ABMK

Katalog Biblioteki Pobenońskiej jako źródło wiedzy o działalności duszpasterskiej, oświatowo-wychowawczej i wydawniczej Zgromadzenia Redemptorystów w Warszawie w latach 1787-1808

Paulina Dąbrosz-Drewnowska

Uniwersytet Szczeciński , Polska
https://orcid.org/0000-0003-1444-1352

Kazimierz Piotrowski CSsR


https://orcid.org/0000-0002-8037-4648


Abstrakt

W artykule przedstawiono dzieje powstania oraz wstępną analizę, odnalezionego po ponad 200 latach w zbiorach Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie, nieznanego do tej pory badaczom Katalogu Biblioteki Pobenońskiej (jest to formalny tytuł tego dokumentu), biblioteki należącej do redemptorystów (benonitów), którzy w latach 1787-1808 prowadzili w Warszawie działalność duszpasterską, oświatową, opiekuńczą i kulturalną. Katalog jest cennym źródłem do badania wszechstronnej działalności Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela. Został spisany w pięciu tomach przez Stanisława Tretera na zlecenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Księstwa Warszawskiego. We wskazanym powyżej archiwum znajduje się w zespole rodziny Treterów. Poszczególne tomy katalogu zawierają książki łacińskie, polskie, niemieckie, francuskie i włoskie, podzielone według tematyki na teologię, prawo, medycynę, filozofię, historię i filologię. Katalog obejmuje również podręczniki do nauki w szkołach benońskich oraz rękopisy. Artykuł odtwarza historię spisania katalogu przez S. Tretera, późniejsze losy tego źródła i jego znaczenie dla badań nad aktywnością ośrodka benonitów. Rekonstruuje dzieje księgozbioru, liczącego ponad 6000 tomów i rozproszonego po kasacie zgromadzenia. Omawiając zagadnienie gromadzenia książek przez benonitów, przybliża słabo dotychczas poznaną ich działalność wydawniczą. Dokonane ustalenia pozwolą w przyszłości na dokładną analizę zawartości biblioteki pobenońskiej, zbadanie kultury umysłowej benonitów oraz uzupełnienie wiedzy o bibliotekach i drukarniach warszawskich przełomu XVIII i XIX wieku.

Słowa kluczowe:

benonici, redemptoryści, Klemens Hofbauer, Stanisław Treter, biblioteka uniwersytecka, drukarnia benońska, Katalog Biblioteki Pobenońskiej



Źródła

Archiwum Prowincji Warszawskiej Redemptorystów (APWR):

B. Łubieński, De cultu S. Clementis M. Hofbauer in Polonia [mps].

Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie (CPAHUL):

Treterowie 836, Katalog Biblioteki Pobenońskiej roku 1809 spisującej się z woli Jaśnie Wielmożnego Ministra Spraw Wewnętrznych i Religijnego Księstwa Warszawskiego.

Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka (LNNBU):

Treterowie 130, sygn. 26, Materiały dotyczące uporządkowania Katalogu Biblioteki Pobenońskiej, 1809, k. 1-31.

Codex Regularum, et constitutionum CSsR necnon statutorum a capitulis generalibus annis 1764, 1855, 1894, Romae 1896.

Constitutiones sive Statuta et Regule Congregationis Praesbyterorum sub Titulo SS. Redemptoris, aprobatae a Benedicto papa XIV, Varsaviae 1789.

„Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego”, 18 kwietnia 1809.

„Gazeta Warszawska”, 14 kwietnia 1809; 3 lipca 1809; 30 września 1815.

Listy św. Klemensa Marii Hofbauera, tłum. A. Owczarski, P. Chyła, Warszawa 2017.

Makulski Franciszek, Opisanie illuminacji w dniu 8 maja 1791 roku na anniwersarz imienin Najjaśniejszego Pana nie tylko miasta Warszawy ale z innych miast tak Korony, jako i Litwy, z okoliczności nadanej im Wolności, i zapadłej zbawiennej dla narodu konstytucji w dniu trzecim Maja tegoż Roku, Warszawa 1791.

Monumenta Hofbaueriana. Acta quae ad vitam S. Clementis Hofbauer referuntur (MH), t. I-XV, wyd. W. Szołdrski, Kraków-Toruń-Rzym 1915-1951; t. XVI, wyd. M. Brudzisz, H. Schermann, Innsbruck 1998.

Monumenta Hofbaueriana. Acta quae ad vitam S. Clementis Hofbauer referuntur (MH), t. XVII, red. P. Dąbrosz-Drewnowska, K. Piotrowski, A. Owczarski, M. Sadowski, P. Chyła, Warszawa 2020.

Monumenta Hofbaueriana. Acta quae ad vitam S. Clementis Hofbauer referuntur, t. XVIII, red. P. Dąbrosz-Drewnowska, K. Piotrowski, W. Kaminskyi, A. Owczarski, M. Sadowski, P. Chyła, Warszawa 2021.

Monumenta Hofbaueriana. Acta quae ad vitam S. Clementis Hofbauer referuntur, t. XIX, red. P. Dąbrosz-Drewnowska, K. Piotrowski, W. Kaminskyi, A. Owczarski, M. Sadowski, P. Chyła, Warszawa 2022.

Opracowania

Cariowa Natalia, Archiwa Rodowe Czajkowskich i Treterów w zbiorach Centralnego Państwowego Historycznego Archiwum Ukrainy we Lwowie, „Miscellanea Historico-Archivistica”, 9 (1998) s. 119-125.

Daniluk Mirosław, Diesbach Nikolaus Joseph (1732-1798), w: Encyklopedia katolicka, t. 3, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1989, kol. 1320-1321.

Dąbrosz-Drewnowska Paulina, Wygnanie św. Klemensa Marii Hofbauera i wspólnoty benonitów z Warszawy w świetle nowo odkrytych źródeł, w: Święty Klemens Maria fbauer CSsR – dobry patron na złe czasy, red. M. Sadowski, P. Dąbrosz-Drewnowska, Kraków 2020, s. 101-176.

Flaga Jerzy, Z problematyki funkcjonowania studiów zakonnych w XVII i XVIII wieku, „Roczniki Humanistyczne”, 39/40 (1991/1992) nr 2, s. 81-96.

Gach Piotr Paweł, Geografia strat zakonów polskich w końcu XVIII i w XIX wieku, Rzym 1980.

Gach Piotr Paweł, Zakony w diecezji kieleckiej 1805-1914, „Nasza Przeszłość”, 59 (1983) s. 165-213. (Crossref)

Gonet Krzysztof, Biblioteka Księży Misjonarzy u św. Krzyża w Warszawie. Zarys problematyki, „Nasza Przeszłość”, 86 (1996) s. 71-111. (Crossref)

Górski Karol, Zarys dziejów duchowości w Polsce, Kraków 1986.

Grzebień Ludwik, Organizacja bibliotek jezuickich w Polsce od XVI do XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 30 (1975) s. 223-278. (Crossref)

Handelsman Marceli, Rezydenci napoleońscy w Warszawie 1807-1813, Kraków 1915.

Historia Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela, t.1, Powstanie i rozwój zgromadzenia (1732-1793), red. F. Chiovaro, Tuchów 1997.

Hube Karol, Prawo cywilne obowiązujące w guberniach Królestwa Polskiego, Warszawa 1877.

Imańska Iwona, Kilka uwag i spostrzeżeń o katalogach aukcyjnych jako źródle do badań księgozbiorów prywatnych, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi”, 9 (2015) s. 241-254. (Crossref)

Kaminskyi Vasyl, Studia Stanisława Kajetana Tretera na uniwersytecie w Lipsku w latach 60. XVIII wieku – źródła do tematu, w: Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław 2017, s. 363-378.

Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie = Dissolutiones monasteriorum in Re Publica Utriusque Nationis et Silesia sitorum ad processus Europaeae saecularisationis relata, red. M. Derwich, t. I-V, Wrocław 2014.

Kieniewicz Stefan, Sprawa benonitów 1808 r., w: Wiek XVIII. Polska i świat. Księga pamiątkowa poświęcona Bogusławowi Leśnodorskiemu, red. A. Zahorski, Warszawa 1974, s. 435-443.

Kłudkiewicz Kamila, Kilka uwag o obecności książek ze skasowanych bibliotek klasztornych na aukcjach książek : na marginesie monografii Iwony Imańskiej, „Per medium auctionis. Aukcje książek w Rzeczypospolitej XVII-XVIII w.”, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013, ss. 464 , il. cz.-b. i kol., indeks osób, „Hereditas Monasteriorum”, 4 (2014) s. 411-416.

Korzon Krystyna, Fragment Treterianów w Ossolineum, „Ze Skarbca Kultury. Biuletyn informacyjny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich”, 35 (1990) z. 50, s. 155-173.

Kowalczyk Małgorzata Ewa, „Osobliwie muszę tu wyznać zrządzenie Boskie nad tobą Synu mój kochany, iż twoja najlepiej cię kochająca Matka, uniesiona często słabością rozumu swojego, biła cię i źle ci życzyła”. Choroba psychiczna w rodzinie w drugiej połowie XVIII wieku na przykładzie dzieciństwa Stanisława Mikołaja Tretera, „Biuletyn Historii Wychowania”, 30 (2013) s. 103-112. (Crossref)

Kowalczyk Małgorzata Ewa, Synu mój najmilszy…”. Życie i edukacja Stanisława Mikołaja z Lubomirskich Tretera w latach 1776-1789, opisane przez ojca w trzynastu listach, „Biuletyn Historii Wychowania”, 27 (2011) s. 59-70. (Crossref)

Krochmal Jacek, Kalendarium dziejów Archiwum Głównego Akt Dawnych i jego poprzedników (1807-2011), „Miscellanea Historico-Archivistica”, 18 (2011) s. 13, 16-17.

Kuc-Czerep Marta, Niemieckojęzyczni mieszkańcy Warszawy. Droga do obywatelstwa w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej, Warszawa 2021.

Lelewel Joachim, Bibliograficznych ksiąg dwoje, w których rozebrane i pomnożone zostały dwa dzieła Jerzego Samuela Bandtke: historia drukarń krakowskich – tudzież historia Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie a przydany Katalog inkunabułów polskich, t. II, Wilno 1826.

Łodyński Marian, Z dziejów „Z Biblioteki Rzeczypospolitej Załuskich zwanej” w latach 1783-1794, Warszawa 1935.

Łopaciński Wincenty, Baciarelli Fryderyk, w: Polski słownik biograficzny, t. 1, red. W. Konopczyński, Kraków 1935, s. 197-198.

Manteufflowa Maria, Franciszek, Salezy Nakwaski, w: Polski słownik biograficzny, t. 22, red. E. Rostworowski, Wrocław 1977, s. 479-480.

Marcinkowska-Malara Małgorzata, Modlitwa o zachowanie czystości z drugiej połowy XVIII wieku, „Terminus”, 18 (2016) z. 2 (38), s. 189-209.

Orczyk Adam, Kształcenie i wychowanie w seminariach duchownych od XVI do połowy XX wieku, Sandomierz 2017.

Owczarski Adam, Redemptoryści benonici w Warszawie 1787-1808, Kraków 2000.

Paszkiewicz Urszula, Bibliografia inwentarzy i katalogów księgozbiorów polskich i znalezionych w Polsce do 1939 roku, cz. 1-2, Warszawa 1990.

Paszkiewicz Urszula, Cathalogus cathalogorum. Inwentarze i katalogi bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej od XVI wieku do 1939 roku, t. 1-2, Warszawa 2015.

Petrani Aleksy, Szkolnictwo teologiczne w Polsce, „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik prawno-historyczny”, 7 (1964) z. 1-2, s. 127-200. (Crossref)

Pietrzkiewicz Dorota, Książki z warszawskiej drukarni Księży Misjonarzy w ogłoszeniach prasowych (1780-1792), „Analecta”, 12 (2003) z. 1-2, s. 203-234.

Pijaj Stanisław, Archiwa rodzinno-majątkowe w zbiorach państwowych we Lwowie, Warszawa 1995.

Rostocki Władysław, Stan badań nad sprawą usunięcia redemptorystów (benonów) z Księstwa Warszawskiego, w: Z zagadnień kultury chrześcijańskiej, red. K. Wojtyła, Lublin 1973, s. 455-464.

Rudnicka Jadwiga, Bibliografia katalogów księgarskich wydanych w Polsce do końca wieku XVIII, Warszawa 1975.

Shkurgan Oksana, Muzyka w działalności duszpasterskiej benonitów warszawskich (1787-1808), w: Święty Klemens Maria Hofbauer CSsR – dobry patron na złe czasy, red. M. Sadowski, P. Dąbrosz-Drewnowska, Kraków 2020, s. 67-100.

Słodkowska Ewa, Produkcja i rozprowadzanie wydawnictw w Królestwie Polskim w latach 1815-1830, Warszawa 2003.

Smoleński Władysław, Mieszczaństwo warszawskie w końcu wieku XVIII, Warszawa 1917.

Willaume Juliusz, Fryderyk August jako książę Warszawski (1807-1815), Poznań 1939.

Willaume Juliusz, Misja berlińska J. K. Szaniawskiego w 1807-8 roku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sectio F. Historia, 7 (1952) s. 201-265.

Wojakowski Józef, Wpływ Sejmu Czteroletniego na rozwój drukarstwa warszawskiego, „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi”, 13 (1993) s. 41-46.

Pobierz

Opublikowane
2023-12-29


Dąbrosz-Drewnowska, P., & Piotrowski CSsR, K. (2023). Katalog Biblioteki Pobenońskiej jako źródło wiedzy o działalności duszpasterskiej, oświatowo-wychowawczej i wydawniczej Zgromadzenia Redemptorystów w Warszawie w latach 1787-1808. Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, 121, 69–94. https://doi.org/10.31743/abmk.13882

Paulina Dąbrosz-Drewnowska  paulina.dabrosz-drewnowska@usz.edu.pl
Uniwersytet Szczeciński https://orcid.org/0000-0003-1444-1352
Kazimierz Piotrowski CSsR 
https://orcid.org/0000-0002-8037-4648