Izabela z Flemmingów Czartoryska i eksploracja „ruin” kościoła św. Michała na Wawelu w świetle źródeł pisanych
Adam Spodaryk
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-4179-9990
Abstrakt
Artykuł na podstawie źródeł pisanych, głównie przechowywanych w Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej oraz w Bibliotece Książąt Czartoryskich w Krakowie, omawia kwestię quasi-wykopalisk w kolegiacie św. Michała Archanioła na Wawelu, które miała przeprowadzić Izabela z Flemmingów Czartoryska, pozyskując do swoich zbiorów kilka cennych dzieł sztuki i pamiątek przeszłości – niedającą się zidentyfikować i najwyraźniej zaginioną płytę nagrobną, niezachowane witraże oraz trzy obrazy ołtarzowe: bliżej nieznane weneckie dzieło (według I. Czartoryskiej) Tycjana lub Veronese’a Chrystus i jawnogrzesznica oraz dwa tablicowe obrazy Zwiastowanie Najświętszej Marii Pannie autorstwa mistrza Jerzego, a także Zaśnięcie Matki Boskiej uważany przeważnie za dzieło naśladowcy Michała Lancza z Kitzingen. Dalsze losy włoskiego malowidła nie są znane, poza tym, że w pierwszej dekadzie XIX wieku zdobiło ściany pałacu w Puławach. Dwa pozostałe obrazy znalazły się natomiast w Domu Gotyckim w Puławach, następnie dzieliły losy rodowych zbiorów i do dziś są częścią kolekcji Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie.
Spisana przez Czartoryską narracja o pozyskaniu wspomnianych dwóch dzieł uchodziła dotąd za dobrze udokumentowaną. Porównanie różnych relacji odnotowanych przez księżną ukazuje, że przekazy są miejscami ze sobą sprzeczne. Niektóre zawarte w nich informacje, traktowane dotąd jako pewne, nie znajdują odzwierciedlenia w źródłach kościelnych – deskrypcjach wyposażenia kolegiaty z XVIII wieku. Przede wszystkim opis rozmieszczenia obrazów w ołtarzach spisany przez księżną w relacji z „wykopalisk” nie odpowiada wcześniejszym, nieodległym chronologicznie kościelnym inwentarzom. Ponadto rejestry kościelne w ogóle nie wspominają o weneckim obrazie, mającym według Czartoryskiej znajdować się w ołtarzu głównym. Podane przez nią datowanie (1802, w literaturze błędnie powielane jako 1803) eksploracji ruin również budzi wątpliwości w związku ze znanymi faktami dotyczącymi historii kolegiaty. Wydaje się, że narracje Czartoryskiej są efektem błędu lub celowej manipulacji mającej na celu uczynienie historii bardziej atrakcyjną. Zestawienie treści rękopiśmiennych katalogów Domu Gotyckiego z dokumentami znajdującymi się w Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej oraz z anonsami o licytacji wyposażenia kolegiaty w 1803 roku prowadzi do wniosku, że opisana przez Czartoryską eksploracja ruin kolegiaty nie mogła odbyć się zimą 1802 roku. Jeśli de facto miała miejsce, to nastąpiła zimą na przełomie 1803 i 1804 roku. Nie można wykluczyć, że opisana przez Czartoryską eksploracja ruin kolegiaty w ogóle nie odbyła się, a obiekty z kościoła św. Michała zostały nabyte np. podczas aukcji wyposażenia świątyni w 1803 roku. Z drugiej strony, stan zachowania obrazów zdaje się świadczyć o tym, że zimowa eksploracja ruin rzeczywiście miała miejsce. Obrazy z pewnością znajdowały się w rękach Czartoryskich już w 1807 roku. Niniejsza praca wprowadza do dyskursu naukowego niewykorzystane do tej pory źródła pisane oraz stanowi studium nad dwoma muzealiami. Jest także przyczynkiem do dalszych krytycznych badań nad kolekcjonerstwem Czartoryskich oraz do studiów nad wyposażeniem nieistniejącego kościoła św. Michała na Wawelu i jego dalszymi losami.
Słowa kluczowe:
Katedra krakowska, Wawel, Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, Izabela z Flemmingów Czartoryska, Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, Dom Gotycki w Puławach, Puławy, Kraków, Michael Lancz von Kitzingen, Mistrz JerzyBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN)
sygn. 2/446/0, Polskie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości i Kultury w Moskwie 1915-1919, 1923-1926.
Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej (AKK)
Akta luźne
sygn. Ecc. Crac. 1/1-43, Kolegiata św. Jerzego na Wawelu (do 1800).
sygn. Ecc. Crac. 2/1-19, Kolegiata św. Michała na Wawelu (do 1800).
sygn. Ecc. Crac. 3/1-299, Kolegiaty św. Jerzego i Michała na Wawelu (po 1791).
sygn. Ecc. Crac. 3/1, Opisanie Kościoła Kollegiaty S. Michała na Zamku Krakowskim będącego na Wizytę Generalną mającą się odprawować Roku Pańskiego 1791 dnia 5tego Grudnia zaczętą sporządzony, 1791.
sygn. Ecc. Crac. 3/2, Opisanie Kościoła Kollegiaty S. Michała na Zamku Krakowskim będącego na Wizytę [Gene]ralną R.P. 1791 d 5ta [decembris], 1791.
sygn. Ecc. Crac. 3/22, Opisanie Kościoła Kollegiaty S. Michała na Zamku Krakowskim będącego na Wizytę Generalną R.P. 1791. […] Które to Opisanie iako tak iest a nie inaczey podpisuię [podpis: „X. Jacek Trąbski kan: y Prokurator koll. S. Michała mpp”], 1791.
sygn. Ecc. Crac. 3/24, [Vom k.k. Landesbubernium], An der Krakauer Konsistorium […] Krakau 8. Martz 1803, 1803.
sygn. Ecc. Crac. 3/25, [Landesbubernium], Cracoviensi Consistorio. Cum necessitas postulare posset ut Ecclesiae parvae in regia Arce ad S. Michaelem et Georgium dictae […] 8 Martz 1803, 1803.
sygn. Ecc. Crac. 3/26, [Konsystorz Krakowski], Escelsum Gubernium! Ad Intimatum Gubernium die 8va m. curr. […] Datt. Cracoviae d. 11ma Martii 1803, 1803.
sygn. Ecc. Crac. 3/27, [Vom k.k. Landesbubernium], An Herrn Bischofthum Administrator Olechowski […] Krakau, 26 April 1803, 1803.
sygn. Ecc. Crac. 3/28, [Landesbubernium], Ilmo Dno Eppatus Administratori de Olechowski. Median attissimo aulicae Cancelariae decreto […] 26 April. 1803, 1803.
sygn. Ecc. Crac. 3/29, [Konsystorz Krakowski], Escelsum Gubernium […] Sumitur pro notatia reponaturque ad acta […] 4 May 1803, 1803.
sygn. Ecc. Crac. 3/30, [Kacper Brudziński], Illustrissimum ac Reverendissimum Consistorium Cracovien. Subsignatus recepto mandato Il. Consistorii ad 3 mensis et anni curr. […] Cracoviae, 6 Aprilis 1804, 1804.
sygn. Ecc. Crac. 3/31, [Kacper Brudziński], Relatio Adm. Brudziński Vicecustodis Cath. Crac. Excelso Gubernio substernenda […] 6 Aprilis 1804, 1804.
sygn. Ecc. Crac. 3/32, Konsystorz Krakowski], Excelsum Gubernium. Consistorium Generale Cracovien. ad altum guberniale decretum de 21 mar. an. Curr. […] Cracoviae, 10 April. 1804 [brudnopis], 1804.
sygn. Ecc. Crac. 3/85, [Konsystorz Krakowski], Excelsum Gubernium. Ad Intimatum Excelsi Gubernii die 8 m. cur […] respectu binarum ecclesiarum in Arce Cracoviensi […] Cracoviae, 11 Marii 1803 [odpis], 1803.
sygn. Ecc. Crac. 3/87, [Vom k.k. Krakauer Kreisamt] Von dem Probstum S. Georgii Ceypler […] Krakau, 29 October 1803, 1803.
sygn. Ecc. Crac. 3/91, Konsygnacja rzeczy kościelnych od Kollegiaty S. Jerzego w Zamku krakowskim nabytych do kościoła parafialnego w Wróblowicach ze canę niżej wyrażoną […] w Wróblowicach 13 czerwca 1803, 1803.
sygn. Ecc. Crac. 3/137, […] Protokół uwag kontroli Biura Komissyi Województwa Krakowskiego […] Pretensyi za sprzedany kościół św. Michała na Zamku w Krakowie […] 3 czerwca 1820 [odpis wierzytelny], 1820.
sygn. Ecc. Crac. 3/275, [Nota] Do Kollegiaty S. Michała wiadomości wyczerpnięte […], s.d.
Wizytacje kanoniczne
sygn. A.Vis. 19, Acta Visitationis Illustrissimi et Reverendissimi Domini Bernardi Cardinalis Maczieiowski Episcopi Cracoviensis et Ducis Severiensis. Ecclesia Cathedralis Cracoviensis. Anno Domini Millesimo Sexcentesimo Secundo Do Kollegiaty S. Michała wiadomości wyczerpnięte
sygn. A.Vis. 19a, Acta Visitationis Exterioris Ecclesiarum ad Decanatus seu Archipresbiteratum Cracoviensem pertinentium […] per Reverendissimum Dominum D. Christophorum Kazimirski Episcopum Kiiouiensem, et Reverendum Dominum D. Ioanem Barski Archidiaconum Cracoviensem, mandato Illustrissimi Principis D.D. Georgii […] Cardinalis Presbiteri Radziuil Episcopatus Cracouiensis […] Anno Domini M.D.XC. […], 1599.
sygn. A.Vis. 19b, Acta Visitationis Illvstrissimi et Reverendissimi Domini Bernardi Cardinalis Maczieiowski nuncupati Episcopi Cracoviensis et Ducis Severiensis Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis. Anno Domini Millesimo Sexcentesimo Secundo, 1602.
sygn. A.Vis. 51, Acta visitationis Externae. Illustrissimi et Reverendissimi Domini Domini Andreae Trzebicki […] Episcopi Cracoviensis […] in Ecclesia Cathedrali Cracoviensi […], 1670.
sygn. A.Vis. 52, Acta visitationis Ill[ust]r[iss]mi et Re[vere]nd[issi]mi Domini Andreae Trzebicki Episco[p]o Cracovien[sis] […] capellarum eccl[esi]ae Cath[edra]lis Cracovien[sis] […], 1670.
sygn. A.Vis. 53, Acta visitationis Externae sub Anno 1670 […] per olim Illustrissimum et Reverendissimum Dominum Andream Trzebicki Episcopum Cracoviensem in Cathedrali Ecclesia […], 1670.
sygn. A.Vis. 63, Acta Visitationis Generalis Celessimi Principis Illustrissimi et Reverendissimi Domini Casimiri a Lubna Lubienski […] Episcopi Cracoviensis, 1711.
sygn. A.Vis. 69, [Akta wizytacji i akta różne, kopie, odpisy, oblata, brudnopisy], 1513-1771.
sygn. A.Vis. 126, Excerptum. Castrum Cracoviense Sanctus Georgius. […] Ex Actis Visitationis Generalis per […] Christophorum Kazimirski Episcopum Kioviensem et Joannem Barski Archidiaconum Cracoviensem Anno Millesimo Quingentesimo Nonagesimo Nono expeditae extraditum […], XVIII w.
sygn. A.Vis. 127, S. Georgius. Ex Actis Visitationis Kazimierscianae Ecclesiarum Collegiatarum ad Cracoviam sitae Anno 1599, XVIII w.
Inwentarze
sygn. Inv.E.1, Inventarium totius sacre supellectiles Collegiatae Sancti Georgi Martiris in Arce Cracoviensi sitae Anno Domini 1769 […], 1796.
sygn. Inv.E.2, Opisanie kościoła Kollegiaty Swiętego Jerzego Męczennika w Zamku Krakowskim będącego, podług Paragrafów na opisanie kościołów Diecezyi Krakowskiej wydanych, w roku 1791 uczynione, 1791.
sygn. Inv.E.3, Inventarium Sacrorum Vasorum praetiosorum et Apparamentorum Ecclesiae Collegiate sub Titulo Sancti Georgii in Arce Cracoviensi […] Die 23a Aprilis 1798, 1798.
Protokoły posiedzeń krakowskiej kapituły katedralnej
sygn. Acta actorum, t. 26, Acta actorum Ilustrissimi Capituli Ecclesiae Cathedralis Cracovensis, t. 26, 30.09.1793-21.05.1803.
sygn. Acta actorum, t. 27, Acta actorum Ilustrissimi Capituli Ecclesiae Cathedralis Cracovensis, t. 27, 09.05.1803-19.10.1815.
Rachunki
sygn. R. Cap. 144, Percepta proventum Reverendissimi Capituli Cathedralis Cracoviensis a 1794, 1794-1811.
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK)
sygn. 29/67/0/1/1, Konfiskata na rzecz skarbu domów po kanonikach, 1800-1801.
sygn. 29/67/0/3, Sprawy kościelne, 1803-1811.
sygn. 29/70/0/-/7, [Akta cyrkularne dotyczące różnych interesów w osadach okręgu krakowskiego (poz. 124-159 Kraków)], 1796-1809.
sygn. 29/70/0/-/8, [Akta cyrkularne dotyczące różnych interesów w osadach okręgu krakowskiego (poz. 124-159 Kraków)], 1796-1809.
sygn. 29/70/0/-/10, [Akta cyrkularne dotyczące różnych interesów w osadach okręgu krakowskiego (poz. 160-200 Kraków)], 1796-1809.
sygn. 29/1587/0/-/6, Muzeum Rumiancewa w Moskwie. Polsko-litewskie starożytności, t. 1, s.d.
sygn. 29/1587/0/-/7, Muzeum Rumiancewa w Moskwie. Polsko-litewskie starożytności, t. 2, s.d.
Biblioteka Książąt Czartoryskich (BCz)
sygn. rkps 1939 IV, Kopiariusz dokumentów kościelnych w sprawie Jana Reya proboszcza kolegiaty Św. Michała w Krakowie oraz uposażenia Akademii Krakowskiej, 1459-1461.
sygn. rkps 2917 III, [Franciszek Kozłowski], Katalog domu gotyckiego, t. 1, [1820-1830].
sygn. rkps 3035 III, [Izabela Czartoryska], Catalogue historique et détaillé des objets réunis à la Maison Gotique à Pulawy, achevé l’an 1809, 1809.
sygn. rkps 3036 IV, Inwentarz Świątyni Sybilli w Puławach w miesiącu lipcu r. 1815 spisany, 1815.
sygn. rkps 3226 II, Regestr pamiątek polskich złożonych w Świątyni Pamięci Puławskiey, [po 1824].
sygn. rkps 6067 IV, [Izabela Czartoryska], Memoires et écrits divers, 1805-1822.
sygn. rkps 6293 II, Korespondencja rodzinna. Listy do Adama Jerzego Czartoryskiego od siostry Marii z Czartoryskich Wirtemberskiej, t. 1, 1781-1815.
sygn. rkps 12146, Historyczne opisanie Światyni Sybilli w Puławach, 1825.
sygn. rkps 12147, Inwentarz Światyni Sybilli w Puławach w miesiącu lipcu 1815 roku spisany, w Paryżu w sierpniu 1849 przepisany z dodaniem Skazówek osób i rzeczy, 1849.
sygn. rkps 12346, [Leon Bentkowski, Bolesław Biskupski], Muzeum i Biblioteka w Krakowie. Dziennik czynności, 1885-1915.
Biblioteka Jagiellońska (BJ)
sygn. Rkp. Przyb.112/52, Waleria ze Stroynowskich Tarnowska, Mon Journal, t. 1, 1804-1810.
Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II (BKUL)
sygn. Rkps 806, [Franciszek Kozłowski], Regestr pamiątek starożytnych i staroświeckich z różnych krajów przez Elżbietę księżnę Czartoryską zebranych, na powierzchni i w środku Domu Gotyckiego umieszczonych, [1820-1830].
Biblioteka Narodowa w Warszawie (BN), Biblioteka Ordynacji Zamojskiej w Warszawie (1811-1944; BOZ)
sygn. 1253, Opis Pamiątek Domku Gotyckiego w Puławach przez Czartoryską, t. 1-2, ok. 1820-1830.
sygn. 1254, Opis Pamiątek Domku Gotyckiego w Puławach przez Czartoryską, t. 3, ok. 1820-1830.
Muzeum Badań Polarnych (dawne Muzeum Regionalne PTTK im. Izabeli ks. Czartoryskiej) w Puławach (MBP)
sygn. 58, [Izabela Czartoryska], Catalogue historique et détaillé des objets réunis à la Maison Gotique à Pulawy, achevé l’an 1809, 1809.
Źródła drukowane
Bąkowski Klemens, Kronika krakowska 1796-1848, cz. 1: Od r. 1796 do 1815, Kraków 1905.
Czartoryska Izabela, Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Puławach, Warszawa 1828.
Dębicki Ludwik, Puławy (1762-1830). Monografia z życia towarzyskiego, politycznego i literackiego na podstawie archiwum ks. Czartoryskich w Krakowie, t. 1: Czasy przedrozbiorowe, t. 2: Czasy porozbiorowe, t. 3: Poza Puławami, t. 4: Czartoryscy w literaturze, Lwów 1887-1888.
„Gazeta Krakowska”, 1794-1849.
Gruneweg Martin, Die Aufzeichnung des Dominikaners Martin Gruneweg (1562-ca. 1618) über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen, hrsg. A. Bues, Wiesbaden 2008.
Inwentarz Katedry Wawelskiej z roku 1563, oprac. A. Bochnak, Kraków 1979.
„Krakauer Zeitung”, 1799-1808.
Pruszcz Piotr Jacek (Hiacynt), Stołecznego miasta Krakowa kościoły i klejnoty, co w nich jest widzenia godnego i zacnego krótko opisane przez Piotra Pruszcza Sczepan, Kraków 1647.
Przewodnik abo kościołów krakowskich krótkie opisanie wydany w 1603 z widokami Krakowa, którego już nie ma, Kraków 1603.
Siemieński Lucjan, Pamiętnik kantora katedry krakowskiej przez Lucyana Siemieńskiego, „Biblioteka Warszawska”, 2 (1879) z. 1, s. 20-51.
Starowolski Szymon, Monumenta Sarmatarum viam universae carnis ingressorum, Cracovia 1655.
Tarnowska Waleria ze Stroynowskich, Mon journal, t. 1 [fragmenty], tłum. M. Chwałek-Oczkowska, http://waleria-tarnowska.pl/waleria-u-izabeli-czartoryskiej-maj-1807-rok/ (dostęp: 13.12.2021).
Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, t. 5: Wawel, t. 2: Materiały archiwalne do budowy zamku, wyd. A. Chmiel, Kraków 1913.
Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu 1501-1515, t. 4: Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu z archiwaliów kapitulnych i kurialnych krakowskich 1501-1515, wybrał i oprac. B. Przybyszewski, Kraków 1965.
Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu 1516-1521, t. 5: Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu z archiwaliów kapitulnych i kurialnych krakowskich 1516-1525, wybrał i oprac. B. Przybyszewski, Kraków 1970.
Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu z archiwaliów kapitulnych i kurialnych krakowskich 1516-1525, oprac. B. Przybyszewski, Kraków 1970.
Źródła do Dziejów Wawelu, t. 14, cz. 1: Fabrica Ecclesiae Cracoviensis. Materiały źródłowe do dziejów katedry krakowskiej w XVIII wieku z archiwaliów kapitulnych kurialnych krakowskich, wybrał i oprac. B. Przybyszewski, Kraków 1993.
Opracowania
Chmielewska Małgorzata, Grochowska-Angelus Anna, Komunikat o pracach badawczych i konserwatorskich: przeprowadzonych w latach 1998-2000 w Pracowni Konserwacji Malarstwa Muzeum Książąt Czartoryskich, „Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria Nowa”, 2 (2004) s. 133-143.
Czartoryski Adam K. i in., Muzeum Czartoryskich. Historia i zbiory, red. Z. Żygulski jun., Kraków 1998.
„Czasy! Ludzie! Ich dzieła!”. Teatr obrazów księżnej Izabeli Czartoryskiej. Obrazy i miniatury z Domu Gotyckiego i Świątyni Sybilli w Puławach, red. J. Wałek, Kraków 2001.
Czyżewski Krzysztof J., Martin Gruneweg o krakowskiej katedrze, w: „Żeby wiedzieć”. Studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, red. W. Walanus, M. Walczak, J. Wolańska, Kraków 2008, s. 243-255.
Fabiański Marcin, Złoty Kraków, Kraków 2010.
Gwiazda Tomasz, Tempus edax rerum. Utracone kościoły Krakowa wzniesione w okresie od X do XVIII wieku, Rzeszów 2020.
Gwizdałówna Jadwiga, Domy wikariuszy na Wawelu, „Studia Waweliana”, 9/10 (2000-2001) s. 107-128.
Hapanowicz Piotr, Krakowskie homagium księciu Karolowi Auerspergowi w 1796 r., „Rocznik Krakowski”, 78 (2012) s. 41-51.
Katalog Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Fotografie dzieł sztuki polskiej wykonane przed rokiem 1900, red. W. Walanus, Kraków 2019.
Kłosińska Janina, Obraz Zaśnięcia Matki Boskiej w kościele św. Michała na Wawelu, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, 4 (1956) s. 14-35.
Kołpak Piotr, Kult świętych patronów Królestwa Polskiego w czasach Jagiellonów, Kraków 2020.
Kościół i społeczeństwo Małopolski w II połowie XVIII wieku. Materiały źródłowe, t. 1: Ludność i organizacja diecezji krakowskiej, oprac. B. Szady, Lublin 2010.
Kuczman Kazimierz, Stangrett Katarzyna, Skrzydła ołtarza w krakowskim kościele Św. Krzyża a obraz „Zwiastowanie” malarza Jerzego w Muzeum Narodowym w Krakowie, „Folia Historiae Artium”, 10 (1974) s. 107-116.
Kwaśniewski Andrzej, Rubrycele i elenchusy diecezji krakowskiej z lat 1801-1848, „Świętokrzyskie Studia Archiwalno-Historyczne”, 3 (2014) s. 205-245.
Milioti Vasiliy Dmitriyevich, Pol’skaya starina v Rumyantsevskom muzeye, „Zolotoye Runo”, 11/12 (1907) s. 35-36. (Crossref)
Morelowski Marian, Głowy wawelskie w Rumiancowskim Muzeum w Moskwie, „Muzeum Polskie”, 4/12 (1918) s. 71-104.
Morelowski Marian, W sprawie wykupu zabytków polskich z rąk obcych, „Muzeum Polskie”, 4/12 (1918) s. 167-168.
Morelowski Marian, Przecławski Wiktor, Sprawozdanie Wydziału Opieki nad Zabytkami przy Komitecie Polskim w Moskwie za czas od 1 stycznia do 1 października 1917 r., „Muzeum Polskie”, 4/12 (1918) s. 195-204.
Otwieram Świątynię Pamięci. Zbiory Czartoryskich a narodziny idei muzeum w Polsce, red. J. Wałek, tłum. M. Herudzińska-Oświecimska, E. Kanigowska-Gedroyć, Łódź 2015.
Patelski Mariusz, Sawicki Mariusz, Zarys działalności Polskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości na Rusi w Kijowie w latach 1917-1918, w: Trudne sąsiedztwo. Studia z dziejów stosunków polsko-rosyjsko-ukraińskich w XVI-XX wieku, red. A. Szczepaniak, Toruń 2007, s. 310-327.
Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, red. E. Manikowska, P. Jamski, Warszawa 2010.
Prokop Krzysztof Rafał, Nekropolie biskupie w nowożytnej Rzeczypospolitej (XVI-XVIII w.), Kraków-Warszawa 2020.
Semkowicz-Novljaković Katarzyna, Okiem konserwatora. O obrazie mistrza Jerzego z kolegiaty św. Michała na Wawelu, „Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria Nowa”, 11 (2018) s. 31-49.
Spodaryk Adam, Obraz Zaśnięcie Matki Boskiej autorstwa naśladowcy Michaela Lancza z Kitzingen w Muzeum Czartoryskich w Krakowie, w: Imagines pictae. Studia nad malarstwem gotyckim w Polsce, red. W. Walanus, M. Walczak, Kraków 2016, s. 101-117.
Stankiewicz Jan, Dzieje Tabakiery, Kraków 1976.
Szczepaniak Jan, Katalog duchowieństwa diecezjalnego zestawiony na podstawie krakowskich ksiąg święceń (1646-1789), Kraków 2008.
Tomkowicz Stanisław, Wawel. Atlas planów, widoków i zdjęć architektonicznych z XVII, XVIII i XIX wieku, „Teka Grona Konerwatorów Galicyio Zachodniej”, 4 (1908).
Urban Jacek, Katedra na Wawelu (1795-1918), Kraków 2000.
Wałek Janusz, Zbiory Czartoryskich a narodziny idei muzeum w Polsce, w: Otwieram Świątynię Pamięci. Zbiory Czartoryskich a narodziny idei muzeum w Polsce, red. J. Wałek, tłum. M. Herudzińska-Oświecimska, E. Kanigowska-Gedroyć, Łódź 2015, s. 58-69.
Wawel 1000-2000. Wystawa jubileuszowa, t. 1: Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry. Katedra krakowska – biskupia, królewska, narodowa, red. M. Piwocka, D. Nowacki, t. 2: Skarby Archidiecezji Krakowskiej, red. J.A. Nowobilski, t. 3: Ilustracje, Kraków 2000.
Zdanek Maciej, Kolegiata św. Jerzego na zamku krakowskim w świetle źródeł pisanych, 2015 (rkps w Dziale Rezerwatów i Lapidarium Zamku Królewskiego na Wawelu).
Żygulski jun. Zdzisław, Dzieje zbiorów puławskich (Świątynia Sybilli i Dom Gotycki), „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, 7 (1962) s. 5-265.
Żygulski jun. Zdzisław, Dzieje zbiorów puławskich. Świątynia Sybilli i Dom Gotycki, Kraków 2009.
Żygulski jun. Zdzisław, Pamiątki wawelskie w zbiorach puławskich, „Studia do dziejów Wawelu”, 2 (1961) s. 377-413.
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0003-4179-9990
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
