Posługa opiekuńcza duchaków i kapucynów w Szpitalu Świętego Ducha w Rzymie w XVII-XVIII wieku
Marian Surdacki
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-4649-8567
Abstrakt
W średniowieczu i w okresie potrydenckim szpitale jako instytucje pozostające pod zarządem kościelnym były miejscem, w którym szczególnie troszczono się o życie religijne podopiecznych. Z jednakową troską dbano w nich o fizyczne wyleczenie chorego, jak i o zbawienie jego duszy. Tak też było w rzymskim Szpitalu Świętego Ducha, ufundowanym w 1198 roku przez papieża Innocentego III. Życie religijne i duchowe jego pensjonariuszy było kształtowane przez rezydujących w nim stale kanoników regularnych Świętego Ducha, często wspomaganych przez kapłanów z innych zakonów. Szpital od początku swojego istnienia składał się z dwu instytucji – przytułku dla podrzutków i lecznicy, inaczej infirmerii. Niniejszy tekst koncentruje się na służbie oraz pracy opiekuńczej i pielęgnacyjnej wykonywanej na rzecz chorych zarówno przez miejscowych kanoników Świętego Ducha, jak i kapłanów oraz zakonników spoza szpitala, głównie kapucynów czy reformatów, których wynajmowano do pomocy świeckiemu personelowi w czasie zwielokrotnionego napływu chorych osób. Na przykład w 1759 roku do pomocy zaproszono 14 kapucynów, zaś w 1783 roku – 15. Dla rzymskiej infirmerii kanoników Świętego Ducha kapucyni stanowili swego rodzaju zaplecze, z którego zawsze można było w potrzebie korzystać, zarówno gdy chodzi o pomoc duszpasterską, jak i pielęgnacyjną. Za swoją posługę, w zależności od pełnionej funkcji i wykonywanych obowiązków, kapucyni otrzymywali odpowiednie wynagrodzenie.
Kapucyni czy reformaci, gościnnie usługujący w infirmerii świętoduskiej, dobrze wypełniali powierzoną misję dobroczynną wobec chorych, natomiast niemal zupełnie od swojej pierwotnej reguły odeszli sami kanonicy regularni Świętego Ducha. W omawianym okresie praktycznie porzucili opiekuńcze obowiązki względem chorych, koncentrując się na pełnieniu funkcji administracyjnych. Już w XVII wieku ich praca charytatywna była zaniedbywana i budziła wiele zastrzeżeń, jeszcze gorzej było w następnym stuleciu, kiedy w dokumentach spotyka się jedynie wezwania do przestrzegania charyzmatu zakonnego z czasów średniowiecznej fundacji. Chorzy mogli wtedy liczyć już wyłącznie na personel świecki, wspomagany przez obcych zakonników. A przecież według założyciela zakonu Guidona z Montpellier, jak i papieża Innocenty III, który zatwierdził zakon, jego członkowie mieli przede wszystkim sprawować opiekę nad chorymi. Pierwszym i obowiązkowym etapem na drodze do życia zakonnego był nowicjat, polegający na rocznej posłudze chorym w szpitalu zakonnym.
Zaniedbywanie, wręcz unikanie posługi chorym stawało się z czasem zjawiskiem permanentnym w postawie kanoników Świętego Ducha. Źródła z kolejnych lat potwierdzają, że bezpowrotnie odeszli oni od pierwotnej reguły i charyzmatu, spychając swoje powinności na zewnętrznych zakonników i służbę świecką. Opuściwszy sale szpitalne i chorych, duchacy koncentrowali swoje wysiłki na kumulowaniu beneficjów i utrzymywaniu najwyższych stanowisk administracyjnych w szpitalu. Nigdy już nie powrócili do pierwotnej reguły i czynnej pracy opiekuńczej z chorymi.
Słowa kluczowe:
Szpital Świętego Ducha, Rzym, chorzy, kanonicy, kapucyni, reformaci, pielęgnacja, opiekaBibliografia
Źródła
Archivio di Stato di Roma (Archivio dell’Archiospedale di S. Spirito)
nr 3, Ordini da osservarsi nel’Hospidale dell’Archiospedale di S. Spirito in Saxia per decreto delli Signori Visitatori Apostolici 1652, w: Privilegia et Iura pro Archiospedale S. Spiritus in Sassia de Urbe, t. XII.
nr 4, Canonici – Scritture spettanti a medissimi.
nr 7, Ristretto del contenuto di dversi chorografii, e decreti, che si conservano nell’Archivio di San Spirito, Memorie d’alcune bolle, brevi, rescritti, prerogative concernenti d’Archiospedale di S. Spirito ed Annessi 1748, w: Iura e documenta.
nr 7, Ulotne rękopisy, oba zaczynające się od tytułowej formuły: Beatissimo Padre, w: Jura et Documenta V. Archiospedalis S. Spiritus, t. XVI.
nr 61, Giornale. Memorie delle cose piu Notabili accadute circa gli Affari del ven. Archiospedale di S. Spirito da 28 Luglio 1758, sino a 28 Dicembre 1759.
nr 163, Capuccini. Decreto per li medessimi assistenti In quantita di Capellani nell’Ospedale, w: Ordini e Decreti. Regestrum Expeditionum 1784-1786.
nr 902, Visita Apostolica deputata della Santità di N.S. Papa Clemente XII Nel Sagro, et Apostolico Archiospedale, Casa, e Banco di S. Spirito in Sassia di Roma, principiata dall’... Signor Cardinal D. Leandro Porzia Visitatore Apostolico, il di 22 settembre 1737.
nr 905, Ordini e Decreti della Santa Visita Apostolica 1737.
nr 1296, Atti della Visita Cardinal Acciauioli de’15 giugno 1679, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 29-30.
nr 1296, Atti della Vsita del Cardinal Petrucci deputata da N.S. PP. Innocenzo XII de 23 agosto 1696, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 33-34.
nr 1296, Atti della Visita del Cardinale Porzia de’22 settembre 1737, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 34-35.
nr 1296, Atti della Visita di Monsigore Scotti vescovo di S. Donnino de’ 2 ottobre 1652, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 17.
nr 1296, Breve Regole o Capi di avvertimento per li Novitij del Nostro Ordine di S. Spirito destinti in dieci Capitoli Virginio Spada Commendatore 1661.
nr 1296, Decreto di Visita del Cardinale Francesco Carafa de’20 marzo 1801.
nr 1296, Editto, che li fratri dell’Ordine di S. Spirito vadino mattin, e sera a far la carita nell’ospedale agl’infermi 1750, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 12.
nr 1296, Editto, che nessuno vada nel parlatorio, ne’alla rota. Girolamo Lanuvio 1651, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 15.
nr 1296, Editto sul non conversare, ne’ introdurre donne in camera. 25 maggio 1651. Girolamo Lanuvio Commendatore, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 14.
nr 1296, Istruzione, e regola da osservarsi nella nostra Chiesa di S. Spirito in Sassia di monsignor Giovanni Ottavio Bufalini Commendatore de 15 settembre 1749, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 35-39.
nr 1296, Notificazione sopra i dieci capitoli di avvertimenti do Monsignor Spada per li novizj dell’ordine de’Canonici regolari di S. Spirito.
nr 1296, Ordine del Signor Cardinal Francesco Carafa Vsitatore Apostolico dei 20 settembre 1808, w: Ordine di S. Spirito. Commendatori e Cano.
nr 1296, Ordini pubblicati li 7 dicembre 1740 con le moderazioni, che furono indi fatte dal Cardinale Giacomo Lanfredini Visitatore Apostolico.
nr 1296, Ordini rapporto all’intervento de’canonici nell’oratorio la sera, alla maniera di ricevere i novizi, ed intervorare i tipidi professi, e decreto che tutti debbano andare in refettorio, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 21.
nr 1296, Privilegi di Monsignor Commendatore, w: Ordine di S. Spirito. Commendatori e Canonici.
nr 1296, Visita Apostolica di Clemente VIII de’31 agosto 1592, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 9.
nr 1298, Nietytułowany rękopis z 1753 roku komandora Giovanniego Ottavia Bufaliniego, zaczynający się od słów: Affinche la voce del Signore..., „Chiesa di S. Spirito” – Scritture varie concernenti l’interessi...
nr 1405, Ordinazioni stabilite per il buon regolamento del servigio da prestarsi agl’infermi nell’Archiospedale S. Spirito in Sassia nel congreso tenutosi il di 30 giugno 1738 avanti al Cardinale Porzia Visitatore Apostolico coll’intervento del Commendatore di Monsignore Leprotti, de quattro Medici primari, e del Chirurgo primario di ditto archiospedale.
nr 1409, Decreti di Visita de’15 Giugno 1679 dell’Eminentissimo Acciaioli, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 63-68.
nr 1409, Decreti per l’ospedale in occasione di sospetto contagioso de’5 gennaro 1691, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 81-82.
nr 1409, Editto per il servizio degl’infermi, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 9.
nr 1414, Raporto sugli Stabilimenti dipendenti dalla Commissione Amministrativa degli Ospedali. Per l’anno 1811, w: Statistica. Infermi, Proietti e Personale 1706-1811, Stato degli infiteusi proibizioni e personale.
nr 1414, Salariati dell’Ospedale descritti in Rollo à parte, che sispedisce, e paga ogni due mesi, w: Statistica. Infermi, Proietti e Personale 1707-1811.
nr 3092, Dokument zaczynający się od słów: Volendo noi, che Padri Cappucini, w: „Buste Misceanae”, Assistenza agli infermi spirituale e corporale – Confessori e Raccomandatori dell’anima.
nr 3098, Succinta Notizia del Ven. Archiospedale di Santo Spirito 1602.
nr 3098, Zbiór reguł i przepisów, które wydał w 1741 roku wizytator kardynał G. Lanfredini, zaczynający się od: Non si puo ammettere nessuno per Canonico…, w: Buste Miscelanae – Indulgenze.
Opracowania
Canezza Allesandro, Casalini Mario, Il Pio Istituto di S. Spirito e ospedali Riuniti di Roma, Roma 1933.
Da Alatri Benedetto, L’ospedale romano di S. Spirito in Sassia e i cappucini. Note storico-commemorative del I centenario dell’assistenza spirituale affidata ai cappucini 1856-1956, Roma 1956.
Da Castelsangiovanni Gabriele, L’assistenza religiosa ospedaliera dei cappucini in Italia, Roma 1967
De Angelis Pietro, L’Ospedale Apostolico di Santo Spirito in Saxia nella mente e nel cuore dei papi, Roma 1955.
Surdacki Marian, Dzieci porzucone w Szpitalu Świętego Ducha w Rzymie w XVIII wieku, Lublin 1998.
Surdacki Marian, Życie religijne i sakramentalne w infirmerii Szpitala Świętego Ducha w Rzymie w XVII-XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 115 (2021) s. 447-470. (Crossref)
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-4649-8567
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
