Schematyzmy karmelitów prowincji galicyjskiej
Edyta Chomentowska
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0465-8750
Abstrakt
Około 1772 roku karmelici (Ordo Fratrum Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo) należeli do grupy większych wspólnot zakonnych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów: liczyli prawie 1000 zakonników mieszkających w 59 domach. Zmiana sytuacji politycznej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i rozbiory spowodowały, że udziałem zakonów w pierwszej kolejności stał się rozpad struktur prowincjonalnych istniejących do 1772 roku. Następnie, zgodnie z polityką zaborców wobec katolików, w Kościele dokonano kasaty zakonów: zlikwidowano znaczną część klasztorów i rozproszono zakonników. Ziemie przyłączone do Austrii stały się jedynym obszarem, na którym karmelitom udało się przetrwać w prowincji galicyjskiej do odzyskania przez Polskę niepodległości. Prezentowane źródło historyczne, jakim jest schematyzm (zwany też katalogiem lub elenchusem), wydawane było zwykle corocznie jako lista duchowieństwa diecezjalnego i/lub zakonnego. Dla wspólnoty karmelitów należącej do prowincji galicyjskiej w ciągu ponad 50 lat ukazały się (współcześnie znane) 23 roczniki tego rodzaju źródeł. Zawierały informacje o każdym z zakonników: imię, nazwisko, funkcje, ewentualnie stopnie naukowe, rok urodzenia, a w przypadku ojców – rok święceń kapłańskich. Ostatnią wiadomością o konkretnej osobie była ta podawana w wykazie zmarłych członków wspólnoty. Mimo że podstawowa zawartość katalogów karmelitańskich nie była zbyt bogata, to jednak daje ona podstawę do wstępnego określenia liczebności społeczności i podstawowych danych osobowych.
Słowa kluczowe:
schematyzm, zakony męskie, karmelici, Galicja, rozbioryBibliografia
Elenchus fratrum provinciae Nostrae S. Joseph in Galicia et M. Duc. Cracov., współwyd. z: Supplementum directorii officii divini pro anno 1910 ex mandato A.R.P. Martini Maciak V. provincialis Ord. FF. B.V.M. de Monte Carmelo ad directorium Romanum additum per R.P. Valerianum Wierzbicki compositum, Leopoli 1910, [b.w.], Typis Felicis Bednarski, 19 cm, s. 17-20.
Schematismus Ordinis Fratrum Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo A.R.O. in Provincia Scti Josephi Sponsi B.V.M. Regni Galiciae cum M.D. Cracoviensi anno 1885, Cracoviae 1885, Sumptibus PP. Carmelitarum, E Typographia Ephemerid. „Czas” Fr. Kluczycki & Soc., provisore Josepho Łakociński, 31, [1] ss.
Schematismus Ordinis Fratrum Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo A.R.O. in Provincia Scti Josephi Sponsi B.V.M. Regni Galiciae cum M.D. Cracoviensi anno 1886, Cracoviae 1886, Sumptibus PP. Carmelitarum, E Typographia Ephemeridum „Czas” Fr. Kluczycki & Soc., Provisore Josepho Łakociński, 31, [1] ss.
Schematismus Ordinis Fratrum Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo A.R.O. in Provincia Scti Josephi Sponsi B.V.M. Regni Galiciae cum M.D. Cracoviensi anno 1888, Cracoviae 1888, sumptibus PP. Carmelitarum, E Typographia Ephemeridum „Czas” Fr. Kluczycki & Soc., Provisore Josepho Łakociński, 25, [3] ss.
Schematismus Ordinis Fratrum Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo A.R.O. in Provincia Scti Josephi Sponsi B.V.M. Regni Galiciae cum M.D. Cracoviensi anno 1891, Cracoviae 1891, sumptibus PP. Carmelitarum, E Typographia Ephemeridum „Czas” Fr. Kluczycki & Soc., Provisore Josepho Łakociński, 35, [4] ss.
Schematismus Ordinis Fratrum Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo A.R.O. in Provincia S. Josephi Sponsi B.V.M. Regni Galiciae cum M.D. Cracoviensi anno 1894, Leopoli 1894, sumptibus FF. Carmelitarum, E Typographia Ludowa, provisore Stanislao Bayli, 34, [2] ss.
Schematismus Ordinis Fratrum Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo A.R.O. in Provincia S. Josephi Sponsi B.V.M. Regni Galiciae cum M.D. Cracoviensi anno 1895, Leopoli 1895, sumptibus FF. Carmelitarum, E Typographia Ludowa, provisore Stanislao Bayli, 33, [2] ss.
Schematismus Ordinis Fratrum Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo A.R.O. in Provincia S. Josephi Sponsi B.V.M. Regni Galiciae cum M. D. Cracoviensi anno 1898, Leopoli 1897, sumptibus FF. Carmelitarum, Impressum in Typographia Catholica Josephi Chęciński, 31, [1] ss.
Schematismus Ordinis Fratrum Beatissimae Virginis Mariae de Monte Carmelo A.R.O. in Provincia S. Josephi Sponsi B.V.M. Regni Galiciae cum M.D. Cracoviensi anno 1899, Leopoli 1898, sumptibus Fr. Carmelitarum, impressum in Typographia Catholica Josephi Chęciński, 18 cm, 31, [1] ss.
Schematismus religiosorum Ordinis Carmelitarum Ant. Reg. Observ. in Galicia Austriaca et Magno Ducatu Cracoviensi pro Anno Domini 1899, współwyd. z: Ordo divini officii recitandi missaeque celebrandae iuxta ritum et ant. consuetudinem Hierosolymitanae Ecclesiae Fratrum B. et Gl. Mariae de Monte Carmelo ex mandato A.R.P.M. Mariani Spolski provincialis provinciae S. Joseph in Galicia nec non Magno Ducatu Cracoviensi per R.P. Valer. Wierzbicki dispositus pro anno Domini MDCCCXCIX [1899], Leopoli 1898, [b.w.], Impressum in Typographia Catholica Josephi Chęciński, 18 cm, s. 86-94, [1].
[Schematyzm], współwyd. z: Directorium divini officii Ordinis Fratrum B. Mariae Virginis de Monte Carmelo, provinciae S. Joseph in Gallicia [!] nec non Magno Ducatu Cracoviensi pro anno Domini 1913 in conspectu Angelorum Psallam Tibi Deus Meus, Gestel St Michaëlis [1912], [b.w.], Ex Typographia Dioecesis Buscoducensis in Instituto Surdo-Mutorum, s. 51-53.
Opracowania
Bieńkowski Ludomir, Janicka-Olczakowa Elżbieta, Müllerowa Lidia, Tabele źródłowe. Karmelici trzewiczkowi, w: Zakony męskie w Polsce w 1772 r., red. L. Bieńkowski, J. Kłoczowski, Z. Sułowski, Lublin 1972, tab. 43-48.
Chodynicki Ignacy, Wiadomość historyczna o fundacyach klasztorów zakonu karmelitańskiego, niegdyś w Polsce i Litwie, a później pod panowaniem Austryi, Rossyi, i Prus zostających, Lwów 1846.
Chomentowska Edyta, Bibliografia schematyzmów zakonów męskich z ziem dawnej Rzeczypospolitej z lat 1718-1918. Bibliography of schematisms of male religious orders in the former Poland between 1718-1918, Lublin 2016.
Chomentowska Edyta, Schematyzmy zakonów męskich z ziem dawnej Rzeczypospolitej lat 1718-1918. Studium źródłoznawcze, Lublin 2016.
Chruszczewski Adam, Zakony i prowincje zakonne w 1772 roku, w: Zakony męskie w Polsce w 1772 r., red. L. Bieńkowski, J. Kłoczowski, Z. Sułowski, Lublin 1972, s. 27-90.
Gach Piotr Paweł, Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773-1914, Lublin 1984.
Gach Piotr Paweł, Struktury i działalność duszpasterska zakonów męskich na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1773-1914, Lublin 1999.
Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, red. M. Derwich, t. 1-4, Wrocław 2014.
Miławicki Marek, Powołania dominikańskie z diecezji tarnowskiej w latach 1886-1918 w świetle katalogów Prowincji Galicji i Lodomerii św. Jacka, w: Dzieje diecezji tarnowskiej, t. 4, Ludzie Kościoła, red. A. Gąsior, J. Królikowski, Tarnów 2013, s. 115-152.
Miławicki Marek, Stan i perspektywy badań nad dziejami męskich wspólnot zakonnych, w: Galicja 1772-1918. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań, red. A. Kawalec, W. Wierzbieniec, L. Zaszkilniak, t. 2, Rzeszów 2011, s. 147-194.
Kolak Wacław, Karmelici. II. Karmelici w Polsce, w: Encyklopedia katolicka, red. F. Gryglewicz, t. 8, Lublin 2000, kol. 808-813.
Krajewski Mirosław, Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w kościele Ojców karmelitów w Pilźnie, Pilzno 1995.
Krucki Łukasz, Katalog rubrycel i schematyzmów zakonów oraz zgromadzeń zakonnych przechowywanych w księgozbiorze podręcznym Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie (1767-2008), „Hereditas Monasteriorum”, 6 (2015) s. 343-396.
X. S. Ch. [ks. Stanisław Chodyński], Karmelici w Polsce, w: Encyklopedja kościelna podług Teologicznej Encyklopedji Wetzera i Weltego z licznemi dopełnieniami, wyd. M. Nowodworski, t. 10, Warszawa 1877, s. 26-44.
Librowski Stanisław, Katalog rubrycel i schematyzmów diecezji i zakonów historycznej Polski znajdujących się w księgozbiorze podręcznym Archiwum Diecezjalnego we Włocławku, cz. 2: Rubrycele i schematyzmy zakonne, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 27 (1973) s. 57-130. (Crossref)
Prejs Roland, Bernardyni Prowincji Małopolskiej po kasacie 1864 r., „Studia Franciszkańskie”, 10 (1999) s. 327-371.
Prejs Roland, Franciszkanie Prowincji Polskiej po kasacie 1864 r., „W Nurcie Franciszkańskim”, 9 (2000) s. 187-226.
Prejs Roland, Kapucyni Prowincji Polskiej po kasacie 1864 r. Losy – postawy, „Studia Franciszkańskie”, 8 (1997) s. 238-345.
Prejs Roland, Klasztor bernardynów w Paradyżu (Wielkiej Woli) w latach 1863-1893. Przykład funkcjonowania klasztoru etatowego w Królestwie Polskim w warunkach pokasacyjnych, „Studia Franciszkańskie”, 11 (2001) s. 275-305.
Prejs Roland, Pułapki historiografii: z dziejów franciszkanów w Królestwie Polskim po kasacie w 1864 r., „W Nurcie Franciszkańskim”, 7 (1998) s. 291-296.
Prejs Roland, Rektorzy kościołów pofranciszkańskich. Z dziejów zakonników Królestwa Polskiego po kasacie 1864 r., „Studia Franciszkańskie”, 9 (1998) s. 125-154.
Prejs Roland, Zakonnicy Królestwa Polskiego po kasacie 1864 r. Zagadnienia wybrane, „Nasza Przeszłość”, 88 (1997) s. 311-327.
Prejs Roland, Życie zakonne w Galicji w XIX i na początku XX w., w: 550 lat obecności oo. Bernardynów w Przeworsku (1465-2015), red. M.R. Gęśla, A.K. Sitnik, Kalwaria Zebrzydowska 2015, s. 106-112.
Smet John, The Carmelites. A History of the Brothers of Our Lady of Mount Carmel, t. 4, The modern period 1750-1950, Darien 1985.
Wołyniak [Marek Giżycki], Z przeszłości karmelitów na Litwie i Rusi, cz. 2, Kraków 1918.
Wyczawski Hieronim Eugeniusz, Schematyzm bernardyński z 1753 roku, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 26 (1973) s. 278-283. (Crossref)
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-0465-8750
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
