Granice diecezji kujawsko-kaliskiej
Józef Szymański
Abstrakt
Changes in the church organization on Polish soil were caused by political considerations (partitions). The Diocese of Kujawy and Pomerania, that is Włocławek, maintained its unity, despite political cordons, after the first partition of Poland, at the time of the Duchy of Warsaw and in the initial period after the Congress of Vienna (at the time of so-called Kingdom of Poland). Diocesan boundaries in the areas which formerly were part of the Polish Republic were reorganized following the diplomatic efforts of the occupying countries, especially Russia and Prussia, in the Holy See. They invoked so-called Petersburg Convention, which unilaterally stated that a hierarch who had his seat in one country could not exercise ecclesiastical jurisdiction in another state. The Bull Ex imposita Nobis of June 30, 1818 delimited new diocesan boundaries in the Kingdom of Poland. 272 former parishes of the Archdiocese of Gniezno and 15 parishes from other dioceses were added to 45 parishes from the old territory. The Bull gave the diocese a new name: "Włocławek, or Kalisz." The final shape of the diocese in 1818 was determined by the executor, Franciszek Skarbek Malczewski, a former Bishop of Włocławek, who became the first Archbishop of Warsaw. The new spatial arrangement of the diocese was completely different from the old boundaries. Before the reorganization, the diocese was oriented towards the north and it reached the Baltic Sea; after the changes, it stretched far to the south, beyond Czestochowa. At a time of national slavery, the Diocese of Kujawy and Kalisz was the largest one in the Kingdom of Poland (after regaining independence by Poland it had 1,614,000 of the faithful, covering 390 parishes and 39 deaneries). It was not until Poland regained its independence that new diocesan boundaries were delimited.
Słowa kluczowe:
diecezja kujawsko-kaliska, diecezja włocławska, granice diecezjiBibliografia
przemian 966-1945, red. J. Kłoczowski, Lublin1980, s. 173-201.
Bobrzyński M., Dzieje Polski w zarysie, Warszawa 1987. Bulla ex imposita Nobis, w: Monumenta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, T. 1, Wladislaviae 1881.
Catalogus Universi Cleri Dioecesis Vladislaviensis et Pomezaniae 1792 i 1805.
Dylągowa H., Od upadku państwa polskiego po powstanie listopadowe 1795-1831, w: Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966-1945, red. J. Kłoczowski, Lublin1980, s. 203-218.
Filipski W.R., Obecne i dawne granice diecezji włocławskiej, „Kronika Dyecezyi Kujawsko- Kaliskiej”, 18 (1924), s. 106-110.
Chodyński S., Konsystorze w diecezji kujawsko-pomorskiej, Włocławek 1914.
Chodyński S., Włocławska diecezja, Encyklopedia Kościelna, t. 32, red. M. Nowodworski i in., Warszawa-Płock-Włocławek 1873-1933, s. 55-80.
Chodyński St. X., Zamiana Kościołów w r. 1765, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, 7 (1913) s. 148-151.
Elenchus Universi Cleri Dioecesis Cujaviensis et Pomezaniae 1815.
Elenchus Universi Cleri Dioecesis Vladislaviensis seu Calisiensis, Włocławek 1822.
Kłoczowski J., Mullerowa L., Skarbek J., Zarys dziejów Kościoła katolickiego, Kraków 1986.
Kujawski W., Diecezja kujawsko-kaliska. Opracowanie historyczno-źródłoznawcze, Włocławek 2011. Kujawski W., Diecezja włocławska i jej granice w dokumentach Stolicy Apostolskiej, w: Jan Paweł II. Apostoł prawdy, Włocławek 2005, s. 188-199.
Kujawski W. Następstwa rozbiorów Polski w diecezji włocławskiej, „Studia Włocławskie”, 12 (2009) s. 173-182.
Kujawski W., Parafi e diecezji włocławskiej. Archidiakonaty: kruszwicki i włocławski, Włocławek 2014.
Kujawski W., Zarys dziejów diecezji włocławskiej, w: Diecezja włocławska 2000, Włocławek 2000, s. 15-49.
Kumor B. Ks., Breve papieskie włączające Nowy Śląsk do diecezji wrocławskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 16 (1968) s. 311-314.
Kumor B., Granice metropolii i diecezji polskich 968-1939, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 18-23, Lublin1969-1971 [nadbitka].
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła Polskiego w okresie niewoli narodowej 1772- 1918, Kraków 1980.
Kumor B., Ustrój Kościoła w Polsce stanisławowskiej, w: Historia Kościoła w Polsce, t. 2-1:1764-1818, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań 1979, s. 97-104.
Kumor B., Ustrój Kościoła katolickiego w zaborze pruskim w latach 1772-1815, w: Historia Kościoła w Polsce, t. 2-1:1764-1818, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań 1979, s. 164-172.
Librowski S., Diecezja włocławska oraz jej wkład w życie Kościoła i narodu, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, 49 (1966) s. 265-274.
Librowski S., Krótki zarys historii diecezji włocławskiej, Włocławek 1960, [mps w Bibliotece Seminarium Duchownego we Włocławku].
Librowski S., Wizytacje diecezji włocławskiej. Cz. 1. Wizytacje diecezji kujawskiej i pomorskiej, T. 2, Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, Z. 1, Wstęp ogólny do wizytacji, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 8 (1964), s. 5-186.
Liedke A., Zarys dziejów diecezji chełmińskiej, „Nasza Przeszłość”, 34 (1971) s. 59-116.
Litak S., Kościół w Polsce w okresie oświecenia do 1795, „Prawo Kanoniczne”, 1 (1958) s. 183-230.
Miaskowski K., Fryderyk II a Kościół katolicki w zabranych Polsce dzielnicach, „Przegląd Powszechny”, 165 (1925) s. 76-92.
Relacya JE. Bpa Zdzitowieckiego o stanie diecezji kujawsko-kaliskiej złożona w Rzymie, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, 1 (1907) s. 33-39, 71-76.
Różański M., Kościelna przynależność administracyjna ziem diecezji łódzkiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 70 (1998) s. 343-355.
Skarbek J., Kościół katolicki na ziemiach polskich pod zaborami 1773-1848, w: Historia Kościoła, t. 4, red. L.J. Rogier, R.Aubert, M.D. Knowles, Warszawa 1987, s. 454-501.
Stanowski A., Diecezje i parafi e polskie w XII i XX w., „Znak”, 17 (1965) s. 1610-1652.
Subera I., Józef Rybiński biskup włocławski i pomorski, „Polonia Sacra”, 8 (1956) s. 317-348.
Subera I., Terytorium diecezji włocławskiej i pomorskiej, „Prawo Kanoniczne”, 4 (1961) s. 631-768.
Subera I., Walka biskupa Rybińskiego z Regencją Pruską o utrzymanie polskości na Pomorzu, „Prawo Kanoniczne”, 1 (1958) s. 183-230.
Szulist W., Przeszłość obecnych obszarów diecezji pelplińskiej, t. 2: 1772-1920, Pelplin 2006.
Urban W., Dzieje ustroju Kościoła na terenach polskich pod zaborem pruskim, w: Historia Kościoła w Polsce, t. 2-1:1764-1818, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań 1979, s. 562-571.
Wysocki J., Józef Ignacy Rybiński, biskup włocławski-pomorski 1776-1806, Rzym 1967.
Wysocki J., Kościół katolicki pod zaborem pruskim 1772-1815, w: Historia Kościoła w Polsce, t. 2-1:1764-1818, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań 1979, s. 128-163.
Związek J., Rozwój terytorialny diecezji częstochowskiej (1925-1951), „Częstochowskie Studia Teologiczne”, 6 (1978) s. 261-300.
Żebrowski T., Zarys dziejów diecezji płockiej, Płock 1976.
