Archiwa parafialne Kościoła rzymskokatolickiego w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej
Kiryl Sytsko
Jakuba Kołasa Centralna Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Białorusi , Białoruśhttps://orcid.org/0000-0003-3633-9797
Abstrakt
W 1917 roku wraz z przejęciem władzy przez bolszewików na części terytorium byłego imperium rosyjskiego zaczęto podejmować działania mające na celu oddzielenie państwa od Kościoła. Obejmowały one m.in. stworzenie systemu cywilnej rejestracji ważnych wydarzeń z życia człowieka. Wdrażanie tego systemu początkowo odbywało się poprzez konfiskatę ksiąg metrykalnych z kościołów. Następnie przerodziło się zaś w kampanię niszczenia wszystkich dokumentów, które nie opisywały „walki proletariatu o jego prawa”. W 1939 roku w fabryce Albertin w Słonimiu poddano zmieleniu 905 ton dokumentów historycznych, w tym materiałów z archiwów parafialnych Białorusi. Incydent ten stał się apogeum walki władz sowieckich z „kontrrewolucyjnymi” źródłami historycznymi. Kościół katolicki, jako jeden z „wrogich” elementów dla władzy sowieckiej, poniósł duże starty materialne, osobowe i organizacyjne. W artykule opisano działania władz państwowych dotyczących dokumentacji archiwalnej parafii rzymskokatolickich na terenie sowieckiej Białorusi. Podano podstawowe akty normatywne, na bazie których konfiskowano dokumentację kościelną. Ukazano również inne czynności władz państwowych zmierzających do zniszczenia archiwów parafialnych. Przedstawiono także starania duchowieństwa rzymskokatolickiego o zachowanie kościelnej spuścizny archiwalnej jako ważnego źródła dokumentującego historię Kościoła na Białorusi. W artykule opisano również różnorodne działania białoruskich naukowców, którzy inwentaryzowali i opracowywali zasoby archiwów parafialnych. Najcenniejsza dokumentacja kościelna była przekazywana państwowym muzeom i bibliotekom w celu jej ochrony i udostępnienia do badań naukowych.
Słowa kluczowe:
archiwa parafialne, księgi metrykalne, źródła kościelne, Białoruś, Kościół na BiałorusiBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Narodowe Republiki Białoruś (ANRB)
sygn. 4-3-1081.
Archiwum Państwowe Obwodu Mińskiego (APOM)
sygn. 37-1-18.
sygn. 48-1-40.
Archiwum parafii św. Mikołaja Biskupa w Gieranionach (APG)
sygn. Акт 1945 года июля м-ца 4 дня.
Archiwum parafii Bożego Ciała w Nieświeżu (APN)
sygn. Протокол изъятия архива 13.ІІІ.1940.
sygn. Odpisy metryk ślubnych par. Stołpce od 1921-1938.
sygn. Письмо Уполномоченного Совета по делам религий при Совете Министров
БССР по Минской области А. Логвиненко № 71 от 8 сентября 1971 г.
Archiwum parafii św. Jerzego w Połoneczke (APP)
sygn. Распараджэньне аб шлюбах з дня 6-га лістапада 1941 году.
Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi (NAHB)
sygn. 1781-25-49.
sygn. 2378, Sprawa zasóba archiwalnego.
bez sygn., Сьпіс мэтрычных кніг па рэлігійным культам, знаходзячыхся у пададдзеле
актаў Сямейнага Стану гор. Менску, 1942 г.
Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Grodnie (NAHBGr)
sygn. 252-1-1 – 252-1-12.
Jakuba Kołasa Centralna Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Białorusi. Dział
Rzadkich Ksiąg i Rękopisów
sygn. 23-2-427.
Źródła drukowane
Chronika, „Naš Kraj”, (1925) nr 1 (1), s. 55-57. (Crossref)
Chronika, „Naš Kraj”, (1926) nr 1 (4), s. 62-65. (Crossref)
Chronika, „Naš Kraj”, (1926) nr 4-5 (7-8), s. 87-90.
Opracowania
Bykhovtsev Nikolay Ivanovich, Pervye Sovety, Riga 2012.
Dębowska Maria, Archiwa Kościoła Katolickiego w II Rzeczpospolitej, „Archiwa, Biblioteki
i Muzea Kościelne”, 92 (2009) s. 39-51. (Crossref)
Elpat’evskij Andrej Valer’yanovich, K istorii dokumentirovaniya aktov grazhdanskogo sostoyaniya
v Rossii i SSSR, w: Aktovoe istochnikovedenie: sbornik statej, otv. red. S.M. Kashtanov, Moskva 1979, s. 55-59.
Lebedev Andrej Dmitrievich, Politika sovetskoj vlasti po otnosheniyu k Rimsko-katolicheskoj cerkvi
v BSSR (1919-1929), Minsk 2013.
Lisiejčykaŭ Dzianis Vasiljevič, Siensacyjnaja znachodka ŭ murach Višnieŭskaha kaścioła,
„Archivy i spravavodstva”, (2015) nr 5, s. 67-71. (Crossref)
Mialeška Michał Vincentavič, Krajaznaŭstva i archivy Biełarusi , „Naš kraj”, (1927) nr 11, s. 14-
Mikicki Uładzimir, Ažeŭski Piotr, Piacevič Ryhor, Padarožžy pa Słuččynie, „Naš kraj”, (1928) nr 2
(29), s. 24–44.
Navіckі Uladzіmіr Іvanavіch, Hryhorjeva Valancina Vasiljeŭna, Zavalniuk Uładzisłaŭ Maćviejevič,
Fiłatava Alena Mikałajeŭna, Kanfiesii na Biełarusi (k. XVIII–XX st.), Minsk 1998.
Ščarbakoŭ Vasil Karpavič, Krajaznaŭstva i antyrelihijnaja praca, „Savieckaja kraina”, (1931) nr 1-
(11-12), s. 39-44.
Shumeyko Mikhail Fyodorovich, Sentyabr’ 1939 goda v sud’be belorusskikh arkhivov, „Arkhivy i
spravavodstva”, (2009) nr 5, s. 113-121.
Yarmusik Èdmund Stanislavovich, Katolichesky kostѐl v Belarusi v 1945-1990 godakh, Grodno
Netografia
W kościele w Miadziołe znaleziono relikwie świętego z II wieku, https://catholicnews.by/u-
mjadzelskim-kascjole-znajshli-rjelikvii-svjatoj-ii-stagoddzja/ (dostęp: 1.12.2022).
Zbiór materiałów dotyczących historii, nauki, kultury. F. 23, inwentarz 1. Repozytorium Centralnej
Biblioteki Naukowej Narodowej Akademii Nauk Białorusi, http://library.basnet.by/handle/csl/132 (dostęp: 1.12.2022).
Jakuba Kołasa Centralna Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Białorusi https://orcid.org/0000-0003-3633-9797
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
