Przyczynek do twórczości Jacka Chylickiego, czyli nowe ustalenia na temat wybranych obrazów z cyklu namalowanego do kościoła Franciszkanów w Zamościu
Katarzyna Ponińska
Uniwersytet Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3555-0099
Abstrakt
Na początku lat 80. XVII wieku powstał cykl 15 monumentalnych płócien dekorujących wnętrze kościoła Franciszkanów w Zamościu. Wskazują na to archiwalne zapisy, na których podstawie można wnioskować, że ich autorem był Jacek Chylicki – malarz zatrudniony przez ordynatów zamojskich, będących fundatorami i kolatorami świątyni. Seria miała odpowiadać tematyką jej maryjnemu wezwaniu. Kościół nie został oszczędzony przez zawieruchy dziejowe, które doprowadziły niemalże do jego ruiny, a wspomniany zespół obrazów z czasem uległ rozproszeniu i dziś nie ma pewności co do zachowania i tematyki niektórych z nich. Przy dzisiejszym stanie badań można stwierdzić, że istnieje 11 spośród 15 płócien, ale nie jest wykluczone, że z czasem uda się zlokalizować pozostałe. Badacze zajmujący się nimi dotychczas doszli do przekonania, że twórca kompozycji z Zamościa posługiwał się gotowymi wzorami graficznymi, które w tym czasie były chętnie wykorzystywane przez malarzy. Celem niniejszego artykułu jest wskazanie kolejnych rycin, którymi posiłkował się artysta, malując sceny: Nawiedzenie św. Elżbiety, Obrzezanie Jezusa i Ucieczka do Egiptu, wchodzące w skład omawianej serii. Na podstawie przytoczonych w tekście przykładów można wyciągnąć wnioski, że J. Chylicki nie stosował grafik należących do jednego zbioru, nawet jeśli zawierał on ryciny o odpowiedniej tematyce, ale sięgał do wzorów pochodzących z różnych źródeł. Trzeba zatem stwierdzić, że namalowane przez niego obrazy pod względem ikonograficznym w znacznym stopniu stanowią trawestacje kompozycji stworzonych przez innych artystów.
Słowa kluczowe:
Jacek Chylicki, kościół Franciszkanów w Zamościu, Nawiedzenie św. Elżbiety, Obrzezanie Jezusa, Ucieczka do Egiptu, wzory graficzne, ZamośćBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Państwowe w Lublinie (APL)
Akta miasta Zamościa, sygn. 57, k. 651-653, inwentarz: Actum in Magistratus Advocatialis et Scabinalis Zamoscensis Die 23 Aprilis 1784 Anno, w zespole nr 86: Acta perpetuitatis transactionum, inscriptionum, venditorearum, intromissionum, cessionum Officii Advocatialis et Scabinalis.
Biblioteka Narodowa (BN) w Warszawie, sygn. Rps BOZ 1815, Stworzyński Mikołaj, Opisanie Statystyczno-Historyczne Dóbr Ordynacyi Zamoyskiej przez Mikołaja Stworzyńskiego Archiwistę 1834 Roku.
Fototeka Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk (IS PAN) w Warszawie, numery negatywów: 93400, 93401 i 93402.
Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), Karta Inwentaryzacyjna Narodowego Instytutu Dziedzictwa, (LBL 000 000 011 185), opr. Cezary Kocot, 13.10.1981.
Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), Karta Inwentaryzacyjna Narodowego Instytutu Dziedzictwa, (LBL 000 000 011 239), opr. Cezary Kocot, 13.10.1981.
Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), Karta Inwentaryzacyjna Narodowego Instytutu Dziedzictwa, (LBL 000 000 022 862), opr. Krzysztof Mazur, 15.06.2007.
Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), Karta Inwentaryzacyjna Narodowego Instytutu Dziedzictwa, (MLP 000 000 012 780), opr. Halina Blak, listopad 1978.
Opracowania
Alegret Celia, Perrier François, w: The Dictionary of Art, vol. 24, edit. J. Turner, London 1996, s. 476-477.
Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, Bd. 4, 7, 26, 34, Hrsg. U. Thieme, F. Becker, H. Vollmer, Leipzig 1910-1940.
Apokryfy Nowego Testamentu, red. M. Starowieyski, t. I/1, Lublin 1986.
Augustyn Wolfgang, Flucht nach Ägypten, w: Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, Hrsg. O. Schmitt, Bd. 9, Stuttgart 2003, kol. 1352-1432.
Bénézit Emmanuel, Dictionnaire critique et documentaire des peintres, sculpteurs, dessinateurs et graveurs de tous les temps et de tous les pays par un groupe d'écrivains spécialistes français et étrangers, t. 1, 3, 6, 10, Paris 1960-1976.
Gepner Jolanta, Zamoyscy h. Jelita, w: T. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 463-490.
Hoffmann Sabine, Perrier François, w: Saur allgemeines Künstlerlexikon. Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Bd. 95, München-Leipzig 2017, s. 164.
Hollstein Friedrich Wilhelm Heinrich, Dutch and Flemish etchings, engravings and woodcuts c. 1450-1700, vol. II, IV, Amsterdam [1949].
Hollstein’s Dutch and Flemish etchings, engravings and woodcuts c. 1450-1700, vol. XLIV, Maarten de Vos. Text, comp. Ch. Schuckman, ed. D. de Hoop Scheffer, Rotterdam-Amsterdam 1996.
Hollstein’s Dutch and Flemish etchings, engravings and woodcuts c. 1450-1700, vol. XLV, Maarten de Vos. Plates, p. I, comp. Ch. Schuckman, ed. D. de Hoop Scheffer, Rotterdam-Amsterdam 1995.
Jung Sebastian, Le Blond (Leblond), Jean (Jean [I]), w: Saur allgemeines Künstlerlexikon. Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Bd. 83, München-Leipzig 2014, s. 395-396.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV, Miasto Kraków, cz. II, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971.
Keazor Henry, Stella (Stalard; Stallard: Star: Stellaert), Jacques (C.; Jaques de), w: Saur allgemeines Künstlerlexikon. Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Bd. 106, Hrsg. A. Beyer, B. Savoy, W. Tegethoff, München-Leipzig 2020, s. 99-101.
Knipping John B., Iconography of the counter reformation in the Netherlands. Heaven on earth, vol. 2, Nieuwkoop-Leiden 1974.
Kondraciuk Piotr, Malarstwo sakralne w ordynacji zamojskiej w okresie baroku, rozprawa doktorska, Biblioteka Uniwersytecka KUL, Lublin 2004 [mps].
Kondraciuk Piotr, Malarze realizujący zamówienia dla kościołów w ordynacji zamojskiej w XVII i XVIII w., w: Do piękna nadprzyrodzonego. Sesja naukowa na temat rozwoju sztuki sakralnej od X do XX wieku na terenie dawnych diecezji chełmskich Kościoła rzymskokatolickiego, prawosławnego, greckokatolickiego, t. 1, Referaty, red. K. Mart, Chełm 2003.
Kondraciuk Piotr, Twierdza Zamość i ordynat Jan Zamoyski „Sobiepan” w ikonografii, w: Druga po Jasnej Górze. Twierdza Zamość w czasach potopu szwedzkiego, red. P. Kondraciuk, Zamość 2006.
Kowalczyk Jerzy, Chylicki Jacek, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 1, zesp. red. J. Maurin-Białostocka i in., Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971, s. 347.
Kowalczyk Jerzy, Kasiński Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. XII, red. E. Rostworowski, B. Leśnodorski i in., Wrocław-Warszawa-Kraków 1966-1967, s. 174.
Kozaczka Marian, Poczet Ordynatów Zamoyskich, Lublin 2009.
Kuczyńska Helena, Jan Kasiński – malarz ordynatów Zamoyskich, praca magisterska, Biblioteka Jagiellońska, Kraków 1996 [mps].
Künstle Karl, Ikonographie der christlichen Kunst, Bd. 1, Prinzipienlehre, Hilfsmotive Offenbarungstatsachen, Freiburg im Breisgau 1928.
Le Blond [Leblond], w: The Dictionary of Art, vol. 19, edit. J. Turner, London 1996, s. 16.
Leuschner Eckhard, David, Jérôme (Girolamo; Hieronymus), w: Saur allgemeines Künstlerlexikon. Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Bd. 24, München-Leipzig 2000, s. 440-441.
Litak Stanisław, Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, Lublin 2006.
Lorentz Ewa, Dziedzictwo franciszkanów konwentualnych w Zamościu. Architektura – sztuka – historia, Zamość 2016.
Lorentz Ewa, Kościół i klasztor Ojców Franciszkanów w Zamościu. Informator historyczny wydany w pierwszą rocznicę rekoncyliacji kościoła dokonanej 25 marca 1994 roku przez ordynariusza diecezji zamojsko-lubaczowskiej biskupa Jana Śrutwę, Niepokalanów 1995.
Mâle Émile, L'art religieux de la fin du XVIe siècle du XVIIe siècle et du XVIIIe siècle. Étude sur 1'iconographie après le concile de Trente. Italie-France-Espagne-Flandres, t. 4, Paris 1951.
Mérot Alain, Stella Jacques, w: The Dictionary of Art, vol. 29, edit. J. Turner, London 1996, s. 622-624.
Mulders Christine van, Collaert Adriaen, w: The Dictionary of Art, vol. 7, edit. J. Turner, London 1996, s. 556-557.
Nagler Georg Kaspar, Neues allgemeines Künstler-Lexikon oder Nachrichten von dem Leben und den Werken der Maler, Bilhauer, Baumeister, Kupferstecher, Lithographen, Formschneider, Zeichner, Medailleure, Elfenbeinarbeiter, etc., Bd. 3, 23, Leipzig [1924].
Officium B. Mariae Virginis nuper reformatum, & Pij Quinti Pont. Max. iussu editum. Ad instar Breviarij Romani sub Urbano VIII. Recogniti. Cum indulgentiis, Venetiis apud Cieras 1644.
Ostrówka Beata, Wyposażenie kościoła o.o. Franciszkanów. Próba rekonstrukcji, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny”, (2000) nr 1-2 (62-63), s. 68-71.
Ponińska Katarzyna, Przedstawienia Świętej Rodziny wzorowane na kompozycjach Carlo Maratty, „Artifex Novus”, (2017) nr 1, s. 26-33.
Ponińska Katarzyna, Scena „Obrzezania Jezusa” w cyklach różańcowych, w: Initium Sapientiae Humilitas. Studia ofiarowane Profesorowi Jakubowi Pokorze z okazji 70. urodzin, red. A. Skrodzka, M.M. Olszewska, Warszawa 2015, s. 110-119.
Réau Louis, L'iconographie de l’art chrétien, t. II (2), Paris 1957.
Robert-Dumesnil Alexandre-Pierre-François, Le peintre-graveur français, ou Catalogue raisonné des estampes gravées par les peintres et les dessinateurs de l'école française, t. 6, Paris 1842.
Römer Uta, Bie (Bye) Jacques de, w: Saur allgemeines Künstlerlexikon. Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Bd. 10, München-Leipzig 1995, s. 521.
Rudomicz Bazyli, Efemeros czyli diariusz prywatny pisany w Zamościu w latach 1656-1672, cz. 1: 1656-1664, tłum. i opr. W. Froch, Lublin 2002.
Schiller Gertrude, Ikonographie der christlichen Kunst, Bd. 1, Gütersloh 1966.
Schuckman Christiaan, Vos Marten de, w: The Dictionary of Art, vol. 32, edit. J. Turner, London 1996, s. 708-712.
Sellink Manfred, Collaert Adriaen, w: Saur allgemeines Künstlerlexikon. Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Bd. 20, München-Leipzig 1998, s. 272.
The New Hollstein. Dutch and Flemish etchings, engravings and woodcuts 1450-1700, The Collaert Dynasty, pt. I, comp. A. Diels, M. Leesberg, ed. M. Leesberg, A. Balis, Amsterdam 2005.
Zuffi Stefano, Nowy Testament. Postacie i epizody, Warszawa 2007.
Netografia
Bie Jacques de według Martena de Vos (Starszego), Nawiedzenie św. Elżbiety, https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1930-1216-8-3 (dostęp: 18.11.2021).
Bie Jacques de według Martena de Vos (Starszego), Nawiedzenie św. Elżbiety, https://www.rijksmuseum.nl/en/search/objects?q=RP-P-1885-A-9625&p=1&ps=12&st=Objects&ii=0#/RP-P-1885-A-9625,0 (dostęp: 18.11.2021).
Bie Jacques de według Martena de Vos (Starszego), Odnalezienie dwunastoletniego Jezusa w świątyni, https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1930-1216-8-10 (dostęp: 18.11.2021).
Bie Jacques de według Martena de Vos (Starszego), Odnalezienie dwunastoletniego Jezusa w świątyni, https://www.rijksmuseum.nl/en/search/objects?q=RP-P-1885-A-9632&p=1&ps=12&st=Objects&ii=0#/RP-P-1885-A-9632,0 (dostęp: 18.11.2021).
Officium B. Mariae Virginis nuper reformatum, & Pij Quinti Pont. Max. iussu editum. Ad instar Breuiarij Romani sub Urbano VIII. Recogniti. Cum indulgentiis […], https://212.191.39.140/dlibra/publication/49202/edition/47015/content (dostęp: 18.11.2021).
Ponińska Katarzyna, Przedstawienia Świętej Rodziny wzorowane na kompozycjach Carlo Maratty, https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/an/article/view/6318/5762 (dostęp: 18.11.2021).
Perrier François, Ucieczka do Egiptu, https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_X-6-24 (dostęp: 18.11.2021).
Perrier François, Ucieczka do Egiptu, https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1874-0808-962 (dostęp: 18.11.2021).
Stworzyński Mikołaj, Opisanie Statystyczno-Historyczne Dóbr Ordynacyi Zamoyskiej przez Mikołaja Stworzyńskiego Archiwistę 1834 Roku, https://polona.pl/item/opisanie-statystyczno-historyczne-dobr-ordynacyi-zamoyskiej-przez-mikolaja-stworzynskiego,NTU5OTY4Mzk/2/#info:metadata (dostęp: 18.11.2021).
Uniwersytet Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0003-3555-0099
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
