ABMK

Apoteoza godła heraldycznego biskupa Macieja Grzegorza Garnysza w łacińskich wierszach herbowych w rubrycelach diecezji chełmskiej

Jarosław R. Marczewski



Agnieszka Strycharczuk




Abstrakt

Ważną rolę w życiu pastoralnym każdej diecezji odgrywają rubrycele. W Polsce druki te znane są od XVI w. Zawierają one kalendarz liturgiczny uwzględniający lokalne obchody, dyrektywy duszpasterskie oraz listę instytucji i duchowieństwa pracującego w diecezji. Rubrycele wydawane są mocą władzy biskupa. We wcześniejszych wiekach stało się to okazją do drukowania na pierwszej stronie jego herbu rodowego oraz odpowiedniego łacińskiego utworu poetyckiego. Z okresu rządów biskupa chełmskiego Macieja Grzegorza Garnysza (†1790) zachowały się 4 rubrycele eksponujące herb rodu Garnyszów – Poraj. Autorzy zamieszczonych tam wierszy nie są znani. Wiersze te mają formę epigramatów. W zakresie kompozycji są to krótkie utwory liryczne ujęte w cztero- i sześciowersowe strofy, pisane dystychem elegijnym. W niniejszym artykule zostały one przedrukowane i przetłumaczone na język polski. Ich analiza i tłumaczenie jest zjawiskiem zupełnie nowym, gdyż dotychczas nie pojawiły się na gruncie polskim prace o charakterze przekładu czy naukowego opracowania wierszy zamieszczonych w rubrycelach.

Słowa kluczowe:

biskup chełmski Maciej Grzegorz Garnysz, diecezja chełmska, rubrycele, herb, poezja herbowa

Bazydło J., Garnysz Maciej Grzegorz, w: Encyklopedia katolicka, t. 5, Lublin 1989, kol. 872-873.

Buchwlad-Pelcowa P., Na pograniczu emblematów i stemmatów, w: Słowo i obraz. Materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Nieborów, 29 września - 1 października 1977, red. A. Morawińska, Warszawa 1982, s. 73-95.

Chodyński S., Biskupi sufragani włocławscy: z akt kapituły włocławskiej, Włocławek 1906.

Curtius E.R., Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków 1997.

Czarski B., Stemmaty w staropolskich książkach, czyli rzecz o poezji heraldycznej, Warszawa 2012.

Estreicher K., Estreicher S., Estreicher K. mł., Bibliografi a polska – stulecia XV-XVIII, t. 15, Kraków 1915.

Krzywy R., Poezja staropolska wobec genologii retorycznej. Wprowadzenie do problematyki, Warszawa 2014.

Kulikowski A., Wielki herbarz rodów polskich, Warszawa 2005.

Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich (966-1939), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 18 (1969) s. 289-352.

Kumor-Mielnik J., Geografi a historyczna Kościoła lubelskiego, w: Atlas historyczny (archi)diecezji lubelskiej 1805-2005, red. H. Gapski, Lublin 2011, s. 44-87.

Litak S., Kościół łaciński w Rzeczypospolitej około 1772 roku. Struktury administracyjne, Lublin 1996.

Marczewski J.R., Dzieje chełmskiej kapituły katedralnej obrządku łacińskiego, Lublin 2013.

Michałowska T., Staropolska teoria genologiczna, Wrocław 1974.

Niedźwiedź J., Nieśmiertelne teatra sławy. Teoria i praktyka twórczości panegirycznej na Litwie w XVII-XVII w., Kraków 2003.

Nowak B., Ród Porajów w Małopolsce w średniowieczu, Kraków 2009.

Obremski K., Panegiryczna sztuka postaciowania: August II Mocny, Toruń 2003.

Pelc J., Obraz – słowo – znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej, Wrocław 1973.

Prokop K.R., Wiadomości do biografi i biskupów oraz opatów i ksień z ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów z osiemnastowiecznej prasy warszawskiej doby saskiej i stanisławowskiej (1729-1795), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 86 (2006) s. 287-329.

Prokop K.R., Wypisy źródłowe do biografi i polskich biskupów i opatów z czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz niewoli narodowej doby zaborów (XVI w. - XIX w.), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 95 (2011) s. 249-304.

Słownik kościelny łacińsko-polski, red. A. Jugan, Sandomierz 2013.

Szymczakowa A., Nobiles Siradienses. Rody Porajów, Pomianów, Gryfów, Kopaczów i Pobogów, Warszawa 2011.

Wereszycka H., Garnysz Maciej Grzegorz, w: Polski słownik biografi czny, t. 7, Kraków 1948-1958, s. 285-286.

Wysocki J., Józef Ignacy Rybiński biskup włocławski i pomorski 1777-1806. Zarys biograficzny na tle rządów diecezją, Rzym 1967.

Pobierz

Opublikowane
2015-12-16


Marczewski, J. R., & Strycharczuk, A. (2015). Apoteoza godła heraldycznego biskupa Macieja Grzegorza Garnysza w łacińskich wierszach herbowych w rubrycelach diecezji chełmskiej. Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, 104, 167–187. https://doi.org/10.31743/abmk.12503

Jarosław R. Marczewski 
Agnieszka Strycharczuk