Stan bibliotek i zbiorów archiwalnych bazyliańskich klasztorów w świetle wizytacji (1799-1824)
Irena Wodzianowska
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , PolskaAbstrakt
Do podstawowych źródeł w badaniach nad książnicami klasztornymi obok ka-talogów bibliotecznych należą akta wizytacyjne, rejestrujące liczebność wspólnot, zabudowania klasztorne, podstawy finansowe jak i wielkość księgozbiorów monasterskich. Wizytatorzy odnotowywali liczbę tomów, zawartość treściową, pomieszczenia bibliotek jak i przechowywaną dokumentację archiwalną po-szczególnych placówek zakonnych. Zachowane wizytacje monasterów bazyliańskich pozwalają na analizę 27 księgozbiorów na terenie unickiej diecezji łuckiej w ciągu pierwszego ćwierćwiecza XIX wieku. Dokumentacja ta umożliwia ustalenie liczebności zbiorów, tempa ich przyrostu, zakresu tematycznego. Kilkanaście lat później, po kasacie bazylianów, większość tych bibliotek została rozproszona, spora część książek przekazana placówkom oświatowym a cenniejsze egzemplarze do muzeów i bibliotek uniwersyteckich. Akta wizytacyjne stanowią więc cenne źródło do rozpoznania zbiorów, miejsc w których były przechowywane, a także zawartości archiwów klasztornych. Gromadzono w klasztorach zarówno dzieła teologiczne, jak i literaturę piękną, manuskrypty i wydania zachodnioeuropejskie. Zasięg polskich i zagranicznych typografii świadczył o wysokiej kulturze intelektualnej zakonu. Książnice stanowiły przede wszystkim wsparcie w pracy duszpasterskiej i oświatowej zakonników. Biblioteki zakonne były zróżnicowane pod względem wielkości, organizacji i wartości merytorycznej, ale nawet niewielkie wspólnoty rozproszone w wiejskich ośrodkach dawały możliwość obcowania z książką i kształcenia dla miejscowej młodzieży. Niewątpliwie tworzyły one pejzaż kulturowy tych ziem.
Słowa kluczowe:
biblioteki; akta wizytacyjne; archiwa klasztorne; bazylianie; unicka diecezja łucka; Kościół greckokatolickiBibliografia
Almes I., Księgi cyrylickie w bibliotekach monasterów bazyliańskich eparchii lwowskiej XVIII w., „Latopisy Akademii Supraskiej”, 7 (2016) s. 209-216.
Almes I., „Latinitas polonice”: książka polska w monasterach bazyliańskich eparchii lwowskiej XVIII wieku, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi”, 11 (2017) s. 59-69. (Crossref)
Alʹmes I., Latino- i polʹsʹkomovni starodruki monastirsʹkogo pohodžennâ u fondah Deržavnogo arhivu Ternopilʹsʹkoji oblasti, „Arhivi Ukrajini”, (2015) № 4 (297), s. 116- 126.
Chwalewik E., Zbiory polskie, archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone, t. 1, Warszawa 1927.
Dobrotvorskij A., Zagorovskij monastyrʹ, ego biblioteka i sohranivšijsâ v nej za¬padno-russkij literaturnij pamâtnik XVII stoletiâ, AJZZR, kn. 1, izd. 2, Kiev 1863, s. 1-17; kn. 2, izd. 2, s. 75-115; kn. 3, izd. 2, s. 165-196.
Getka J., Polskojęzyczne druki bazyliańskie (XVIII wiek), Warszawa 2013. (Crossref)
Getka J., U progu modernizacji. Ruskojęzyczne drukarstwo bazyliańskie XVIII wieku, Warszawa-Lublin 2019.
Giżycki J.M., Spis klasztorów unickich bazylianów w województwie wołyńskiem, Kraków 1905.
Giżycki J.M., Bazylianie we Włodzimierzu i Tryhorach, Kraków 1912.
Katalog vidanʹ Počajivsʹkogo ta Univsʹkogo monastiriv XVIII-XX st. z kolekciji Muzeû knigi i drukarstva Ukrajini, uporâd. V. G. Bočkovsʹka, L. V. Hauha, V. A. Adamovič, Kijiv 2008.
Lorens B., Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743-1780, Rzeszów 2014.
Losʹ V., Vasiliansʹki biblioteki v svitli monastirsʹkih inventariv Nacionalʹnoji biblioteki Ukrajini im. V.I. Vernadsʹkogo (Pravoberežna Ukrajina XVIII-XIX st.), w: Między Rzymem a Nowosybirskiem. Księga jubileuszowa dedykowana ks. Maria¬nowi Radwanowi SCJ, red. H. Łaszkiewicz, I. Wodzianowska, Lublin 2012, s. 605- 622.
Losʹ V., Rukopisna spadŝina monastiriv Greko- ta Rimo-katolicʹkoji cerkov u fondah Institutu rukopisu Nacionalʹnoji biblioteki Ukrajini imeni V. I. Vernadsʹkogo, „Hereditas Monasteriorum”, 6 (2015) s. 237-250.
Pawluczuk U., Monaster Świętej Trójcy w Dermaniu w II Rzeczypospolitej, w: Między Odrą a Uralem. Księga dedykowana Profesorowi Władysławowi A. Serczykowi, red. W. Wierzbieniec, Rzeszów 2010, s. 499-507.
Paszkiewicz U., Cathalogus cathalogorum. Inwentarze i katalogi bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej od XVI wieku do 1939 roku. Spis scalony, poprawiony i uzupełniony, t. 1-2, Warszawa 2015.
Petrov N.I., Opisanie rukopisnih sobranij, nahodâŝihsâ v gorode Kieve, Moskva 1896.
Pidłypczak-Majerowicz M., Bazylianie w Koronie i na Litwie. Szkoły i książki w działalności zakonu, Warszawa 1986.
Pidłypczak-Majerowicz M., Biblioteki i bibliotekoznawstwo zakonne na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej w XVII-XVIII wieku, Wrocław 1996.
Pidłypczak-Majerowicz M., Książka i biblioteka bazyliańska w XVII-XVIII w. oraz wpływ kasat na stan ich zachowania i opracowania, „Hereditas Monasteriorum”, 1 (2012) s. 85-97.
Pidłypczak-Majerowicz M., Literatura o państwie i prawie w księgozbiorach klasztornych na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, w: Klasztor w państwie średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław 2005, s. 375-385.
Pidłypczak-Majerowicz M., Prywatne księgozbiory bazylianów prowincji koronnej zakonu na podstawie proweniencji wynotowanych z druków XVI-XVIII wieku w zbiorach Ossolineum. Zarys zagadnienia, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi”, 10 (2016) s. 95-106. (Crossref)
Starodruki Reči Pospolitoji XVII-XVIII st.st. u zibrannâh Muzeû knigi ta drukarstva m. Ostroga ì Volinsʹkogo kraêznavčogo muzeû. Katalog, uklad. O.L. Pozìhovsʹkij, S.V. Pozìhovsʹka, Lucʹk 2005.
Starodruki Rečì Pospolitoji XVII-XVIII st.st. u Volinsʹkih zbìrkah. Katalog, uklad. S.V. Pozìhovsʹka, O.L. Pozìhovsʹkij, Lucʹk 2006.
Wereda D., Biblioteka bazylianów w Białej Podlaskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 112 (2019) s. 419-437. (Crossref)
Wodzianowska I., Etapy likwidacji wspólnot bazyliańskich w Imperium Rosyjskim na przykładzie Prawobrzeżnej Ukrainy, w: Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rze-czypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, red. M. Derwich, t. 1: Geneza. Kasaty na ziemiach zaborów austriackiego i rosyjskiego, Wrocław 2014, s. 271-286.
Wodzianowska I., Monaster bazyliański w Barze w świetle wizytacji z lat 1820 i 1823, „Hereditas Monasteriorum”, 6 (2015) s. 291-316.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
