search?q=cache:FDvon21Xh3oJ:old.kultart.lnu.edu.ua/Visnyk_Cult-Arts/2007_07/Tanchuk.pdf+&cd=1&hl=pl&ct=clnk&gl=pl (dostęp: 08.03.2016)
Wilkońska Paulina, Księżna Jabłonowska wojewodzina bracławska, „Czas”, 232 (1859) s. 1-2.
Wójcik Andrzej J., Górnictwo w „Rzeczach kopalnych” ks. Krzysztofa Kluka, w: Anna ks. Jabłonowska i ks. Krzysztof Kluk – ludzie, którzy wyprzedzili swoją epokę, red. N.D. Tomaszewski, Ciechanowiec 2011, s. 239-252.
Wójcik Zbigniew, Krzysztofa Kluka projekty zakładania gabinetów historii naturalnej przy szkołach w Polsce w XVIII w., „Prace Muzeum Ziemi”, 23 (1975) cz. 1, s. 95-111.
Wójcik Zbigniew, Ksiądz Jan Krzysztof Kluk – pisarz i uczony, Ciechanowiec 2012.
Wójcik Zbigniew, Nowa biografi a ks. Jana Krzysztofa Kluka, proboszcza ciechanowieckiego, w: Anna ks. Jabłonowska i ks. Krzysztof Kluk – ludzie, którzy wyprzedzili swoją epokę, red. N.D. Tomaszewski, Ciechanowiec 2011, s. 253-264.
Wójcik Zbigniew, Siemiatycki gabinet historii naturalnej Anny Jabłonowskiej, w: Księżna Anna z Sapiechów Jabłonowska (1728-1800) w 200 rocznicę zgonu, red. A. Wołek, Z. Wójcik, Siemiatycze 2001, s. 90-123.
Wyka Ewa, Muzea uniwersyteckie i muzea nauki w Polsce, w: Muzea polskie, red. D. Folga-Januszewska, Olszanica 2012, s. 136-169.
Żygulski Zdzisław jun., Muzea na świecie, Warszawa 1982.
Żygulski Zdzisław jun., Nurt romantyczny w muzealnictwie polskim, w: Romantyzm. Studia nad sztuką drugiej połowy XVIII i wieku XIX, Warszawa 1967, s. 43-55.
Instytut Sztuk Pięknych Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie
