Rivalry for influence between the Catholic Church and political regimes in the Lithuanian education system in 1918–1940
Abstrakt
W okresie międzywojennym XX wieku w Litwie kształtował się narodowy system edukacji. Kościół katolicki starał się aktywnie uczestniczyć w jego tworzeniu, aby utrwalić zasady organizacji swojego systemu szkolnictwa. Władze państwowe w Litwie międzywojennej dążyły do stworzenia jednolitego narodowego systemu edukacji, a celem Kościoła katolickiego było, aby tworzony system odpowiadał jego założeniom w tej dziedzinie. W artykule zanalizowano jak Kościół katolicki i władze polityczne rywalizowały o dominujące wpływy w dziedzinie edukacji w Litwie w okresie międzywojennym (1918-1940). Stwierdzono, że walka o wpływy najdobitniej przejawiała się na polu szkolnictwa średniego (wyższego niż podstawowe), ponieważ pozycja Kościoła katolickiego była tu najsilniejsza: katolickie towarzystwa oświatowe miały sieć szkół prywatnych. Kościół katolicki i broniący jego pozycji chrześcijańscy demokraci stali na stanowisku, że dla katolickich dzieci odpowiednia jest tylko szkoła wyznaniowa, która pielęgnuje ducha chrześcijańskiego. Dlatego żądano od państwa finansowania prywatnych szkół, które spełniają ideały edukacyjne społeczeństwa katolickiego. Katoliccy działacze społeczni i politycy chadecji proponowali wprowadzenie do systemu edukacji zasady autonomii kulturalnej, która gwarantowałaby finansowanie prywatnych szkół katolickich. W okresie parlamentaryzmu litewskiego (przed zamachem stanu z 17 grudnia 1926 roku) stanowisko Kościoła katolickiego w dziedzinie edukacji najmocniej kolidowało z poglądami lewicowych sił politycznych, które dążyły do powierzenia państwu prawa do określania ideałów wychowawczych. Idea szkoły wyznaniowej była przedstawicielom lewicy obca – uważali ją za wewnętrzną sprawę wspólnoty wyznaniowej, a wprowadzenie obowiązkowej nauki religii w szkołach stało w sprzeczności z podstawowymi wartościami lewicowymi. Narodowcy, którzy doszli do władzy w wyniku zamachu stanu z 17 grudnia 1926 roku kierowali się zasadą, że monopol na edukację musi być w rękach państwa – tylko ono ma wyłączne prawo do kształcenia swoich obywateli. Poglądy te znalazły odzwierciedlenie w przeprowadzonej w połowie lat trzydziestych reformie, wskutek czego nie tylko ujednolicono system edukacyjny aż do szkoły wyższej, ale także pokazano niezłomny kurs polityczny władzy w kierunku monopolizacji przestrzeni edukacyjnej w rękach państwa. Doprowadziło to rząd narodowców do konfliktu z Kościołem katolickim, który broniąc swoich praw, domagał się realizacji zasady autonomii kulturalnej w systemie szkolnictwa. Władze dążyły do zmonopolizowania edukacji w rękach państwa i zasadniczo zakończyły ten proces w 1938 roku, uchwalając nową Konstytucję Litwy.
Słowa kluczowe:
Kościół katolicki, szkoły katolickie, Republika Litewska (1918-1940), autonomia kulturalna, polityka edukacyjnaBibliografia
Archival sources
Lithuanian State Historical Archives (LVIA)
col. 1671, inv. 5, file 18, 22, 28, 41, 50, 55.
Lithuanian Central State Archives (LCVA)
col. 383, inv. 7, file 1475; col. 391, inv. 2, file 2226.
Published sources
Bažnyčia ir Valstybė, „Rytas”, (1930) no. 7, p. 1.
Būčys Pranciškus, Apie apšvietą, Chicago 1918.
Grinius Jonas, Kun. prof. Pr. Būčio pažiūros į privatinių mokyklų sistemą, „Lietuvos mokykla”, (1923) no. 11, pp. 458–464.
Į organiškosios valstybės kūrybą, „Naujoji Romuva”, (1936) no. 8, pp. 169–175.
Jokantas Kazimieras, Lietuvos švietimo programos reikalu, „Rytas”, (1926) no. 229, p. 2.
Lietuva ir Šventasis Sostas (1922–1938): slaptojo Vatikano archyvo dokumentai, Vilnius 2010
Lietuvos statistikos metraštis 1924–1926 m., Kaunas 1927.
Lietuvos statistikos metraštis 1937 m., Kaunas 1938.
Lietuvos valstybės teisės aktai (1918. II. 16–1940. VI. 15), Vilnius 1996, p. 19.
M. K., Mokykla Naujosios Konstitucijos projekte, „Lietuvos aidas”, (1938) no. 63, p. 3.
Mokykla ir tautos saviaukla, „Lietuvos aidas”, (1934) no. 53, p. 4.
Mokyklos negalavimai, „Lietuvis”, (1927) no. 121, p. 1.
Nauji švietimo įstatymai, „Lietuvos aidas”, (1936) no. 350, p. 4.
Naujieji pradžios ir vidurinio mokslo įstatymai, „Tautos mokykla”, (1936) no. 18, pp. 405–407.
Pakštas Kazys, Kultūrinės autonomijos problema, „Židinys”, (1926) no. 6–7, pp. 451–457.
Povilaičius Steponas, Privatinės ar valstybinės mokyklos krizė?, „Lietuvos aidas”, (1928) no. 48, p. 4.
Pr., Kaip vykdys tarp mokytojų lygybę, „XX amžius”, (1939) no. 88, p. 9.
Rastenis Vincas, Pastabos apie valstybių santvarkas, „Mūsų kraštas”, (1936) no. 9, p. 8.
Respublikos Prezidento kalba, pasakyta (25-V) Basanavičiaus mokytojų sąjungos susirinkime, atpasakota jo pagrindinėmis mintimis, „Lietuvos aidas”, (1933) no. 119, p. 1.
Seimo stenogramos, Kaunas 1926–1939.
Steigiamojo Seimo darbai, Kaunas 1920–1922.
Švietimo ministerijos 1930 V. D. metų veikimo apyskaita, Kaunas 1931–1932.
Švietimo Ministerijos įstaigų 1925 m. apyskaita, „Švietimo darbas”, (1926) no. 12, p. 1576.
Tolutis K., Privatinės ar valstybinės mokyklos?, „Tautos mokykla”, (1939) no. 13, pp. 294–295.
Vaitiekūnas L., Auklėjimas ir švietimas 1938 m. konstitucijoje, „Vairas”, (1939) no. 22, pp. 386–387.
Valstybės išlaidų sąmata 1927 metams, „Vyriausybės žinios”, (1927) no. 257. (Crossref)
Valstybės Prezidento A. Smetonos kalba, pasakyta š. m. gegužės mėn. 25 d. mok. Tautininkų dr. J. Basanavičiaus s-gos visuotiniam skyrių atstovų suvažiavime, „Tautos mokykla”, (1933) no. 11, pp. 193–195.
Valstybinės ar privatinės?, „Lietuvos aidas”, (1928) no. 47, p. 1.
Visiems viena vaga!, „Lietuvos aidas”, (1934) no. 50, p. 4.
Ze., Pasikalbėjimas su p. Šv. Ministeriu Dr. L. Bistru apie jo žinioje esančios ministerijos darbus, „Rytas”, (1927) no. 85, p. 3.
Studies
Dielininkaitis Pranas, Mokyklos laisvė ir valstybė, Šiauliai 2000.
Kaubrys Saulius, Lietuvos mokykla 1918–1939 m.: galios gimtis, Vilnius 2000.
Mačionis Zenonas, Čepinskis Jonas, Profesorius Vincas Čepinskis, Vilnius 1992.
Motuzas Remigijus, Lietuvos vidurinės mokyklos raidos 1918–1940 metais pedagoginės kryptys, Vilnius 1995.
Pukienė Vida, „Žiburio” draugija – tautinio švietimo ir krikščioniškojo ugdymo puoselėtoja Užnemunėje, „Soter”, 24 (2007) pp. 47–56.
Pukienė Vida, Lietuvių švietimo draugijos XX a. pradžioje (1906–1915 metais), Vilnius 1994.
Rėmeris Mykolas, Lietuvos konstitucinės teisės paskaitos, Vilnius 1990.
Römeris Mykolas, Lietuvos konstitucinės teisės paskaitos, d. 1, Kaunas 1937.
Šapalas Kazys, „Žiburio” draugija ir jos mokyklos, Marijampolė 2009.
Instytut Historii Litwy https://orcid.org/0000-0001-6496-1538
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
