„Postawa nasza musi być jasna i czytelna dla narodu”. Biskup Ignacy Tokarczuk jako członek Episkopatu Polski w okresie prymasostwa kard. Stefana Wyszyńskiego (1965-1981)
Rafał Łatka ks.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-2650-4031
Józef Wołczański
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-6210-1411
Abstrakt
Artykuł w całościowy sposób przybliża rolę bp. Ignacego Tokarczuka w Episkopacie Polski w okresie prymasostwa kard. Stefana Wyszyńskiego. Chronologicznie obejmuje okres od nominacji hierarchy na ordynariusza przemyskiego – w 1965 roku, aż do śmierci prymasa – w maju 1981 roku. Analiza opiera się na wielu źródłach archiwalnych, pochodzących przede wszystkim ze zbiorów kościelnych. Kluczowe w tym zakresie były materiały z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego Warszawskiego, zespół: Sekretariat Prymasa Polski, oraz z dzienników bp. I. Tokarczuka (znajdujących się w zbiorach ks. prof. Józefa Wołczańskiego) i kard. S. Wyszyńskiego (z Archiwum Archidiecezjalnego Gnieźnieńskiego). W tekście przybliżono m.in. aktywność ordynariusza przemyskiego w komisjach specjalistycznych Episkopatu, ze szczególnym uwzględnieniem Komisji/Rady Głównej; wpływ bp. I. Tokarczuka na strategiczne decyzje podejmowane przez zgromadzenie polskich biskupów; antykomunistyczną postawę hierarchy unikalną na tle Episkopatu Polski; jego podejście do dialogu prowadzonego przez władze PRL ze Stolicą Apostolską w latach 1971-1978; stosunek biskupa do opozycji przedsierpniowej i „Solidarności”. Tekst udowadnia, że bp. I. Tokarczuk odgrywał w Episkopacie Polski w okresie prymasostwa S. Wyszyńskiego ważną rolę, o czym świadczyła nie tylko jego stała obecność w Komisji/Radzie Głównej, ale także fakt, że jego głos był szanowany przez wszystkich biskupów z Prymasem Tysiąclecia na czele. Autorzy tekstu mają nadzieję, że zawarte w nim informacje dotyczące roli ordynariusza przemyskiego w pracach Episkopatu Polski w latach 1965-1981 będą ważnym elementem przyszłej biografii hierarchy, która w dalszym ciągu czeka na swojego wnikliwego autora.
Słowa kluczowe:
Ignacy Tokarczuk, diecezja przemyska, Stefan Wyszyński, Prymas Tysiąclecia, Episkopat PolskiBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych (AAN)
sygn. AAN, KC PZPR, LI/167.
sygn. AAN, KC PZPR, LI/169.
sygn. AAN, KC PZPR, LI/172.
Archiwum Archidiecezjalne Gnieźnieńskie (AAG)
AAG, S. Wyszyński, Pro memoria 1965-1981.
Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie, Sekretariat Prymasa Polski (AAW SPP)
sygn. AAW, SPP, 04/21, Komisja Główna Episkopatu Polski 1966.
sygn. AAW, SPP 04/22, Komisja Główna Episkopatu Polski 1967.
sygn. AAW, SPP 04/23, Komisja Główna Episkopatu Polski 1968.
sygn. AAW, SPP 04/24, Komisja Główna Episkopatu Polski 1969.
sygn. AAW, SPP, 04/25, Rada Główna Episkopatu Polski 1970.
sygn. AAW, SPP 04/26, Rada Główna Episkopatu Polski 1971.
sygn. AAW, SPP 04/27, Rada Główna Episkopatu Polski 1972.
sygn. AAW, SPP, 04/28, Rada Główna Episkopatu Polski 1973.
sygn. AAW, SPP, 04/29, Rada Główna Episkopatu Polski 1974.
sygn. AAW, SPP, 04/30, Rada Główna Episkopatu Polski 1975.
sygn. AAW, SPP, 04/31, Rada Główna Episkopatu Polski 1976.
sygn. AAW, SPP, 04/32, Rada Główna Episkopatu Polski 1977.
sygn. AAW, SPP, 04/33, Rada Główna Episkopatu Polski 1978.
sygn. AAW, SPP, 04/34, Rada Główna Episkopatu Polski 1979.
sygn. AAW, SPP, 04/220, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 9-10 II 1966.
sygn. AAW, SPP, 04/221, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 23 III 1966.
sygn. AAW, SPP, 04/225, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 31 VIII – 1 IX 1966.
sygn. AAW, SPP, 04/228, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 13 XII 1966.
sygn. AAW, SPP, 04/229, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 15-16 II 1967.
sygn. AAW, SPP, 04/234, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 23-24 XI 1967.
sygn. AAW, SPP, 04/235, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 24-25 I 1968.
sygn. AAW, SPP, 04/237, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 2-4 V 1968.
sygn. AAW, SPP, 04/238, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 28-30 VI 1968.
sygn. AAW, SPP, 04/239, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 15-17 IX 1968.
sygn. AAW, SPP, 04/242, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 12-13 II 1969.
sygn. AAW, SPP, 04/243, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 20 VI 1969.
sygn. AAW, SPP, 04/246, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 15-16 I 1970.
sygn. AAW, SPP, 04/249, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 17-18 VI 1970.
sygn. AAW, SPP, 04/252, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 27-28 I 1971.
sygn. AAW, SPP 04/254, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 4 V 1971.
sygn. AAW, SPP, 04/261, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 5-6 IX 1972.
sygn. AAW, SPP, 04/263, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 24-25 I 1973.
sygn. AAW, SPP, 04/264, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 21-22 III 1973.
sygn. AAW, SPP, 04/269, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 23-24 I 1974.
sygn. AAW, SPP, 04/272, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 19-20 VI 1974.
sygn. AAW, SPP, 04/277, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 26-27 VI 1975.
sygn. AAW, SPP, 04/278, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 4-5 IX 1975.
sygn. AAW, SPP, 04/281, Konferencja Plenarna Episkopat Polski 28-29 IV 1976.
sygn. AAW, SPP, 04/284, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 17-18 XI 1976.
sygn. AAW, SPP, 04/285, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski 9-10 II 1977.
sygn. AAW, SPP, 17/92, Komisje Episkopatu Polski.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)
sygn. AIPN, 02011/535, Departament I MSW.
sygn. AIPN, 0445/70, Opracowania kościelne i materiały duszpasterskie dotyczące różnych zagadnień.
sygn. AIPN, 0639/136, t. 2.
sygn. AIPN, 0639/146, t. 4, Departament IV MSW, Tezy, I półrocze 1972 r.
sygn. AIPN, 01283/578, Almanach biskupów Kościoła Rzymskokatolickiego 1968 r.
sygn. AIPN, 1585/4647, MSW, Biskupi Kościoła Rzymskokatolickiego w Polsce – almanach (marzec 1988 r.).
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie (AIPN Rz)
sygn. AIPN Rz, 00111/649, Teczka personalna i teczka pracy TW ,,Roman”.
Zbiory ks. prof. dr. hab. Józefa Wołczańskiego w Krakowie (ZJWK)
bez sygn., I. Tokarczuk, Dziennik, t. 1, 3-6, 8-9, 12-14, 15 (lata 1975-1979), rps.
Źródła drukowane
Grudzień 1970 roku w oczach Episkopatu Polski. Protokół z posiedzenia Rady Głównej Episkopatu, Warszawa 29 grudnia 1970 r., oprac. J. Eisler, J. Żaryn, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały”, 7 (2005) s. 307-358.
Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945-2000, oprac. J. Żaryn, Poznań 2006.
Kościół i opozycja na Lubelszczyźnie w dokumentach SB 1971-1983, Lublin 2009.
Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975.
Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-2000, t. 1, Warszawa 2003.
Łatka Rafał, Dwie wizje roli Kościoła w realiach komunistycznej dyktatury – wymiana korespondencji pomiędzy bp. Ignacym Tokarczukiem ordynariuszem przemyskim a sekretarzem Episkopatu Polski bp. Bronisławem Dąbrowskim w 1979 r., „Dzieje Najnowsze”, (2019) nr 1, s. 215-234. (Crossref)
Łatka Rafał, „Normalizacja” relacji państwo-Kościół w latach siedemdziesiątych XX wieku z perspektywy Prymasa Stefana Wyszyńskiego – nieznany dokument z Sekretariatu Prymasa Polski, „Pamięć i Sprawiedliwość”, (2018) nr 2, s. 530-545.
Nie można zdradzić Ewangelii. Rozmowy z abp. Ignacym Tokarczukiem, oprac. M. Krzysztofiński, Rzeszów-Kraków 2013.
Non omnis moriar. Abp. Ignacy Tokarczuk we wspomnieniach, oprac. M. Krzysztofiński, Rzeszów-Lwów 2016.
Raina Peter, Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 2. Lata 1960-1974, Poznań 1995.
Raina Peter, Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i Narodu, t. 1. 1970-1981, Warszawa 1995.
Stefan Kardynał Wyszyński, Prymas Tysiąclecia do rolników, red. E. Marciniak, Włocławek 1996.
Tajne dokumenty państwo-Kościół 1960-1980, Londyn 1996.
Tokarczuk Ignacy, „Kochałem tych ludzi całym sercem i oddaniem”. Wspomnienia z lat 1918-1976, oprac. J. Wołczański, Lwów-Kraków 2014.
Tokarczuk Ignacy, W starciu z totalitaryzmem. Rozmowy przeprowadził T. Fredro-Boniecki, Paryż 1994.
Tokarczuk Ignacy, Wytrwać i zwyciężyć, Paryż 1988.
Tokarczuk Ignacy, Z przemyskiej „twierdzy”, t. 1-2, oprac. L. Żbikowska, Marki 1999.
Opracowania
Arcybiskup Ignacy Tokarczuk w oczach społeczeństwa, red. J. Zimny, Sandomierz 2003.
Bar Józef, Szal Adam, Nowe kościoły diecezji przemyskiej w jej dawnych granicach powstałe w latach 1966-1992, Przemyśl 1993.
Białkowski Michał, Udział Bolesława Kominka w pracach Konferencji Episkopatu Polski i jej komisji specjalistycznych, „Studia Salvatoriana Polonica”, 13 (2019) s. 164-212.
Bober Sabina, Biskup Ignacy Tokarczuk a opozycja. Zarys zagadnienia, w: Księża dla władzy groźni. Duchowni współpracujący z opozycją 1976-1989, red. R. Łatka, Warszawa 2019, s. 69-80.
Bober Sabina, Krytyka PRL w kazaniach biskupa Ignacego Tokarczuka, „Dzieje Najnowsze”, (2006) nr 1, s. 123-140.
Bober Sabina, Persona non grata. Biskup Ignacy Tokarczuk i władze PRL, Lublin 2005.
Chmielowiec Piotr, Działania operacyjne Służby Bezpieczeństwa wobec biskupa Ignacego Tokarczuka i kurii biskupiej w Przemyślu, w: Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, red. A. Dziurok, Warszawa 2009, s. 282-316.
Chmielowiec Piotr, Krzysztofiński Mariusz, Abp Ignacy Tokarczuk. Trzeba oprzeć wszystko na prawdzie, w: Nigdy przeciw Bogu. Komunistyczna bezpieka wobec biskupów polskich, red. J. Marecki, F. Musiał, Kraków 2007, s. 417-622.
Czaczkowska Ewa, Marzec ’68 w dokumentach Konferencji Episkopatu Polski, w: Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945-1981, red. E. Czaczkowska, Warszawa 2018, s. 143-155.
Drabik Rafał, Czesław Strzeszewski, w: Słownik biograficzny polskiego katolicyzmu społecznego, t. 2, red. R. Łatka, Warszawa 2021, s. 389-393.
Dudek Antoni, Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970, Kraków 1995.
Dudek Antoni, Gryz Ryszard, Komuniści i Kościół w Polsce 1945-1989, Kraków 2006.
Friszke A., Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności, Kraków 2011.
Garbarz Andrzej, Działalność duszpastersko-społeczna arcybiskupa Ignacego Tokarczuka, Rzeszów 2006.
Gryz Ryszard, Pozwolić czy nie? Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971-1980, Kielce 2007.
Iwaneczko Dariusz, Zmierzch dekady Gierka. Polska południowo-wschodnia 1975-1980, Rzeszów 2016.
Jedynak Witold, Walka o prawdę. Próba skompromitowania biskupa Ignacego Tokarczuka w czasie procesu toruńskiego, Sandomierz 2015.
Krzysztofiński Mariusz, Arcybiskup Ignacy Tokarczuk wobec ateizmu. Zarys zagadnienia, „Humanities and Social Sciences”, (2016) nr 2, s. 89-101. (Crossref)
Krzysztofiński Mariusz, Kontakty bp. Ignacego Tokarczuka z opozycją antysystemową w drugiej połowie lat siedemdziesiątych XX wieku, w: PRL na pochylni. (1975-1980), red. M. Bukała, D. Iwaneczko, Rzeszów 2017, s. 738-754.
Krzysztofiński Mariusz, Władysław Kruczek – szara eminencja KW PZPR w Rzeszowie, w: Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiło, M. Żukowski, Warszawa-Lublin 2015, s. 533-549.
Księga jubileuszowa 25 lat pasterskiego posługiwania ks. Biskupa Ignacego Tokarczuka, red. J.F. Adamski, M. Rudnicka, Brzozów-Stalowa Wola 1991.
Lipian Bernadeta, Wybrał Go Jezus... Ks. Arcybiskup Ignacy Tokarczuk (1918-2012), Jarosław 2013.
Łatka Rafał, Arcybiskup Antoni Baraniak jako członek Episkopatu Polski, cz. II (1967-1977), „Seminare”, (2020) nr 1, s. 129-140. (Crossref)
Łatka Rafał, Czy Prymas Polski Stefan Wyszyński był antykomunistą?, w: Antykomunizm Polaków w XX wieku, red. P. Kardela, K. Sacewicz, Białystok-Olsztyn-Warszawa 2019, s. 569-592.
Łatka Rafał, Czy prymasa Wyszyńskiego można określać mianem realisty politycznego?, w: Realizm polityczny, red. R. Łatka, „Politeja”, (2013) nr 25, s. 201-213. (Crossref)
Łatka Rafał, Episkopat Polski wobec stosunków państwo-Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019.
Łatka Rafał, Episkopat Polski wobec współpracy duchowieństwa z opozycją solidarnościową 1980-1989 na tle relacji państwo-Kościół, w: Księża dla władzy groźni. Duchowni współpracujący z opozycją 1976-1989, red. R. Łatka, Warszawa 2019, s. 15-57.
Łatka Rafał, Episkopat Polski wobec złudnej normalizacji relacji państwo-Kościół 1971-1978, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 3. 1972-1978, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2018, s. 57-86.
Łatka Rafał, Ocena przebiegu i efektów dwóch pierwszych pielgrzymek Jana Pawła II do Ojczyzny dokonana przez prymasów Stefana Wyszyńskiego i Józefa Glempa – próba porównania, w: Papieskie pielgrzymki w PRL, red. W. Polak, J. Kufel, P. Ruchlewski, Gdańsk 2019, s. 267-286.
Łatka Rafał, Płaszczyzny wpływu Kościoła na Solidarność (1980-1981), ,,Komunizm: System – ludzie – dokumentacja”, (2016) nr 5, s. 139-140.
Łatka Rafał, Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980-1989, Kraków 2016.
Łatka Rafał, Prymas Stefan Wyszyński wobec zagrożenia interwencją sowiecką 1980-1981, ,,Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, (2018) nr 1, s. 145-164. (Crossref)
Łatka Rafał, Prymas Wyszyński wobec rzeczywistości politycznej doby Władysława Gomułki, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 2. 1956-1972, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2018, s. 47-65.
Łatka Rafał, Rada Główna Episkopatu Polski a pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny, „Dzieje Najnowsze”, (2018) nr 1, s. 229-262. (Crossref)
Łatka Rafał, Rada Główna Episkopatu Polski wobec opozycji przedsierpniowej (1976-1981), „Pamięć i Sprawiedliwość”, (2017) nr 1, s. 110-136.
Łatka Rafał, Relacje państwo-Kościół w pierwszych latach rządów Edwarda Gierka – czyli jak wyglądała polityka „normalizacji” w praktyce, w: Państwo – religia. Instytucje państwowe i obywatele wobec religii w Europie Środkowo-Wschodniej w XX w., t. II, red. J. Durka, Kalisz 2018, s. 215-240.
Łatka Rafał, ,,Zbytnio nie ulegać tej pozornej zmianie atmosfery”. Relacje państwo-Kościół 1979-1980 z perspektywy Episkopatu Polski, ,,Pamięć i Sprawiedliwość”, (2018) nr 31, s. 405-428.
Łatka Rafał, Zwycięstwo Kościoła. Prymas Tysiąclecia o pierwszej papieskiej pielgrzymce po Polsce, ,,Biuletyn IPN”, (2017) nr 6, s. 146-153.
Łatka Rafał, Mackiewicz Beata, Zamiatała Dominik, Prymas Stefan Wyszyński. Biografia, Warszawa 2020.
Nabywaniec Stanisław, Sprawa obiektowa nr 1: Kościół. Kościół przemyski w świetle akt rzeszowskiej bezpieki (1944-1989), t. 1, Rzeszów 2011.
Noszczak Bartłomiej, Antymielnium. Konflikt państwa z Kościołem na tle obchodów tysiąclecia chrztu Polski (1956-1966/1967), Warszawa 2020.
Nowak Stanisław, Parafia – cud zakorzenienia Kościoła, w: Arcybiskup Tokarczuk w oczach społeczeństwa, oprac. J. Zimny, Sandomierz 2003.
Prokop Krzysztof Rafał, Biskupi Kościoła katolickiego w III Rzeczpospolitej, Kraków 1998.
Raina Peter, Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1972, Warszawa 2004.
Raina Peter, Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1973, Warszawa 2004.
Raina Peter, Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1975, Warszawa 2006.
Skibiński Paweł, Kardynał Karol Wojtyła a opozycja polityczna 1976-1978, w: Księża dla władzy groźni. Duchowni współpracujący z opozycją 1976-1989, red. R. Łatka, Warszawa 2019, s. 69-80.
Sopel Tadeusz, Niezależny ruch chłopski „Solidarność” w Polsce południowo-wschodniej w latach 1980-1989, Przemyśl 2000.
Stępień Marek, Pozycja prawna Konferencji Episkopatu Polski. Studium prawno-historyczne, Łomża 2014.
„Studia Rzeszowskie”, t. 10.
Szetelnicki Wacław, Zapomniany lwowski bohater ks. Stanisław Frankl (1903-1944), Roma 1983.
Szypula Antoni, Historia nowych kościołów w Diecezji Przemyskiej 1966-1993, t. 1-4, Rzeszów 1997-1998.
Wołczański Józef, Księdza Ignacego Tokarczuka „Dziennik duchowy” z lat 1959-1965, w: Super omnia veritas. Księga dedykowana Księdzu Profesorowi Tadeuszowi Śliwie w 90. rocznicę urodzin i 50-lecie pracy naukowej, red. J. Wołczański, Lwów-Kraków 2015, s. 701-731.
Wołczański Józef, „Muszę stanąć w obronie wyższych wartości”. Abp Ignacy Tokarczuk o swej roli w Episkopacie Polski drugiej połowy XX w., w: Christus vincit. Księga dedykowana biskupowi Edwardowi Frankowskiemu w 80. rocznicę urodzin, red. M. Krzysztofiński, J. Wołczański, Kraków-Rzeszów-Stalowa Wola-Toruń 2017, s. 511-569.
Zamiatała Dominik, Biskup Ignacy Tokarczuk w działaniach operacyjnych Służby Bezpieczeństwa, „Seminare”, (2019) nr 3, s. 201-212. (Crossref)
Żaryn Jan, Bp Ignacy Tokarczuk, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956-1989, t. 2, Warszawa 2002, s. 337-339.
Żaryn Jan, Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0003-2650-4031
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0001-6210-1411
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
