ABMK

Kościół katedralny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Charkowie (1887-1891) w świetle wybranych źródeł archiwalnych

Lubow Żwanko

Państwowy Uniwersytet Biotechnologiczny w Charkowie , Ukraina
https://orcid.org/0000-0002-1107-449X

Joanna Kucharzewska

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu , Polska
https://orcid.org/0000-0002-4560-5658


Abstrakt

W centrum współczesnego Charkowa znajduje się jeden z cenniejszych zabytków architektury sakralnej Ukrainy Lewobrzeżnej – kościół katedralny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wybudowany w stylu neogotyckim w końcu XIX wieku. W artykule zaprezentowano dotychczasowy stan badań nad tym zabytkiem i przedstawiono nowe fakty związane z jego powstaniem. Przedstawiono też unikatowe źródła rękopiśmienne dotyczące początkowego etapu budowy kościoła, pochodzące z zasobu Archiwum Państwowego Obwodu Charkowskiego. Obrazują one proces legislacyjny związany z uzyskaniem pozwolenia na budowę kościoła rzymskokatolickiego, w tym uzyskanie zgody od arcybiskupa mohylewskiego Aleksandra Kazimierza Gintowt-Dziewałtowskiego. Zamieszczono również list wspólnoty katolickiej do architekta Bolesława Michałowskiego z prośbą o wykonanie projektu nowego kościoła oraz objęcie nadzorem jego budowy. Warto podkreślić, że kościół powstał ze składek wiernych, a architekt zrzekł się honorarium za swoją pracę, wnosząc tym samym wkład w budowę świątyni.

Kościół stanął w miejscu wcześniejszego, skromnego budynku parafialnego przy ul. Małej Sumskiej, który w latach 80. XIX wieku był w złym stanie technicznym, a dodatkowo był za mały dla rozrastającej się wspólnoty katolickiej. Na czele komitetu budowy świątyni stanął ks. Piotr Kisarzewski, a istotną rolę w powstaniu kościoła odegrał adwokat Aleksander Kwiatkowski, lider charkowskich Polaków. Opublikowane w artykule źródła archiwalne mogą stać się przyczynkiem do dalszych badań, prowadzonych w ramach różnych dyscyplin naukowych. 

Słowa kluczowe:

Charków, Lewobrzeżna Ukraina, Archiwum Państwowe Obwodu Charkowskiego, ks. Piotr Kisarzewski, Aleksander Kwiatkowski, katedra w Charkowie

Źródła

Archiwum Państwowe Obwodu Charkowskiego

Fond 965, opis 1, sprawa 6.

Opracowania

Bakowećka Olha, Rymo-katołyćka cerkwa w Ukrajini w kinci XVIII-XIX stolitti, Mykołajiw 2015.

Czaplicki Bronisław, Katolicka działalność dobroczynna w Rosji w latach 1860-1918, Warszawa 2008.

Fenna Donald, Jednostki miar. Leksykon, Warszawa 2002.

Figura Marek, Polskie ślady w Charkowie, „Sprawy Wschodnie”, 2-3 (2004) s. 119-123.

Kijas Artur, Polacy na Uniwersytecie Charkowskim 1805-1917, Poznań 2008.

Kijas Artur, Religijna i kulturotwórcza rola parafii katolickiej w życiu polskiej diaspory w Charkowie na przełomie XIX i XX wieku, w: Sacrum w mieście: wymiar kulturowy, religijny i społeczny, t. 2, Epoka nowożytna i czasy współczesne, red. D. Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz, Kraków 2016, s. 295-305.

Kronika kościelna Krajowa, „Przegląd Katolicki”, 15 (1889), 11 kwietnia, s. 232.

Lipiński Teodor, Polacy w Charkowie, „Znicz. Kalendarz informacyjny z działem literackim za rok zwyczajny”, 1 (1905) s. 71-139.

Mądzik Мarek, Korzeniowski Мariusz, Latawiec Krzysztof, Tarasiuk Dariusz, Polacy na wschodniej Ukrainie w latach 1832-1921, Lublin 2014.

Nowak Stanisław, Z moich wspomnień, cz. I, Lata szkolne: 1884-1902, Częstochowa 1933.

Sójka-Zielińska Katarzyna, Historia prawa, Warszawa 2006.

Wizyta w Charkowie, „Przegląd Katolicki”, 4 (1893), 26 stycznia, s. 57-59.

Wodzianowska Irena, Rzymskokatolicka akademia w Petersburgu (1842-1918), Lublin 2007.

Żur Michaił, Istorija rimo-katoliczeskoj cerkwi w Charʹkowie, w: Polśka diaspora u Charkowi: istorija ta suczasnistʹ, red. I. Żurawlowa, Charkiw 2004, s. 8-20.

Żwanko Lubow, Kościoły rzymskokatolickie na Ukrainie Lewobrzeżnej (XIX-XX wiek). Przegląd retrospektywny, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 113 (2020) s. 485-510. (Crossref)

Żwanko Lubow, Kościół katedralny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Polonia w Charkowie: krótki szkic historyczny (XIX w.), „Orientalia Christiana Cracoviensia”, 11 (2019) s. 113-139. (Crossref)

Żwanko Lubow, Polacy na Ukrainie Lewobrzeżnej: geneza, symbole (XIX – początek XX wieku), „Europa Orientalis. Studia z Dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich”, 8 (2017) s. 21-46.

Żwanko Lubow, Polonia Charkowa w XVIII-XIX wieku, „Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie”, 6 (2016) s. 26-29.

Żwanko Lubow, Polscy architekci Charkowa – Bolesław Michałowski i Marian Józef Zdzisław Charmański: szkic o życiu i twórczości, „Studia z Architektury Nowoczesnej”, 6 (2018) s. 47-69.

Żwanko Lubow, Spuścizna architektów Polaków na mapie Charkowa, w: Polskije i rossijskie architektory w XIX i XX wiekach. Polish and Russian architects in 19-th and 20-th centuries, red. J. Malinowski, I. Gawrasz, Warszawa-Toruń 2018, t. IV, s. 181-196.

Żwanko Lubow, Tablice pamiątkowe w przestrzeni miejskiej Charkowa: polskie akcenty, „Studia z Architektury Nowoczesnej”, 8 (2020) s. 99-121.

Żwanko Lubow, Wybitni Polacy i Charków: słownik biograficzny (1805-1918), Charków 2019.

Netografia

Rosyjskie wojska zniszczyły na Ukrainie już co najmniej 28 obiektów sakralnych, https://www.ekai.pl/rosyjskie-wojska-zniszczyly-na-ukrainie-juz-co-najmniej-28-obiektow-sakralnych/ (dostęp: 17.09.2022).

Skowyra Marian, Ostoja wiary i tradycji – rzymskokatolicka parafia w Charkowie do 1917 roku, https://kuriergalicyjski.com/ostoja-wiary-i-tradycji-rzymskokatolicka-parafia-w-charkowie-do-1917-roku/ (dostęp: 17.09.2022).

Pobierz

Opublikowane
2022-12-22


Żwanko, L., & Kucharzewska, J. . (2022). Kościół katedralny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Charkowie (1887-1891) w świetle wybranych źródeł archiwalnych. Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, 119, 485–515. https://doi.org/10.31743/abmk.14542

Lubow Żwanko 
Państwowy Uniwersytet Biotechnologiczny w Charkowie https://orcid.org/0000-0002-1107-449X
Joanna Kucharzewska  jkuch@umk.pl
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu https://orcid.org/0000-0002-4560-5658