ABMK

Meszne w uposażeniu plebańskim parafii diecezji krakowskiej w świetle tzw. Liber Retaxationum z 1529 roku

Leszek Poniewozik

Uniwersytet Rzeszowski , Polska
https://orcid.org/0000-0003-3515-3245


Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie, jaką rolę odgrywało meszne w uposażeniu plebanów kościołów parafialnych funkcjonujących na terenie diecezji krakowskiej w pierwszej połowie XVI wieku. Meszne było daniną, która na ziemiach polskich pojawiła się wraz z kolonizacją na prawie niemieckim. Najczęściej uiszczane było w dniu św. Marcina, czyli 11 listopada, w ziarnie zbóż, z reguły w równych ilościach żyta i owsa. W dotychczasowej literaturze znaczeniem tej daniny dla budżetów plebańskich zajmowano się marginalnie. Wskazywano, że mogła ona w niektórych przypadkach mieć istotny wpływ na funkcjonowanie parafii, jednak najczęściej stanowiła raczej niewielki element dochodu i z tego powodu była przez niektórych autorów bagatelizowana. Źródłem pozwalającym zorientować się w rzeczywistej rola  mesznego w funkcjonowaniu parafii diecezji krakowskiej pierwszej połowy XVI wieki jest tzw. Liber retaxationum z 1529 roku. Odnotowano w niej elementy składowe uposażenia plebańskiego niemal wszystkich parafii funkcjonujących wówczas na terenie diecezji krakowskiej. Zebrane wyniki wskazują, że meszne znajdowało się w uposażeniu 45% parafii, a w przypadku aż 30% stanowiło najważniejszy składnik uposażenia. W tej sytuacji nie ulega wątpliwości, że wpływy z niego warunkowały funkcjonowanie parafii. W konsekwencji można stwierdzić, że meszne w istotnym stopniu przyczyniło się do rozwoju średniowiecznej sieci parafialnej w diecezji krakowskiej.

Słowa kluczowe:

meszne, parafia, diecezja krakowska, sieć parafialna

Źródła

Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), wydała Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968.

Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 4, Statuta synodalia episcoporum Cracoviensium XIV et XV saeculi, wydał U. Heyzemann, Kraków 1875.

Opracowania

Encyklopedja Kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznemi jej dopełnieniami, t. 4, wydał M. Nowodworski, Warszawa 1874.

Kaczmarczyk Kazimierz, Ciężary ludności wiejskiej i miejskiej na prawie niemieckim w Polsce XIII i XIV w., Warszawa 1911.

Kałwa Piotr, Powstanie i rozwój polskiej kolędy jako daniny kościelnej. Studium prawno-historyczne, Lwów 1933.

Karbownik Henryk, Libri retaxationum a libri beneficiorum w systemie skarbowości kościelnej w Polsce w XV i XVI wieku, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 22 (1970) z. 1, s. 215-225.

Kowalski Marek Daniel, Uposażenie krakowskiej kapituły katedralnej w średniowieczu, Kraków 2000.

Kumor Bolesław, „Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum)”, wyd. Zofia Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968 [recenzja], „Studia Historyczne”, 13 (1970) z. 2, s. 291-295.

Leszczyńska-Skrętowa Zofia, Wstęp, w: Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), wydała Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968, s. V-XVIII.

Litak Stanisław, Formowanie sieci parafialnej w Łukowskiem do końca XVI wieku. Studium geograficzno-historyczne, „Roczniki Humanistyczne”, 12 (1964) z. 2, s. 5-136.

Litak Stanisław, Powstanie organizacji parafialnej a rozwój osadnictwa w ziemi łukowskiej XII-XVI w., „Roczniki Humanistyczne”, 48 (2000) z. 2 (specjalny), s. 283-307.

Matuszewski Józef, Missalia – mensalia, w: tegoż, Pisma wybrane, t. 4, Łódź 2001, s. 63-82. (Crossref)

Poniewozik Leszek, Uposażenie duchowieństwa dawnego dekanatu Wysocice na podstawie tzw. Liber retaxationum z 1529 roku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 66 (1996) s. 449-458. (Crossref)

Poniewozik Leszek, Uposażenie kościoła św. Marii Magdaleny w Łęcznej w średniowieczu i okresie wczesnonowożytnym, w: Studia z dziejów parafii pw. św. Marii Magdaleny w Łęcznej, pod red. R. Jopa, Łęczna 2010, s. 39-53.

Poniewozik Leszek, Uposażenie prałatur i kanonii średniowiecznych kapituł kolegiackich w diecezji krakowskiej, w: Scientia et Fidelitate. Księga pamiątkowa Ewy i Czesława Deptułów profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, pod red. T. Panfila, Lublin 2013, s. 191-212.

Poniewozik Leszek, Wartość uposażenia prałatur i kanonii kolegiaty sandomierskiej i wiślickiej w okresie średniowiecza, „Roczniki Humanistyczne”, 48 (2000) z. 2 (specjalny), s. 461-465.

Schmid Heinrich Felix, Die Rechtliche Grundlagen der Pfarrorganisation auf westslawischem Boden und ihre Entwicklung während des Mittelalters, Weimar 1938.

Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 1-4, Wrocław 1980-1986; cz. 2, z. 1-4, Wrocław 1989-1991, Kraków 1993; cz. 3, z. 1-4, Kraków 1994-2003; cz. 4, z. 1-4, Kraków 2006-2014; cz. 5, z. 1, Kraków 2016.

Wilk Stanisław, Retaksacja beneficjów kościelnych diecezji krakowskiej w 1529 roku, [recenzja], „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 22 (1971) s. 302-305. (Crossref)

Wiśniowski Eugeniusz, Kolęda – meszne – stołowe na ziemiach polskich. Problem rejonizacji, w: Kultura średniowieczna i staropolska: studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, pod red. D. Gawinowej i in., Warszawa 1991, s. 625-638.

Wiśniowski Eugeniusz, Parafie w średniowiecznej Polsce, Lublin 2004.

Wiśniowski Eugeniusz, Uposażenie duchowieństwa w prepozyturze kieleckiej w świetle „Liber retaxationum” z roku 1529, w: Księga Jubileuszu Stulecia Diecezji Kieleckiej (1883-1983), Kielce 1986, s. 247-255.

Pobierz

Opublikowane
2022-12-22


Poniewozik, L. (2022). Meszne w uposażeniu plebańskim parafii diecezji krakowskiej w świetle tzw. Liber Retaxationum z 1529 roku. Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, 119, 347–365. https://doi.org/10.31743/abmk.13536

Leszek Poniewozik  plesio@wp.pl
Uniwersytet Rzeszowski https://orcid.org/0000-0003-3515-3245