Problematyka budownictwa sakralnego diecezji lubelskiej w stenogramach z przemówień i kazań biskupa sufragana lubelskiego Zygmunta Kamińskiego z lat 1978-1980 zarejestrowanych przez funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa
Joanna Kumor-Mielnik
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-4428-9059
Abstrakt
Wiodącym zagadnieniem artykułu jest charakterystyka problemów budownictwa sakralnego diecezji lubelskiej zawartych w stenogramach z przemówień i kazań biskupa sufragana lubelskiego Zygmunta Kamińskiego z lat 1978-1980, jak też przedstawienie opinii władz państwowych na temat osoby duchownego. Wprowadzenie do tych kwestii stanowi statystyczno-porównawcza prezentacja zapisów jego wypowiedzi, które były efektem zainteresowania władz aparatu bezpieczeństwa działalnością sufragana lubelskiego. Ważnym akcentem jest dostrzeżenie zaangażowania bp. Z. Kamińskiego w rozwój budownictwa kościołów i kaplic w diecezji lubelskiej w okresie PRL, które przejawiało się przede wszystkim w inspirowaniu wiernych, poprzez kazania i odwiedziny w parafiach do podejmowania inicjatyw budowlanych, ale także w przezwyciężaniu represji wynikających z egzekwowania przez władze komunistyczne przepisów prawa budowlanego. Troska bp. Kamińskiego o rozwój budownictwa sakralnego w diecezji wyrażała się również w składaniu przez niego próśb i wniosków budowlanych do władz administracji wyznaniowej różnego szczebla, ale także w szczegółowym rozpoznawaniu potrzeb budowlanych diecezji. Podejmowane przez władze komunistyczne różne formy przeciwdziałania aktywności pasterskiej biskupa okazały się nieskuteczne. I mimo że władze na szczeblu centralnym, mając na uwadze działania bp. Kamińskiego, ostrzegały, że nie można dopuścić do pojawienia się drugiego bp. Ignacego Tokarczuka, to jednak żadnymi restrykcjami nie zdołały „uciszyć” sufragana lubelskiego, który swoim słowem zachęcał i mobilizował diecezjan do podejmowania inwestycji budowlanych oraz duszpasterskich, mimo sprzeciwu władz państwowych, powtarzając, że każdy ma prawo do wyznawania swojej wiary i zaspokajania potrzeb religijnych w budynkach sakralnych.
Słowa kluczowe:
władze komunistyczne, Wydział ds. Wyznań, administracja wyznaniowa, diecezja lubelska, biskup sufraganBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych (AAN):
sygn. LI/185, KC PZPR, Wydział Administracyjny, Sektor Społeczno-Polityczny.
Urząd ds. Wyznań, Wydział Stowarzyszeń i Spraw Ogólnych:
sygn.127/71, Sprawozdania o sytuacji wyznaniowej i działalności wydziałów w 1978 roku. Tom II. Sprawy 25-49. 1978-1979.
sygn. 127/74, Sprawozdania o sytuacji wyznaniowej w 1979 roku. 1980. Tomy II. Sprawy 26-49.
sygn. 127/73, Sprawozdania o sytuacji wyznaniowej w 1979 roku. 1980. Tomy I. Sprawy 1-25.
sygn. 127/70, Sprawozdania o sytuacji wyznaniowej i działalności wydziałów za rok 1979. Tom I sprawy 1-24. 1979.
sygn. 127/103, Charakterystyka sytuacji wyznaniowej w województwach w 1980 roku. 1981. Tom II. Sprawy 25-49.
sygn. 127/102, Charakterystyka sytuacji wyznaniowej w województwach w 1980 roku. 1981. Tom I. Sprawy 1-24.
sygn. 127/69, Sprawozdania z działalności wydziałów za rok 1976. 1977. Tom II. Sprawy 26-49.
Urząd ds. Wyznań, Wydział Wyznania Rzymsko-katolickiego:
sygn. 108/23, Budowa, rozbudowa, remonty i adaptacje obiektów sakralnych, domów modlitw, figur, kapliczek, krzyży przydrożnych oraz kościelnych obiektów gospodarczych 1979. T. I.
sygn. 108/30, Budowa, rozbudowa, remonty i adaptacje obiektów sakralnych, domów modlitw, figur, kapliczek, krzyży przydrożnych oraz kościelnych obiektów gospodarczych. Rok 1980. T. III.
sygn. 108/22, Budowa, rozbudowa, remonty i adaptacje obiektów sakralnych, domów modlitw, figur, kapliczek, krzyży przydrożnych oraz kościelnych obiektów gospodarczych 1978. T. IX.
sygn. 125/214, Kamiński Zygmunt, bp Sufragan Diecezji Lubelskiej – stenogramy kazań 1978-1980.
Archiwum Archidiecezjalne Lubelskie (AAL):
Dział IV, Komisja Artystyczno-Budowlana
sygn. 3101, Wystąpienie Kurii Biskupiej w Lublinie do władz państwowych w sprawie zatwierdzenia planów budowy i remontów obiektów sakralnych i kościelnych na rok 1975.
sygn. 3102, Wystąpienie Kurii Biskupiej w Lublinie do władz państwowych w sprawie zatwierdzenia planów budowy i remontów obiektów sakralnych i kościelnych na rok 1976.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN w Lublinie):
sygn. IPN Lu 0276/140 (pozycja 28), Dziennik ewidencji teczek ewidencji operacyjnej na księży przesłanych przez Wydział „C” KWMO/WUSW Lublin do innych jednostek KWMO/WUSW za lata 1965-1989.
sygn. IPN Lu 199/55, t. 3, Husynne par. w Dorohusku.
sygn. IPN Lu 020/691, t. 1-2, Sprawa obiektowa kryptonim „Wawel” Kraśnik budowa kościoła.
sygn. IPN Lu 0229/1058, sygn. mikrofilmu 11150/2, Sprawa operacyjnego sprawdzenia kryptonim „Sybilla” Puławy.
sygn. IPN Lu 014/770, t. 1-2, Sprawa operacyjnej obserwacji kryptonim „Fanatycy” Świdnik.
sygn. IPN Lu 199/3, Urząd Wojewódzki w Chełmie, Dokumentacja dotycząca Parafii Rejowiec Fabryczny 1975-1982.
sygn. IPN Lu 199/16, cz. 2, Urząd Wojewódzki w Chełmie, Kaplica Alojzów, parafia Kumów.
sygn. IPN Lu 199/54, cz. 2, Urząd Wojewódzki w Chełmie, Kaplica Brzeźno, parafia Kamień.
sygn. IPN Lu 199/8, Urząd Wojewódzki w Chełmie, Obiekt sakralny Rejowiec.
sygn. IPN Lu 0218/76, t. 1-3, WUSW w Lublinie, Lublin Nałkowskich.
sygn. IPN BU 0713/246, MSW w Warszawie, Kazania Bolesława Pylaka, biskupa diecezji lubelskiej. Kazania za lata 1977-1980.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN w Warszawie):
sygn. IPN BU 0713/234, t. 1, MSW w Warszawie, Kazania Zygmunta Kamińskiego, biskupa pomocniczego diecezji lubelskiej 1979-1980.
sygn. IPN BU 0713/234, t. 2, MSW w Warszawie, Kazania Zygmunta Kamińskiego, biskupa pomocniczego diecezji lubelskiej 1979-1980.
sygn. IPN BU 0713/150, MSW w Warszawie, Sprawozdania Departamentu IV MSW z działalności polskich biskupów za lata 1975-1977.
Archiwum Państwowe w Lublinie (APL):
Urząd Wojewódzki w Lublinie, Wydział ds. Wyznań:
sygn. 29, Parafia rzymskokatolicka pw. Miłosierdzia Bożego w Lublinie ul. Nałkowskich 1981-1985.
sygn. 32, Parafia rzymskokatolicka pw. MB Fatimskiej w Lublinie 1984-1986.
sygn. 34, Parafia rzymskokatolicka pw. św. Andrzeja Boboli w Lublinie 1985.
sygn. 31, Parafia rzymskokatolicka pw. św. Stanisława w Lublinie ul. Zbożowa 1983-1985.
sygn. 35, Parafia rzymskokatolicka pw. Dobrego Pasterza w Lublinie ul. Radzyńska 1985-1987.
sygn. 36, Parafia rzymskokatolicka pw. św. Antoniego w Lublinie, Ponikwoda, 1987.
sygn. 49, Parafia rzymskokatolicka pw. św. Andrzeja Boboli w Lublinie 1955-1989.
sygn. 152, Parafia rzymskokatolicka pw. Św. Józefa w Puławach 1951-1988.
sygn. 155, Parafia rzymskokatolicka pw. Miłosierdzia Bożego w Puławach 1980-1988.
sygn. 156, Parafia rzymskokatolicka pw. św. Alberta Chmielowskiego w Puławach 1988-1989.
sygn. 172, Parafia rzymskokatolicka pw. Chrystusa Odkupiciela w Świdniku 1975-1988.
sygn. 95, Parafia rzymskokatolicka pw. NMP Częstochowskiej w Kazimierzówce 1962-1987.
Archiwum Państwowe w Zamościu (APZ):
Urząd Wojewódzki w Zamościu, Wydział ds. Wyznań:
sygn. 215, 216, 219, Budownictwo obiektów sakralnych i kościelnych.
sygn. 164, Budownictwo obiektów sakralnych i kościelnych. 1981.
sygn. 234, Nadzór nad kościołem rzymskokatolickim.
Archiwum Państwowe w Kielcach. Oddział w Sandomierzu (APK):
sygn. 884/178, Urząd Wojewódzki w Tarnobrzegu, Wydział ds. Wyznań, Kuria Lubelska od 1988 do 1983 [błąd w datowaniu teczki].
Źródła drukowane
Komunikat w sprawie skierowania przez Stolicę Apostolską J. E. Biskupa Doktora Zygmunta Kamińskiego do pracy w diecezji płockiej, „Miesięcznik Pasterski Płocki. Organ urzędowy diecezji płockiej”, 69 (1984) nr 1, s. 14-15.
Nowy pasterz Kościoła Płockiego Ksiądz Biskup Dr Zygmunt Kamiński. Administrator Apostolski Diecezji Płockiej, „Miesięcznik Pasterski Płocki. Organ urzędowy diecezji płockiej”, 69) (1984) nr 9, s. 320-324.
„Wiadomości Diecezjalne Lubelskie”, 58 (1984) nr 3, s. 49.
„Wiadomości Diecezjalne Lubelskie”, 58 (1984) nr 4, s. 77-79.
Życzenia i życiorys abp. Zygmunta Kamińskiego, „Wiadomości Archidiecezji Lubelskiej”, 73 (1999) nr 2, s. 241-242.
Opracowania
Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, red. A. Dziurok, Warszawa 2009.
Aparat ucisku na Lubelszczyźnie w latach 1944-1956 wobec duchowieństwa katolickiego, red. Z. Zieliński, Lublin 2000.
Bp Kamiński Zygmunt – Biskup diecezjalny, w: Biskupi polscy w XX roku pontyfikatu Jana Pawła II, red. E. Data, Warszawa 1998, s. 157.
Brzustowski Tomasz, Studium perfidii. Bezpieka wobec lubelskiego Kościoła katolickiego za czasów biskupa Piotra Kałwy w latach 1949-1974, Lublin 2010.
Dąbrowski Marcin, Wydarzenia 26 czerwca 1959 roku w Kraśniku Fabrycznym. Przyczyny – przebieg – represje, Warszawa-Lublin 2020.
Gałaszewska-Chilczuk Dorota, Działania aparatu bezpieczeństwa wobec biskupa lubelskiego Piotra Kałwy w latach 1949-1974, w: Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, red. A. Dziurok, Warszawa 2009, s. 116-127.
Gryz Ryszard, Pozwolić czy nie? Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971-1980, Kielce 2007.
Jubileusz Biskupa płockiego [Kamiński Z.], „Biuletyn KAI”, nr 47-48, 5 maja 1994, s. 11-12.
Kamiński Zygmunt, w: G. Polak, Kto jest kim w Kościele katolickim?, Warszawa 1996, s. 154-155.
Kamiński Zygmunt, w: G. Polak, Kto jest kim w Kościele? Ekumeniczne „who is who” chrześcijaństwa w Polsce, Warszawa 1999, s. 153-154.
Kamiński Zygmunt, w: K.R. Prokop, Biskupi Kościoła katolickiego w III Rzeczpospolitej. Leksykon biograficzny, Kraków 1998, s. 64-65.
Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945-2000, oprac. J. Żaryn, Poznań 2006.
Konferencja Episkopatu Polski (obrządku łacińskiego). Według stanu na dzień 10 marca 1994 r., oprac. P. Nitecki, „Biuletyn KAI”, nr 34, 14 marca 1994, s. 18.
Kosobudzka Elżbieta, Diecezja lubelska po II wojnie światowej oraz posługa biskupa lu#belskiego Stefana Wyszyńskiego, w: Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2011, Warszawa 2012, s. 197-207.
Kosobudzka Elżbieta, Propaganda językowa jako narzędzie walki władz PRL z Kościołem katolickim na Lubelszczyźnie, „Rocznik Lubelski”, 38 (2012) s. 107-119.
Kosobudzka Elżbieta, Rozpracowanie Kurii Biskupiej w Lublinie przez aparat bezpieczeństwa PRL w latach 1946-1974, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F: Historia”, 67 (2012) z. 1, s. 87-110.
Kościół i opozycja na Lubelszczyźnie w dokumentach SB 1971-1983, wstęp, wybór źródeł i oprac. M. Sobieraj, Lublin 2009.
Ks. Prał. Piotr Kałwa, mianowany Biskupem Lubelskim, „Wiadomości Diecezjalne Lubelskie”, 26 (1949) nr 6, s. 290-291.
Księga pamiątkowa w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wkład w kulturę polską w latach 1968-1993, red. M. Rusecki, Lublin 1994.
Kumor-Mielnik Joanna, Budownictwo kościołów parafialnych (archi)diecezji lubelskiej w latach osiemdziesiątych i jego kontynuacja w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Zestawienie statystyczne, „Rocznik Lubelski”, 42 (2016) s. 191-209.
Libionka Dariusz, Funkcjonowanie na co dzień stalinowskiego aparatu na Lubelszczyźnie, „Polska 1944/45-1989. Studia i materiały”, 5 (2001) s. 135-171.
Łatka Rafał, Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019.
Łatka Rafał, Recenzja publikacji Andrzej Sznajder, Budownictwo kościołów w diecezji częstochowskiej w latach 1945-1989, Katowice, IPN, 2016, 376 s., „Pamięć i Sprawiedliwość”, (2017) nr 2 (30), s. 500-504.
Misiak Roman, Kamiński Zygmunt abp, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, t. I, Lublin 2018, s. 456.
Misiak Roman, Życie i posługa pasterska arcybiskupa Zygmunta Kamińskiego. Lublin-Płock-Szczecin, w: Ty jesteś kapłanem na wieki, red. Z. Kroplewski, A. Offmański, Szczecin 2006.
Nitecki Piotr, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, wyd. drugie popr. i uzup., Warszawa 2000, s. 192-193.
Opaliński Mateusz, „Zgody nie wyrażono”. Problem budownictwa sakralnego w diecezji łódzkiej 1945-1989, Łódź 2018.
Poznawać w świetle wiary. Z emerytowanym metropolitą ordynariuszem lubelskim rozmawiają Irena Burchacka, Stefan Budzyński, Warszawa 2003.
Skworc Wiktor, Budownictwo kościołów w diecezji katowickiej w latach 1945-1989, Katowice 1996.
Sobieraj Maciej, Działania operacyjne SB wobec kurii lubelskiej w latach 1975-1989, w: Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, red. A. Dziurok, Warszawa 2009, s. 128-154.
Sobieraj Maciej, Między oporem a lojalnością. Działania SB wobec KUL na przykładzie rozpracowania prof. Jerzego Kłoczowskiego, oprac. dokumentów M. Mroczek, Lublin 2015.
Stanaszek Bogdan, Budownictwo kościelne w diecezji sandomierskiej w latach 1945-1970, „Studia Sandomierskie”, 9 (2002) s. 372-473.
Stanaszek Bogdan, Diecezja sandomierska w powojennej rzeczywistości politycznej 1945-1967, t. 1, Problematyka personalno-organizacyjna, Sandomierz 2006.
Stefaniak Janusz, Walka o kościół w Świdniku w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w., „Rocznik Lubelski”, 39 (2013) s. 198-209.
Szareyko Henryk, Nielegalne budownictwo sakralne jako fenomen religijno-społeczny. Studium na przykładzie diecezji przemyskiej, Wrocław 2008.
Sznajder Andrzej, Budownictwo kościołów w diecezji częstochowskiej w latach 1945-1989, Katowice 2016.
Szuba Zdzisław, Biskupi polscy XX wieku, „Życie Katolickie”, 2 (1983) nr 5-6, s. 211.
Szypuła Antoni, Historia nowych kościołów w diecezji przemyskiej 1966-1993, t. 1-4, Rzeszów 1997-1998.
Tylec Piotr, Budownictwo sakralne i kościelne oraz tworzenie nowych miejsc kultu religijnego na terenie dekanatu Janów Lubelski w latach 1944-1981, „Studia Sandomierskie”, 22 (2015) s. 151-192.
Tylec Piotr, Spór o obsadę personalną parafii Kraśnik i Janów Lubelski w okresie stalinowskim, „Studia Sandomierskie”, 20 (2013) nr 1, s. 181-196.
W służbie kościołowi lubelskiemu 1975-1997. Księga upamiętniająca posługę Pasterza Diecezji Arcybiskupa Bolesława Pylaka, red. D. Pietrusiński, Lublin 1998.
Wrona Janusz, Ks. Wojciech Olech, kanclerz kurii biskupiej w Lublinie – szukanie modus vivendi, w: Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku. Księga jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin prof. Andrzeja Paczkowskiego, Warszawa 2008, s. 179-212.
Wrona Janusz, Władze państwowe wobec Kościoła katolickiego, w: Dzieje Lubelszczyzny 1944-1956. Aspekty polityczne, red. T. Osiński, M. Mazur, Lublin 2016, s. 333-405.
Wrona Janusz, Życie polityczne 1944-1956, w: Dzieje Lubelszczyzny 1944-1956. Aspekty polityczne, red. T. Osiński, M. Mazur, Lublin 2016, s. 291-332.
Zawadka Katarzyna, KW PZPR w Lublinie 1948-1956. Struktura – ludzie – mechanizm funkcjonowania, Lublin 2014.
Życie jest nam dane i zadane. Z ks. abp. Zygmuntem Kamińskim rozmawia Maciej Drzonek, Sandomierz 2009.
Netografia
https://katalog.bip.ipn.gov.pl (dostęp: 21.05.2022).
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-4428-9059
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
