Kronika parafii pw. św. Idziego w Choceniu (1145-1913) autorstwa ks. Władysława Siemaszki (diecezja włocławska)
Krzysztof Lewalski
Uniwersytet Gdański , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-9378-9669
Michał Raczkowski
Uniwersytet Gdański , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-8852-8667
Abstrakt
Kroniki parafialne oraz przekazy o podobnym charakterze stanowią nierzadko jedno z najważniejszych źródeł do historii określonej parafii, miejscowości i lokalnej społeczności. Kronika parafii Choceń autorstwa ks. Władysława Siemaszki została spisana w latach 1914-1918 i obejmuje okres od XII wieku do 1913 roku. Podzielona jest na dwie części. Pierwsza (30% całości kroniki), składająca się z czterech rozdziałów, poświęcona jest dziejom parafii Choceń od XII wieku do 1896 roku. Została w niej zarysowana historia wsi i parafii Choceń, ze szczególnym uwzględnieniem uposażenia parafii oraz krótką charakterystyką jej rządców. Druga część (70% całości kroniki), zawierająca dziewięć rozdziałów, opowiada o nowych dziejach parafii choceńskiej, czyli od momentu przybycia do niej w styczniu 1897 roku ks. W. Siemaszki. Autor kolejno przedstawia stan materialny i sytuację społeczno-gospodarczą w parafii, którą zastał po przyjeździe do Chocenia (kościół, budynki parafialne, grunty parafialne, wsie należące do parafii, dwory, strukturę własnościową, liczbę ludności). Dużo zapisów dotyczy budowy nowej plebanii, nowych budynków gospodarczych i nowego kościoła oraz wysiłków podejmowanych w związku z tymi przedsięwzięciami. Kronikę kończy opis wizyty i konsekracji kościoła dokonanej przez bp. Stanisława Zdzitowieckiego we wrześniu 1913 roku. Edycja kroniki parafii choceńskiej (diecezja włocławska) ks. Siemaszki jest realizacją postulatu zgłaszanego przez historyków, a dotyczącego edycji źródeł do dziejów Kościoła w Polsce, w tym zwłaszcza kronik parafialnych.
Słowa kluczowe:
kronika parafialna, Choceń, diecezja włocławska, ziemiaństwo, ks. Władysław SiemaszkoBibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Diecezjalne we Włocławku
Akta parafialne, parafia Boniewo, sygn. 510141, Kronika parafii Boniewo z lat 1921-1937
Archiwum Państwowe w Płocku
Księgi i akta hipoteczne sądów w Gostyninie 1820-1989, sygn. 1030 (dawna sygn. 2/35).
Archiwum Państwowe w Toruniu, Oddział we Włocławku
Akta Notariusza Wawrzyńca Janczewskiego z Kowala i Włocławka z lat 1843-1858, sygn. 7.
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Choceniu, sygn. 59, 85, 201, 207.
Księgi i akta hipoteczne sądów we Włocławku [1797] 1829-1999 [2011], sygn. I/ 23.
Księgi metrykalne Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Chodecz, sygn. 69, 113.
Archiwum Sądu Rejonowego we Włocławku
Wydział Ksiąg Wieczystych
Dobra ziemskie Borzymowice, t. 1.
Archiwum Zakładowe Urzędu Stanu Cywilnego w Boniewie
Księga za 1951 r.
Archiwum Zakładowe Urzędu Stanu Cywilnego w Choceniu
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Choceniu za rok 1928.
Źródła drukowane
Boniecki Adam, Herbarz Polski, cz. 1, Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, t. 12, Warszawa 1908.
Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1886.
Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1890.
Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1893.
Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1897.
Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1908.
Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1913.
Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1917.
Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1919.
Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1920.
Catalogus Ecclesiarum et Utriusque Cleri tam Saecularis quam Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis pro Anno Domini 1924.
Codex diplomaticus Poloniae, ed. L. Rzyszczewski et. A. Muczkowski, t. 2, pars 1, Varsaviae 1848.
Elenchus Cleri Saecularis ac Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis Anno Domini 1838.
Elenchus Cleri Saecularis ac Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis Anno 1847.
Elenchus Cleri Saecularis ac Regularis Dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis Anno 1849.
„Kalendarz Kujawski. 1913”, Włocławek [1912].
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. I-II, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1877-1878.
Monumenta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, t. 11, Vladislaviae 1891.
Monumenta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, t. 17, Wladislaviae 1899.
Monumenta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, t. 20-23, Wladislaviae 1901-1907.
Monumenta Poloniae Vaticana, t. 1: Acta Camerae Apostolicae, vol. 1: 1207-1344, ed. J. Ptaśnik, Cracoviae 1913.
Uruski Seweryn, Kosiński Adam Amilkar, Włodarski Aleksander, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 8, Warszawa 1911.
Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku. Spisy, pod red. A. Gąsiorowskiego, t. II, Ziemie łęczycka, sieradzka i wieluńska, z. 2, Urzędnicy województw łęczyckiego i sieradzkiego XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Opaliński i H. Żerek-Kleszcz, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 1993.
Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku. Spisy, pod red. A. Gąsiorowskiego, t. VI, Kujawy i ziemia dobrzyńska, z. 2, Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski i W. Stanek, przy współudziale Z. Górskiego i R. Kabacińskiego, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 1990.
Zbiory prywatne Autorów.
Anny Byszewskiej-Wzorek z Warszawy.
Prasa
„ABC. Pismo codzienne, informuje wszystkich o wszystkiem”, (1928) nr 313, z 7 listopada.
„Kurier Warszawski”, (1927) nr 233, z 26 sierpnia.
„Naród. Wiadomości Codzienne”, (1913) nr 218, z 20 września.
„Słowo. Dziennik powszechny”, (1913) nr 253, z 19 września.
Opracowania
Banaszak Marian, Chodyński Zenon, w: Słownik polskich teologów katolickich, pod red. H.E. Wyczawskiego, t. 1, Warszawa 1981, s. 315-316.
Biernacka Róża, Mirecki Kazimierz (1830-1911), malarz, w: Polski słownik biograficzny, t. 21, red. E. Rostworowski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976, s. 337-338.
Bokota Lozanna, Bokota Piotr, Nowakowski Piotr, Choceń – dwór, w: Materiały do dziejów rezydencji w Polsce. Kujawy wschodnie, pod red. S. Kunikowskiego, t. 1, cz. 1, Włocławek 2001, s. 25-46.
Borucki Maksymilian, Ziemia kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek 1882.
Ciechalski Arkadiusz, Cukrownia w Choceniu, w: Gmina Choceń. Studia z przeszłości, pod red. A. Ciechalskiego i M. Raczkowskiego, Choceń 2014, s. 137-194.
Ciechalski Arkadiusz, Cukrownia w Choceniu. Powstanie – rozwój – upadek, Włocławek 2019.
Ciechalski Arkadiusz, Paweł Wyborski (1835-1909), ksiądz, wikariusz kowalski, uczestnik powstania styczniowego, więzień caratu, w: Kazimierz Wielki oraz niepospolici z Kowala i okolic. Słownik biograficzny, kalendarium, pod red. Z.J. Zasady, B. Ziółkowskiego, Włocławek-Kowal 2006, s. 252-253.
Danielewski M., Cuiavia Christiana. U progu chrześcijaństwa i Kościoła na Kujawach w X-XII wieku, Poznań 2019.
Dębiński Józef, Duchowieństwo rzymskokatolickie diecezji włocławskiej w latach 1918-1939, Toruń 2010.
Diecezja włocławska 2000, oprac. W. Frątczak, W. Kujawski, A. Poniński, K. Rulka, L. Urbański, Włocławek 2001.
Frątczak Wojciech, Duchowieństwo dekanatu tureckiego w świetle zarządzenia bpa Aleksandra Bereśniewicza z 6 III 1884 r., „Teologia i Człowiek. Półrocznik Wydziału Teologicznego UMK”, 18 (2011) s. 213-246.
Frątczak Wojciech, Grotkowski Sebastian, w: Włocławski słownik biograficzny, pod red. S. Kunikowskiego, t. 1, Włocławek 2004, s. 61.
Frątczak Wojciech, Zdzitowiecki Stanisław Kazimierz (1854-1927), ordynariusz włocławski, mecenas nauki, opiekun robotników, w: Włocławski słownik biograficzny, pod red. S. Kunikowskiego, t. 1, Włocławek 2004, s. 186-188.
Grin-Piszczek Ewa, Konferencja naukowa „Kroniki parafialne jako źródła historyczne”, Przemyśl, 14 czerwca 2022 roku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 119 (2022) s. 575-578.
Hofman Marian, Ś. P. Ks. Władysław Siemaszko, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, 29 (1935) nr 11, s. 276-278.
Kazimierz Tyszkowski, w: Wielkopolscy księża od XVIII do XX wieku, http://www.wtg-gniazdo.org/ksieza/main.php?akcja=opis&id=8519 (dostęp: 29.09.2023).
Konarski Stanisław, Strutyńska Maria, Schönfeld (Schoenfeld) Stanisław Barnaba, pseud. Stanisław Dłuski, krypt.: S., St.S. (1882-1955), ogrodnik, publicysta, fotograf, w: Polski słownik biograficzny, t. 35, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1994, s. 616-618.
Krahel Tadeusz, „Kronika” kościoła parafialnego w Różanymstoku z 1851 r., „Rocznik Teologii Katolickiej”, 3 (2004) s. 145-151.
Kroniki parafialne, „Homiletyka”, 9 (1906) t. 17, s. 479-481.
Kufel Robert Romuald, Jak prowadzić kronikę parafialną? Poradnik, Zielona Góra 2014.
Kujawski Witold, Aleksander Kazimierz Bereśniewicz (1823-1902). Biskup kujawsko-kaliski (1883-1902), Toruń 2010.
Kujawski Witold, Chodyński Zenon (1836-1887), ksiądz, historyk Kościoła, diecezji włocławskiej i Kujaw, wydawca źródeł, profesor i rektor seminarium duchownego we Włocławku, w: Włocławski słownik biograficzny, pod red. S. Kunikowskiego, t. 5, Włocławek 2008, s. 22-24.
Kujawski Witold, Diecezja kujawsko-kaliska. Opracowanie historyczno-źródłoznawcze, Włocławek 2011.
Kujawski Witold, Kościelne dzieje okręgu dzisiejszej gminy Choceń, w: Gmina Choceń. Studia z przeszłości, pod red. A. Ciechalskiego i M. Raczkowskiego, Choceń 2014, s. 35-79.
Kujawski Witold, Krynicki Władysław Paweł (1861-1928), włocławianin, wychowanek, a potem profesor i rektor seminarium duchownego, biskup włocławski, teolog, historyk, w: Włocławski słownik biograficzny, pod red. S. Kunikowskiego, t. 6, Włocławek 2011, s. 67-69.
Kujawski Witold, Parafie diecezji włocławskiej. Archidiakonaty kruszwicki i włocławski, Włocławek 2014.
Kujawski Witold, Repertorium ksiąg wizytacji diecezji kujawsko-pomorskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku. Część 2: Wizytacje XVIII wieku. Zeszyt 2: Wizytacje drugiej połowy XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 76 (2001) s. 101-228.
Kujawski Witold, Repertorium ksiąg wizytacji diecezji kujawsko-pomorskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku. Część 2: Wizytacje XVIII wieku. Zeszyt 4: Wizytacje drugiej połowy XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 80 (2003) s. 65-152.
Kujawski Witold, Repertorium ksiąg wizytacyjnych diecezji kujawsko-pomorskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku. Część 1. Wizytacje XVI i XVII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 68 (1997) s. 27-161.
Kujawski Witold, Repertorium ksiąg wizytacyjnych diecezji kujawsko-pomorskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku. Część 2: Wizytacje XVIII wieku. Zeszyt 1: Wizytacje pierwszej połowy XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 71 (1999) s. 141-252.
Kujawski Witold, Repertorium ksiąg wizytacyjnych diecezji kujawsko-pomorskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku. Część 2: Wizytacje XVIII wieku. Zeszyt 3: Wizytacje drugiej połowy XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 73 (2000) s. 277-397.
Kujawski Witold, Repertorium ksiąg wizytacyjnych diecezji kujawsko-pomorskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 74 (2000) s. 263-413.
Kujawski Witold, Śliwiński Jan (1832-1916), proboszcz włocławski, prezes Włocławskiego Towarzystwa Dobroczynności, wikariusz generalny, w: Włocławski słownik biograficzny, pod red. S. Kunikowskiego, t. 2, Włocławek 2005, s. 184.
Kułak Aneta, Ryżewski Grzegorz, Wilczewski Waldemar F., Kroniki kościołów parafialnych dekanatu sokólskiego z lata 1849-1851, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, (2008) z. 14, s. 81-141.
Ks. Paweł Wyborski, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, 3 (1909) nr 1, s. 17.
Lewalski Krzysztof, Odsłony codzienności. Rzymskokatolickie duchowieństwo parafialne na prowincji Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX wieku. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2019.
Librowski Stanisław, Kryński Władysław Paweł (1861-1928), biskup włocławski, teolog, w: Polski słownik biograficzny, t. 15, red. E. Rostworowski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 464-465.
Librowski Stanisław, Zachowane kroniki parafialne z terenu diecezji włocławskiej z lat 1901-1939 oraz ich wartość jako źródła historycznego, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 18 (1969) s. 5-46.
M. Arcta słownik ilustrowany języka polskiego, t. 1, Warszawa 1916.
Maciszewski Jarema, Kryski Feliks vel Szczęsny z Drobnina (Drobina) h. Prawdzic (1562-1618), kanclerz w. kor., znakomity mówca i pisarz, w: Polski słownik biograficzny, t. 15, red. E. Rostworowski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 482-485.
Materiały do słownika historyczno-geograficznego Kujaw w średniowieczu, oprac. Z. Guldon, przygotował J. Wijaczka, Warszawa 2016 [mps].
Mikołajczyk Marcin, Cmentarz parafialny w Kokaninie. Zarys biograficzno-historyczny, „Polonia Maior Orientalis”, 4 (2017) s. 95-112.
Muznerowski Stanisław, Choceń. (Kościół i parafia w dekanacie Włocławskim), „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, 7 (1913) nr 7 i 8, s. 201-217.
Nowak Tomasz Andrzej, Parafia Niedośpielin i jej mieszkańcy w świetle najstarszej księgi metrykalnej (1643-1759), „Zeszyty Radomszczańskie”, 8 (2014) s. 135-163.
Nowowiejski Antoni, Wykład liturgii Kościoła katolickiego, t. 1, cz. 1, Warszawa 1893.
Nowowiejski Antoni, Wykład liturgii Kościoła katolickiego, t. 2, cz. 1, Warszawa 1902.
Nowowiejski Antoni, Wykład liturgii Kościoła katolickiego, t. 3, dokończenie cz. 1, Płock 1905.
Olczak Stanisław Kazimierz, Kościoły parafialne w archidiakonacie włocławskim XVI-XVIII w., Lublin 2004.
Osmałek Marek, Gmina Choceń w latach 1793-1918, w: Gmina Choceń. Studia z przeszłości, pod red. A. Ciechalskiego i M. Raczkowskiego, Choceń 2014, s. 81-136.
P.K., Kronika parafialna, „Homiletyka”, 3 (1900) t. 5, s. 627-630.
Pogorzelski Walery, Prowadzenie „Kroniki parafialnej”, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, 13 (1919) s. 345-350.
Prejs Roland, Administracja diecezjalna w Królestwie Polskim w latach 1864-1918. Studium prozopograficzne, Lublin 2012.
Prejs Roland, Wizytatorzy klasztorów w Królestwie Polskim w latach 1864-1914, „Hereditas Monasteriorum”, 6 (2015) s. 143-159.
Ptaszyńska Eliza, Alfred Wierusz-Kowalski 1849-1915, Warszawa 2011.
Raczkowski Michał, Józef Franciszek Bliziński herbu Korczak (1827-1893) jako właściciel ziemski, w: Między edukacją a nauką. Memoriale liber ofiarowana Profesorowi Mirosławowi Krajewskiemu, [red. tomu E. Zielińska], Rypin 2021, s. 557-566.
Raczkowski Michał, Pawłowska Anna, Higersberger Aleksander h. własnego, w: Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny, red. T. Epsztein, cz. 11, Warszawa 2016, s. 22-25.
Raczkowski Michał, Siniarski-Czaplicki Jan Wacław Ludwik h. Lubicz, w: Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny, red. T. Epsztein, cz. 12, Warszawa 2021, s. 103-105.
Ryżewski Grzegorz, Kułak Aneta, Kroniki kościołów parafialnych dekanatu białostockiego diecezji wileńskiej z lat 1849-1851. Część 1, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, (2011) z. 17, s. 191-219.
Ryżewski Grzegorz, Kułak Aneta, Kroniki kościołów parafialnych dekanatu białostockiego diecezji wileńskiej z lat 1849-1851. Część 2, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, (2012) z. 18, s. 182-218.
Sławiński Tomasz, Kretkowscy i ich dzieje od połowy XIV wieku, Warszawa-Skrzeszew 2011.
Szołdrski Władysław, Poradnik, „Ateneum Kapłańskie”, 12 (1926) t. 18, z. 2, s. 210-212.
Szybkowski Sobiesław, Dziedzice Chocenia herbu Ostoja (Mościc) w XV wieku. Genealogia i majątki, w: Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, pod red. W. Bukowskiego i T. Jurka, t. 1, Kraków 2012, s. 281-303.
Szybkowski Sobiesław, Kujawscy Borzymowscy u schyłku średniowiecza i na początku epoki nowożytnej, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 11, pod red. S.K. Kuczyńskiego, Warszawa 2007, s. 201-226.
Szybkowski Sobiesław, Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370-1501), Gdańsk 2006.
Szymański Józef, Represje carskie wobec duchowieństwa diecezji kujawsko-kaliskiej po powstaniu styczniowym, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 105 (2016) s. 303-328.
Ś. p. ks. Józef Kozłowski, „Przegląd Katolicki”, 28 (1890) nr 10, s. 149-152.
Tandecki Janusz, Kopiński Krzysztof, Edytorstwo źródeł historycznych, Warszawa 2014.
Wilk W., Jak pisać kroniki parafialne? Uwagi metodyczne, „Ateneum Kapłańskie”, 16 (1930) t. 25, z. 2, s. 166-172.
Wlaźlak Władysław Piotr, Ks. Władysław Siemaszko (29 V 1866 – 17 IX 1935), „Wiadomości Archidiecezji Częstochowskiej”, (2006) nr 10-11, s. 94-95.
Włodarz Jarosław, Bitwa pod Szczytnem. 11-12 września 1939. Reprint manuskryptu, Włocławek 2014.
Wrzaliński Wincenty, w: Martyrologium duchowieństwa, http://www.swzygmunt.knc.pl/MARTYROLOGIUM/POLISHRELIGIOUS/vPOLISH/HTMs/POLISHRELIGIOUSmartyr3072.htm. (dostęp: 30.09.2023).
Ziółkowski Bogdan, Olszakowski Antoni Franciszek (1860-1942), architekt, działacz społeczny, krajoznawca, w: Włocławski słownik biograficzny, pod red. S. Kunikowskiego, t. 1, Włocławek 2004, s. 127-129.
Uniwersytet Gdański https://orcid.org/0000-0001-9378-9669
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.