Posługa kapelana wojskowego w latach 1918-1920 w świetle pamiętnika ks. Andrzeja Masnego-Mkniewskiego CM
Wacław Umiński
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-6901-2454
Abstrakt
Zadaniem artykułu jest przybliżenie problematyki duszpasterstwa wojskowego podczas wojny polsko-ukraińskiej (1918-1919) i polsko-bolszewickiej (1919-1920). Ważnym wydarzeniem po zakończeniu I wojny światowej było powołanie na terenie Polski Biskupstwa Polowego Wojska Polskiego. Pierwszym biskupem polowym w 1919 roku został ks. Stanisław Gall, dotychczasowy biskup pomocniczy archidiecezji warszawskiej. W artykule przypomniano zasady funkcjonowania kapelanów wojskowych w tym trudnym okresie.
Główna część publikacji została poświęcona życiu i działalności ks. Andrzeja Masnego-Mkniewskiego CM. Opierając się m.in. na jego osobistych wspomnieniach, szczegółowo przeanalizowano jego posługę jako kapelana. Na początku pełnił ją w szpitalu powszechnym, jak i na ulicach miasta podczas obrony Lwowa (od listopada 1918 roku do lutego 1919 roku). W okresie od 24 marca do 12 listopada 1919 roku pracował jako kapelan 8. Pułku Piechoty Legionów. Wraz z pułkiem uczestniczył m.in. w bitwie pod Denysowem i Brzeżanami. Następnie decyzją władz duszpasterstwa wojskowego przydzielono go do 35. Pułku Piechoty. Przebywał tam od 25 listopada do 10 września 1920 roku. W tym okresie warto wyróżnić jego bohaterską postawę podczas odwrotu znad Dniepru i Grodna, ataku i szturmu na wieś Kalinowo koło Wyszkowa, jak również podczas przeprawy pod Borkowem koło Nakielska.
We wspomnieniach dowódców zapamiętano go jako duszpasterza spełniającego posługę nie tylko w koszarach, ale przede wszystkim jako gorliwego spowiednika podczas walk frontowych. W wielu miejscach odprawiał Msze św. i organizował inne nabożeństwa oraz brał udział w pogrzebach poległych żołnierzy. Odwiedzał żołnierzy w szpitalu, w trakcie odpoczynku, jak i podczas działań wojennych. W każdym miejscu, gdzie przebywał, nie szczędził trudu i dobrego słowa, aby zachęcić żołnierzy do walki z nacierającym wrogiem. Również jako referent oświatowy pułku wywiązał się pod każdym względem z powierzonych mu obowiązków, rozprowadzając książki wśród pododdziałów i pojedynczych żołnierzy oraz urządzając różnego rodzaju pogadanki.
Słowa kluczowe:
wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-bolszewicka, 8. Pułk Piechoty Legionów, 35. Pułk Piechoty, duszpasterstwo wojskowe, kapelan, pamiętnik, Andrzej Masny-Mkniewski CMBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Misjonarzy (AMS)
sygn. V/244/III, Spuścizna ks. Andrzeja Masnego. Wspomnienia. Przeszła wojna.
Źródła drukowane
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1-15, Warszawa 1880-1902.
Opracowania
Bazydło Janusz, Gall Stanisław abp, w: Encyklopedia katolicka, t. 5, red. L. Bieńkowski, Lublin 1989, kol. 829.
Bitwa Warszawa 13-28 VIII 1920. Dokumenty operacyjne, red. M. Tarczyński, Warszawa 1996.
Borcz Henryk, Panaś Józef, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, t. 6, red. L. Grzebień, s. 609-610.
Chromiński Rafał, Bez kapelanów wynik polsko-rosyjskiej byłby inny, „Nasza Służba”, 14 (2005) nr 5, s. 6-7.
Cygan Joanna, Duszpasterstwo wojskowe w wojnie polsko-bolszewickiej, „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”, 6 (2000) s. 29-32.
Cygan Wiktor Krzysztof, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny, t. 3, Warszawa 2006.
Davies Norman, Orzeł biały czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920, Kraków 1998.
Dębiński Józef, Sytuacja Kościoła katolickiego w Państwie Radzieckim w dwudziestoleciu międzywojennym, „Krakowskie Studia Małopolskie”, 6 (2002) s. 471-481. (Crossref)
Diedyk Ołeksander, Czortkiwśka ofenzywa, Lwiw 2015.
Drozdowski Marian Marek, Społeczeństwo i Kościół w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920, w: Kościół w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920. Antologia tekstów historycznych i literackich, wybór i oprac. M.M. Drozdowski, A. Serafin, Warszawa 1995, s. 9-21.
Duszpasterstwo wojskowe w okresie posługi abp. Stanisława Galla biskupa polowego wojsk polskich. Wybór dokumentów źródłowych 1918-1933, Warszawa 2020.
Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego, Pruszków 1995.
Dzwonkowski Roman, Kościół katolicki w ZSRR 1917-1939. Zarys historii, Lublin 1997.
Fac Lucjan, Ksiądz Józef Panaś (1887-1940), „Przemyski Informator Kulturalny”, (1997) nr 1, s. 33-34.
Galuba Rafał, „Niech nas rozsądzi krew i miecz…”. Konflikt polski-ukraiński o Galicję Wschodnią w latach 1918-1919, Poznań 2004.
Grzybowski Michał Marian, Wpływ duchowieństwa na morale obrońców w wojnie 1920 r., „Płocki Rocznik Historyczno-Archiwalny”, 1 (1995) s. 47-54.
I stał się... Cud Nad Wisłą 1920, red. Z. Kozak, J. Pasternak, W. Sobczyk, współpr. J. Gzyl, Warszawa 2000.
Jagiełło Zdzisław, Piechota Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 2007.
Janaczek Stanisław, Masny Andrzej, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, t. 6, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 428-430.
Jędrzejczyk Abtoni, Moja wojna: 1919-1920, wyd. 2, Warszawa 2010.
Kępa Zbigniew, Prochwicz Jerzy, Arcybiskup Stanisław Gall. Pierwszy biskup polowy Wojska Polskiego, Warszawa 2020.
Kirszak Jerzy, Nowakowski-Wielkopolanin Wiktor (1882-1936), oficer i Brygady Legionów Polskich, ppłk WP, „Niepodległość”, 56 (2006) s. 200-203.
Klimecki Michał, Wojna polsko-ukraińska. Lwów i Galicja Wschodnia 1918-1919. Pierwszy konflikt zbrojny odrodzonej Polski, Warszawa 2014.
Kołota Jacek, Uprawnienia i obowiązki duszpasterzy wojskowych jako przejaw znaczenia i roli duchowieństwa w Wojsku Polskim od pierwszego rozbioru do podpisania traktatu ryskiego 18 marca 1921 roku, „Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, 14 (2019) nr 16 (1), s. 101-121. (Crossref)
Koreś Daniel, Bój pod Jazłowcem, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 11 (2011) nr 8-9, s. 52-69.
Kowalow Witold, Abp Ignacy Dub-Dubowski (1874-1953), „Wołanie z Wołynia”, 5 (1998) nr 5, s. 37-39.
Kozłowski Maciej, Między Sanem a Zbruczem. Walki o Lwów i Galicję Wschodnią 1918-1919, Kraków 1990.
Krasowski Krzysztof, Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996
Krotofil Maciej, Ukraińska Armia Halicka 1918-1920. Organizacja, uzbrojenie, wyposażenie i wartość bojowa sił zbrojnych Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej, Toruń 2002.
Kryska-Karski Tadeusz, Duchowieństwo wojskowe II Rzeczypospolitej, Londyn 2000.
Kryska-Karski Tadeusz, Żurakowski Stanisław, Generałowie Polski niepodległej, Warszawa 1991.
Laskowski Leszek, Roman Abraham. Losy dowódcy, Warszawa 1998.
Laudyn Władysław, Bój pod Jazłowcem 11-13 VII 1919 r., „Przegląd Kawaleryjski”, 9 (1932) nr 5-6, s. 394-415.
Łukomski Grzegorz, Franciszek Paulik, w: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. Słownik biograficzny, t. 2 (1914-1921), cz. 2, red. B. Polak, Koszalin 1993, s. 159.
Mierzwiński Zbigniew, Generałowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990.
Musialik Zdzisław Marian, Episkopat Polski wobec najazdu bolszewickiego (1919-1920), Częstochowa 1996
Och Robert, Wiącek Piotr, 1920-2020. Kontruderzenie znad Wieprza. Historia i pamięć, Puławy 2020.
Odziemkowski Janusz, Frątczak Sławomir, Polskie duszpasterstwo wojskowe, Warszawa 1996.
Odziemkowski Janusz, Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919-1920, Warszawa 2004.
Odziemkowski Janusz, Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920, Warszawa 2010.
Odziemkowski Janusz, Służba duszpasterska Wojska Polskiego 1914-1945, Warszawa 1998.
Odziemkowski Janusz, Spychała Bolesław, Duszpasterstwo wojskowe w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1987.
Około-Kułak Antoni, Kościół w Rosji dawnej, obecnie i w przyszłości, Kraków 1928.
Płoski Tadeusz, Struktura prawno-organizacyjna duszpasterstwa woskowego w II Rzeczypospolitej, „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik prawno-historyczny”, 45 (2002) nr 3-4, s. 243-268.
Sienkiewicz Witold, Sikorski Władysław, w: Wielka encyklopedia PWN, t. 25, red. J. Wojnowski, Warszawa 2004, s. 81-82.
Słowikowski Mieczysław Zygfryd, Bój w obronie Warszawy i śmierć ks. Skorupki. Wspomnienie historyczne wojny 1920, Londyn 1964.
Słownik biograficzny powstańców wielkopolskich, Poznań 2002
Stawecki Piotr, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994.
Strojny Aleksander, Bzowski Krzysztof, Grossmann Artur, Przewodnik. Ukraina zachodnia. Tam szum Prutu, Czeremoszu…, Gliwice 2014.
Szczepański Janusz, Społeczeństwo Mazowsza w wojnie 1920 r., „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”, 6 (2000) s. 33-42.
Szwedo Bogusław, Kapelani wojskowi na drogach ku niepodległości. Sto biogramów na stulecie Biskupstwa Polowego w Polsce, Warszawa 2019.
Szwedo Bogusław, Zawsze w pierwszej linii. Kapłani odznaczeni Orderem Virtuti Militari 1914-1921 i 1939-1945, Warszawa 2004.
Tym Juliusz, Bój pod Jazłowcem 11-13 lipca 1919 roku, „Mars. Problematyka i Historia Wojskowości. Studia i Materiały”, 15 (2003) s. 33-58.
Wapiński Roman, Sikorski Władysław (1881-1943), w: Polski słownik biograficzny, t. 37, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1997, s. 468-478.
Wapiński Roman, Władysław Sikorski, Warszawa 1978.
Wasielewski Jan, W szponach Antychrysta. Wspomnienia księdza z Rosji bolszewickiej, Kraków 1924.
Waszkiewicz Zofia, Duszpasterstwo w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939), Warszawa 2001.
Wielka encyklopedia PWN, t. 1-30, red. J. Wojnowski, Warszawa 2001-2005.
Wilk Stanisław, Biskupi polowi Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej, w: Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek i in., Lublin 2004, s. 371-382.
Wojna o wszystko. Opowieść o wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920, red. W. Sienkiewicz, aut. tekstów J. Cisek i in., Warszawa 2010.
Wysocki Wiesław Jan, Kościół Polski wobec najazdu bolszewickiego w 1920 roku, w: W nieustannej trosce o Polską diasporę. Tom studiów historycznych i politologicznych dedykowany Księdzu Arcybiskupowi Szczepanowi Wesołemu, red. R. Nir, M. Szczerbiński, K. Wasilewski, Gorzów Wielkopolski 2012, s. 81-96.
Żywczyński Mieczysław, Gall Stanisław, w: Polski słownik biograficzny, t. 7, red. K. Lepszy, Kraków 1957, s. 231.
Netografia
Ks. Jędrzej Mkniewski-Masny, oprac. B. Waleczko, http://www.ordynariat.pl (dostęp: 15.05.2018).
Masny (Mkniewski) Andrzej CM (1877-1949), http://www.encyklopedia.pl/index.php?title=Masny_Adrzej&oldid=75116 (dostęp: 15.05.2018).
Pompilj Basilio, w: The Cardinals of the Holy Church. Biographical Dictionary (1903-2011), http://web.archive.org/web/20131231002118/http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios-p.htm#Pompilj (dostęp: 15.05.2018).
Płoski Tadeusz, Duszpasterstwo wojskowe w cieniu bitwy warszawskiej. Referat Biskupa Polowego wygłoszony podczas konferencji zorganizowanej na Uniwersytecie Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie 23 lutego 2005 r., http://archiwum-ordynariat.wp.mil.pl/pl/263_77.html (dostęp: 15.05.2018).
Roman Wanda, Kapelani wojskowi – bohaterowie wojny polsko-sowieckiej 1919-1920, http://ordynariat.wp.mil.pl (dostęp: 15.05.2018).
Wysocki Wiesław Jan, Kościół w Polsce wobec czerwonej zarazy, https://ekai.pl/kosciol-w-polsce-wobec-czerwonej-zarazy-w-1920-roku/ (dostęp: 30.05.2020).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0001-6901-2454
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
