Wizytacja monasterów bazyliańskich litewskiej prowincji Trójcy Świętej w latach 1751-1755 na tle prawodawstwa i tradycji zakonnej
Abstrakt
Celem artykułu jest porównanie zasad wizytowania monasterów bazyliańskich z ich realizacją na przykładzie wizytacji klasztorów w prowincji litewskiej pw. Trójcy Świętej, przeprowadzonej przez prowincjała Jana Łukianowicza w latach 1751-1755. Zasady dotyczące wizytowania klasztorów zostały sformułowane przez reformatora bazylianów obrządku unickiego metropolitę Józefa Welamina Rutskiego w 1617 roku oraz przyjęte na kapitułach generalnych zakonu w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku. Opierały się one na wzorcach jezuickich. Zobowiązywały zwierzchników zakonu lub prowincji zakonnych do corocznego odwiedzania poszczególnych klasztorów i spisywania informacji dotyczących przebywających w nich zakonników oraz stanu materialnego placówek. Ten nakaz był realizowany przez prowincjała J. Łukianowicza, który w czasie swych rządów w prowincji odwiedził 67 spośród 71 klasztorów, a więc zdecydowaną większość. W 29 przypadkach wizytacje te odbywały się każdego roku w czasie czteroletniej kadencji. Zadanie to realizował sam lub powierzał je wyznaczonym zakonnikom. W artykule zawarto informacje na temat terminów wizytacji, informacji zapisanych w protokołach wizytacyjnych oraz przybliżono sylwetki wizytatorów.
Słowa kluczowe:
wizytacja, prowincja litewska, protokół wizytacyjny, patronat klasztorny, bazylianieBibliografia
Źródła archiwalne
Archivum Secretum Vaticanum
Archivum Nuntiaturae Varsaviensis, nr 108, t. II, Ordini regolari. Basiliani (mkf. ABMK 2405).
Archiwum Petersburskiego Oddziału Instytutu Historii Rosyjskiej Akademii Nauk
zespół nr 52, kolekcja Pawła Dobrochotowa, op. 1, sygn. 153, Visitatio monasterii Zyrovicensis a die 21 Aprilis 1720.
zespół nr 52, kolekcja Pawła Dobrochotowa, op. 1, sygn. 218, Capitulum Provinciale Brestense Lituanum anni 1772.
zespół nr 52, kolekcja Pawła Dobrochotowa, op. 1, sygn. 225, Capitulum provinciale Bytenense monachorum basilianorum provinciae Lituanae Sanctissimae Trinitatis Anno 1763 d. 29 augusti actum.
Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie
f. 684, op. 1, sp. 279, Chronologiczny wykaz zmarłych bazylianów 1743-1784.
Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne w Wilnie
f. 1778, ap. 1, b. 374, Kronika monasteru w Wilnie 1758-1781.
Państwowe Archiwum Obwodu Tarnopolskiego w Tarnopolu
f. 258, op. 3, sp. 1194, Skład osobowy monasterów bazyliańskich za lata 1737-1740.
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
rkps 6127/III, Papiery bpa Adama Sylwestra Wojny Orańskiego z lat 1741-1765.
Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie
F. 5 – F. 114 – 30823, Acta Monasterii Borunensis.
Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Akademii Nauk Ukrainy im. W. Stefanyka
f. 3, op. 1, sp. 131, Acta ab Exordio Scholarum Buczacensium 1754-1773.
f. 5, op. 1, sp. 6196, Diarium actorum Collegij Buczacensis connotatorum per Patrem Hieronymum Nereziusz 1750.
Österreichische Nationalbibliothek Wien
Sammlung von Handschriften und alten Drucken,
Cod. Ser. n. 2798, Visitationes Monasteriorum (OSBM) Provinciae Lithuaniae ab anno 1784 ad annum 1788 per Reverendissimum Patrem Porphyrium Skarbek Ważyński Provincialem expeditae.
Cod. Ser. n. 2799, Visitationum Monasteriorum (O.S.B.M.) a Reverendissimo Koniaczewski 1742–1747.
Cod. Ser. n. 3847, Visitationes Monasteriorum Ordinis S. Basilii 1736-1741.
Cod. Ser. n. 3848, Visitationum Monasticarum a Reverendissimo Jan Łukianowicz Visitatore Provinciali 1751-1755.
Źródła drukowane
Aleksandrovič Volodimir, Protokoli vizitacij Luc’kogo Chrestovozdvižens’kogo brats’kogo monastirja 1752 ta 1763 rokiv, „Kovčeg”, (2007) č. 5, s. 335-383.
Archoegrafičeskij sbornik dokumentov otnosjaščichcja k istorii severo-zapadnoj Rusi izdavaemyj pri upravlenii Vilenskago Učebnago Okruga, t. XII, Vil’na 1900.
Catalogus personarum Ordinis S. Basilii M. in Provincia Lithuana s. t. SS.mae Trinitatis Deo Militantium A. D. 1754, w: М.М. Vavrik, Naris rozvitku i stanu vasilijans’kogo čina XVII-XX st. Topografično – statistična rozvidka, Rim 1979, s. 84-101.
Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst łaciński i polski, t. 4, (1511-1870) Lateran V, Trydent, Watykan I, oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2005.
Greckokatolickie dekanaty błoński i puchowicki w latach 1783-1784, oprac. I. Wodzianowska, Sandomierz 2006.
Gucalenko Tetjana, Dva inventari svjatospas’kogo monastirja, „Starosambirščina”, 3 (2003) s. 320-357.
Lorens Beata, Redukcja monasterów w prowincji koronnej zakonu ruskiego św. Bazylego Wielkiego w latach 1744-1780, „Hereditas Monasteriorum”, 8 (2016) s. 102-134.
Pidručnij Porfirij, Petnočko Bogdan, Vasilijans’ki general’ni kapituli vid 1617 po 1636 rik, t. I, Rim-Lviv 2017.
Statuty synodu zamojskiego 1720 roku. Nowe tłumaczenie z komentarzami, red. P. Nowakowski, Kraków 2020.
Vizitacii vasilians’kich monastiriv Peremišl’skoi eparchii 1747-1767 rokiv, upor. J. Stecik, Žovkva 2016.
Wizytacje generalne cerkwi i monasterów unickiej eparchii włodzimierskiej końca XVII – początku XVIII wieku: księga protokołów oraz inne opisy, redakcja i wstęp A. Gil, I. Skoczylas, oprac. A. Gil, I. Makewycz, I. Skoczylas, I. Skoczylas, Lwów-Lublin 2012.
Wizytacje generalne dekanatów unickich w województwie kijowskim i bracławskim po 1782 roku, oprac. i wybrał M. Radwan, Lublin 2004.
Zamojs’kij provincijnij sobor ruskoi unijnoi Cerkvi 1720 roku, kn. 1, Dijannja ta postanowi, red. I. Skočiljas, upor. R. Paran’ko, I. Skočiljas, I. Skočiljas, L’viv 2021.
Opracowania
Bazylianie we Włodzimierzu i Tryhorach przez Wołyniaka, Kraków 1912.
Blažejovskyj Dmytro, Byzantine Kyivan rite studentes in Pontifical Colleges, and in seminaries, Universities and Institutes of central and Western Europe (1576-1983), Rome 1984.
Szegda Mirosław, Działalność prawno-organizacyjna metropolity Józefa IV Welamina Rutskiego (1613-1637), Warszawa 1967.
Walczak Wojciech, Polonika z kolekcji Pawła Dobrochotowa (nr 52) z Instytutu Historii Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. II, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2010, s. 197-239.
Vavrik Michajlo M., Naris rozvitku i stanu vasilijans’kogo čina XVII-XX st. Topografično – statistična rozvidka, Rim 1979.
Patrilo Isidor, Naris istorii Vasilijan vid 1743 do 1839 roku, w: Naris istorii vasilijans’kogo činy svjatogo Josafata, Rim 1992.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
