Okręg klasztoru dominikanów w Świdnicy w XVI wieku
Krzysztof Kaczmarek
Wydział Historii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-4161-9304
Abstrakt
Klasztor Dominikanów pw. Świętego Krzyża w Świdnicy powstał pod koniec XIII wieku. W okresie poprzedzającym reformację bracia działali aktywnie zarówno na terenie miasta, jak i w jego okolicy. Dokładny zasięg ich wpływów był dotąd nieznany; wiadomo było tylko, że w bezpośrednim sąsiedztwie klasztoru świdnickiego znajdowało się kilka innych domów zakonnych braci kaznodziejów (Wrocław, Brzeg, Ząbkowice, Legnica). Wypowiedzianą przed wielu laty przez Jerzego Kłoczowskiego opinię, iż nie da się wyznaczyć dokładnych granic okręgów klasztornych śląskich dominikanów, można zweryfikować dzięki informacjom z księgi rachunkowej konwentu w Świdnicy, która została założona w latach 30. XVI wieku przez jego ówczesnego przeora, brata Jerzego Leopoldiego. Do księgi tej został wpisany wykaz miejscowości, w których świdniccy dominikanie prowadzili kwestę, a także spis ośrodków, w których pod ich patronatem działały konfraternie różańcowe. Naniesienie na mapę tych miejscowości pozwoliło wyznaczyć granice okręgu klasztoru Krzyża Świętego. Terytorium tego okręgu było rozległe: na osi północ-południe jego średnica sięgała około 60 km, zaś na linii wschód-zachód przekraczała 70 km. Uwzględniając położenie klasztoru świdnickiego wobec innych fundacji dominikańskich na Śląsku oraz wyniki wcześniejszych badań nad okręgiem klasztoru Braci Kaznodziejów w Brzegu, można wyznaczyć dokładny zasięg okręgów klasztornych w Świdnicy, Ząbkowicach oraz Brzegu, a także przybliżony przebieg granic okręgów klasztorów z Wrocławia oraz Legnicy. Prezentowane w artykule wyniki badań mają istotne znaczenie dla studiów nad działalnością dominikanów z kontraty śląskiej u schyłku średniowiecza i pozwalają wyznaczyć granice duszpasterskiego oraz ekonomicznego oddziaływania poszczególnych konwentów.
Słowa kluczowe:
Śląsk, Świdnica, dominikanie, mendykanci, klasztor, XVI wiekBibliografia
Źródła rękopiśmienne
Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (Oddział Rękopisów)
rkps. IV F 223, Receptae et expensae monasterii Ordinis Praedicatorum Suidnicensis 1537-1607.
Rosyjska Biblioteka Narodowa w Petersburgu
rkps. Lat. F. I 212.
Wydawnictwa źródłowe
Kreisekarten von Schlesien, hrsg. nach der von Generalstabs-Offizieren und nach den bearbeiteten grossen Reymann’schen Specialkarte von Schlesien, in Maassstab von 1/200,000 der natürlichen Grösse (29. Kreis Strehlen und Nimptsch, 31. Kreis Frankenstein und Reichenbach, 32. Kreis Schweidnitz und Striegau, 33. Kreis Waldenburg), Glogau 1874-1914.
Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, t. 1-3, wyd. T. Jurek, Poznań 2000-2007.
Opracowania
Adamska Dagmara, Fundacje dewocyjne rycerstwa księstwa świdnicko-jaworskiego w średniowieczu, Poznań-Wrocław 2005.
Adler Horst, Klöster und klosterähnliche Gemeinschaften in Schweidnitz, w: Schweidnitz im Wandel der Zeiten, hrsg. von W. Bein, U. Schmilewski, Würzburg 1990, s. 278-282.
Cetnarowski Michał, Prawda i fałsz w procesie inkwizycyjnym na przykładzie procesu beginek świdnickich w 1332 roku, w: Antyk, prawda i fałsz w średniowieczu, red. J. Kowalski, T. Ratajczak, Poznań 2001, s. 125-130.
Cetwiński Marek, Pradzieje i średniowiecze, w: Dzierżoniów. Zarys monografii miasta, red. S. Dąbrowski, Wrocław-Dzierżoniów 1998, s. 37-77.
Chorowska Małgorzata, Goliński Mateusz, Rozwój przestrzenny na tle dziejów Świdnicy, w: Atlas Historyczny Miast Polskich, t. 4. (Śląsk), z. 5. (Świdnica), red. R. Eysymontt, M. Goliński, Wrocław 2008, s. 5-23.
Dziedzictwo Kościoła katolickiego w Świdnicy, red. M. Banaczyk, T. Chlipała, Świdnica 2020.
Dziewulski Władysław, Świdnica, w: Studia z historii budowy miast polskich, Warszawa 1957, s. 255-277.
Eisert Karl, Das Dominikanerkloster in Brieg (1336-1543), „Archiv für Schlesische Kirchengeschichte”, 18 (1960) s. 70-94.
Eysymontt Rafał, Klasztory dominikanów w układach przestrzennych miast, w: Historia, kultura i sztuka dominikanów na Śląsku 1226-2013. W trzechsetlecie beatyfikacji bł. Czesława, red. D. Galewski, W. Kucharski, M.L. Wójcik, Wrocław 2015, s. 141-158.
Gałuszka Tomasz OP, Jan ze Schwenkenfeldu OP – tomista inkwizytorem, w: Proces beginek świdnickich. Studia historyczne i edycja łacińsko-polska, oprac. P. Kras, T. Gałuszka OP, A. Poznański, Lublin 2017, s. 123-141.
Gałuszka Tomasz OP, Kaczmarek Krzysztof, Fratres apud Sanctam Crucem. Z badań nad dziejami dominikanów w Brzegu, Poznań 2018. (Crossref)
Gałuszka Tomasz OP, Podział dominikańskich okręgów klasztornych na Kujawach w połowie XIV wieku. Studium dokumentu prowincjała Ludolfa z 1517 r., „Roczniki Historyczne”, 80 (2014) s. 111-132. (Crossref)
Gałuszka Tomasz OP, Szkolnictwo konwentualne i partykularne w strukturach polskiej prowincji dominikanów XIV stulecia. Nowe ujęcie w świetle nowych źródeł, „Roczniki Historyczne”, 78 (2012) s. 191-211.
Gałuszka Tomasz OP, Tomista inkwizytorem. Jan Schwenkenfeld OP i proces beginek świdnickich w 332 roku, w: Felix indiget amicis. Studia z dziejów kultury duchowej i intelektualnej średniowiecza ofiarowane Profesorowi Krzysztofowi Ożogowi, red. W. Świeboda, M. Zdanek, Kraków 2016, s. 15-42.
Goliński Mateusz, Okręg (Weichbild) świdnicki w 1. połowie XV wieku, w: Atlas Historyczny Miast Polskich, t. 4. (Śląsk), z. 5. (Świdnica), red. R. Eysymontt, M. Goliński, Wrocław 2008, s. 23-25.
Goliński Mateusz, Wokół socjotopografii późnośredniowiecznej Świdnicy, cz. 1-2, Wrocław 2000-2003.
Greblin Martin, Beiträge zur Siedlungskunde im ehemaligen Fürstentum Schweidnitz, Beslau 1908.
Handbuch der historischen Stätten. Schlesien, hrsg. von. H. Weczerka, Stuttgart 1977.
Jureczko Andrzej, Bolko I – książę jaworsko-świdnicki, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Prace Historyczne”, 59 (1977) z. 8, s. 37-48.
Kaczmarek Krzysztof, Der Dominikanerklosterkreis Brzeg (Brieg) im 16. Jahrhundert. Versuch einer Rekonstruktion, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 115 (2021) s. 149-174. (Crossref)
Kaczmarek Krzysztof, Konwent dominikanów wrocławskich w późnym średniowieczu, Wrocław-Poznań 2008.
Kaczmarek Krzysztof, Praktyki kwestarskie dominikanów z klasztoru w Brzegu, „Roczniki Humanistyczne”, 87 (2021) s. 107-145.
Kaczmarek Krzysztof, Szkoły i studia polskich dominikanów w okresie średniowiecza, Poznań 2005.
Karst Dominik, Ceramika z klasztoru dominikanów w Świdnicy, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 51, 2009, s. 269-279.
Kielar Paweł, Jana Sartorisa Itinerarium s. Thomae, „Studia Theologica Varsaviensia”, 7 (1969) nr 2, s. 271-276.
Kielar Paweł, Klasztory dominikańskie na Śląsku w czasie reformacji, w: Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222-1972, t. 1, red. J. Kłoczowski, Warszawa 1975, s. 553-586.
Kielar Paweł, Organizacja szkolnictwa dominikańskiego w XIV wieku, „Studia Philosophiae Christianae”, 5 (1969) nr 1, s. 304-318.
Kłoczowski Jerzy, Dominikanie polscy na Śląsku w XIII-XIV wieku, Lublin 1956. (Crossref)
Kłoczowski Jerzy, Dominikanie prowincji polskiej w wiekach średnich i ich okręgi klasztorne, w: Kościół – kultura – społeczeństwo. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych, red. W. Brojer, Warszawa 2000, s. 55-62.
Kłoczowski Jerzy, Klosterkreise in der polnischen Dominikanerprovinz im Mittelalter, w: Vita religiosa im Mittelalter. Festschrift für Kaspar Elm zum 70. Geburtstag, hrsg. von F.J. Felten, N. Jaspert, unter Mitarbeit von S. Haarländer, Berlin 1999, s. 533-542.
Kłoczowski Jerzy, Okręgi klasztorne w polskiej prowincji dominikańskiej w średniowieczu, w: tegoż, Polska prowincja dominikańska w średniowieczu i Rzeczypospolitej Obojga (Wielu) Narodów, Poznań 2008, s. 179-186.
Kłoczowski Jerzy, Przyczynek do problemu zaplecza społecznego klasztoru dominikańskiego w Polsce średniowiecznej, w: Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 2000, s. 467-473.
Kłoczowski Jerzy, Średniowieczne okręgi klasztorne dominikanów mazowieckich, w: Kultura staropolska – kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 1997, s. 149-154.
Knie Johan Georg, Alphabetisch-statistisch Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und anderen Orte der königl. Preuß. Provinz Schlesien, Breslau 1845.
Kopietz Johann Athanasius, Das Franziskaner Kloster zu „Unser Lieben Frauen im Walde” in Schweidnitz, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”, 15 (1881) s. 480-500; 16 (1882) s. 137-149.
Kosmann Johann Wilhelm Andreas, Die Geschichte der Stadt Schweidnitz. Ein Lesebuch für mittlere Jugend, Breslau 1786.
Kotełko Stanisław, Świdnica w średniowieczu (od początków miasta do r. 1526), „Rocznik Świdnicki”, (1992) s. 5-43.
Kotełko Stanisław, Świdnica w średniowieczu. Cz. II. Społeczeństwo – kultura – życie, „Rocznik Świdnicki”, (1993) s. 11-38.
Kubicki Rafał, Działalność dominikanów kontraty pruskiej na pograniczu polsko-krzyżackim. Okręg klasztorny konwentu w Toruniu w XV w., w: Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie (II), Włocławek-Brodnica 2007, s. 373-387.
Lec Zdzisław, Historia zakonu jezuitów w Świdnicy, „Rocznik Świdnicki”, (1990/1991) s. 5-32.
Lec Zdzisław, Zarys życia klasztornego w Świdnicy, „Rocznik Świdnicki”, (1992) s. 63-75.
Mann Theo Johannes, Geschichte der Stadt Schweidnitz. Ein Gang durch 700 Jahre deutscher Kultur in Schlesien, Reutligen 1985.
Mazur Zygmunt, Powstanie i działalność inkwizycji dominikańskiej na Śląsku w XIV w., „Nasza Przeszłość”, 39 (1972) s. 181-192. (Crossref)
Mazur Zygmunt, Przyczynki do historii klasztoru dominikańskiego w Lewinie Brzeskim, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia XIX”, 126 (1970) s. 121-132.
Medyńska-Gulij Beata, Mapy księstw świdnickiego, jaworskiego i legnickiego z II połowy XVII wieku Fryderyka Khünoviusa, Wrocław 2002.
Nowotny Sobiesław, Kościoły średniowiecznej Świdnicy, „Rocznik Świdnicki”, 27 (1999) s. 12-55.
Pierścionek-Wolbach Barbara, Zarys dziejów budowy dawnego klasztoru dominikanów w Ząbkowicach Śląskich, „Architectus”, (2006) nr 1 (19), s. 67-72.
Pobóg-Lenartowicz Anna, Kontakty dominikanów śląskich z otoczeniem zewnętrznym w średniowieczu i na początku czasów nowożytnych, w: Kościół w społeczeństwie w Czechach i Polsce w średniowieczu i w epoce nowożytnej, red. W. Iwańczak, A. Januszek-Sieradzka, J. Smołucha, Kraków 2020, s. 205-218.
Pobóg-Lenartowicz Anna, Początki śląskich klasztorów dominikańskich w świetle źródeł przechowywanych w archiwach czeskich i morawskich, w: Historia, kultura i sztuka dominikanów na Śląsku 1226-2013. W trzechsetlecie beatyfikacji bł. Czesława, red. D. Galewski, W. Kucharski, M.L. Wójcik, Wrocław 2015, s. 11-23.
Pobóg-Lenartowicz Anna, Psy Pana, czyli rzecz o dominikanach z opolskiej Górki, Opole 2020.
Proces beginek świdnickich. Studia historyczne i edycja łacińsko-polska, oprac. P. Kras, T. Gałuszka OP, A. Poznański, Lublin 2017.
Radler Lucas, Das Franziskanerkloster zu Schweidnitz im Mittelalter, „Archiv für Schlesische Kirchengeschichte”, 27 (1969) s. 53-72.
Radler Lucas, Das Franziskanerkloster zu Schweidnitz in der Neuzeit, „Archiv für Schlesische Kirchengeschichte”, 28 (1970) s. 50-77.
Radler Lucas, Die Tor-und Wehrkirchen der Stadt Schweidnitz, „Archiv für Schlesische Kirchengeschichte”, 37 (1979) s. 227-249.
Schmidt Friedrich Julius, Geschichte der Stadt Schweidnitz, Schweidnitz 1846.
Schubert Heinrich, Bilder aus der Geschichte der Stadt Schweidnitz, Schweidnitz 1911.
Skoczyński Michał, Contrata Masoviae. Dominikanie na Mazowszu od XIII do XVI wieku, Poznań 2019.
Skoczyński Michał, Dominikański klasztor św. Mikołaja w Sochaczewie w XIII-XIX wieku, Sochaczew 2014.
Stelmach Roman, Uposażenie klasztorów dominikanów na Śląsku w średniowieczu w świetle zachowanych dokumentów, w: Święty Jacek Odrowąż i dziedzictwo dominikańskie, red. E. Mateja, A. Pobóg-Lenartowicz, M. Rowińska-Szczepaniak, Opole 2008, s. 467-481.
Stolarczyk Tomasz, Uposażenie klasztoru dominikanów w Łęczycy do końca XV w., w: Inter oeconomiam coelestem et terrenam. Mendykanci a zagadnienia ekonomiczne, red. W. Długokęcki, T. Gałuszka, R. Kubicki, A. Zajchowska, Kraków 2011, s. 397-
Szczygieł Sylwia, Początki dominikanów we Wrocławiu, w: Błogosławiony Czesław patron Wrocławia, t. 1, Średniowiecze i czasy nowożytne, red. M. Derwich, Wrocław-Warszawa 2006, s. 31-41.
Szymański Jan, Johannes Swenkenfeldt – inquisitor et martyr, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, 58 (2003) nr 1, s. 1-17.
Szymański Jan, Wybrane aspekty działalności inkwizycji w czternastowiecznej Świdnicy, „Rocznik Świdnicki”, 37 (2009) s. 54-67.
Świdnica. Zarys monografii miasta, red. W. Korta, Wrocław-Świdnica 1995.
Turek Jakub, Spory dominikanów prowincji polskiej z duchowieństwem diecezjalnym w okresie od XIII do XV wieku, „Przegląd Tomistyczny”, 15 (2009) s. 397-430.
Wąs Gabriela, Franciszkanie-obserwanci na Śląsku w średniowieczu. Zarys historii, w: Bernardyni na Śląsku w późnym średniowieczu, red. J. Kostowski, Wrocław 2005, s. 21-50.
Wąs Gabriela, Klasztory franciszkańskie w miastach śląskich i górnołużyckich XIII-XVI wieku, Wrocław 2000.
Werner Wilhelm, Das Dominikaner-Kloster zum Heiligen Kreutz in Franckenstein Schl. Einn Beitrag zur Geschichte der Evangelischen Stadtpfarrkirche, Franckenstein in Schlesien 1926.
Wiszewski Przemysław, Zakony z terenów dawnego księstwa świdnicko-jaworskiego. Życie klasztorne w XIII-pierwszej ćwierci XVI w., Świdnica-Jawor [bez daty wydania].
Z kancelarii XVI-wiecznych miast śląskich. Edycje źródeł ze Strzegomia, Świdnicy i Wrocławia, red. M. Goliński, Łódź-Wrocław 2016.
Zawadzka Krystyna, Biblioteki klasztorne dominikanów na Śląsku (1239-1810), Wrocław 1999.
Wydział Historii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0003-4161-9304
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
