Kościoły polskie na Ukrainie Lewobrzeżnej: Od założenia do zagrożenia w okresie toczącej się wojny (XIX-XXI wiek)
Lubow Żwanko
Państwowy Uniwersytet Biotechnologiczny w Charkowie , Ukrainahttps://orcid.org/0000-0002-1107-449X
Abstrakt
W artykule podjęta została próba spojrzenia na dzieje polskich kościołów, które powstały na Ukrainie Lewobrzeżnej w XIX wieku, poprzez ich tragiczną historię w XX wieku i aktualne zagrożenie zniszczenia przez rosyjskie ostrzały rakietowe podczas trwającej od 2022 roku wojny. W badaniu zaprezentowano krótkie szkice z historii każdego z 12 kościołów zbudowanych na terenie Ukrainy Lewobrzeżnej w guberniach: jekaterynosławskiej, połtawskiej, charkowskiej oraz czernihowskiej. Dzięki staraniom miejscowych Polaków zbudowano 12 kościołów w: Czernihowie, Nieżynie, Połtawie, Romnach, Krzemieńczuku, Jekaterynosławiu (Dnieprze), Kamieńskiem, Jenakijewem, Mariupolu, Bachmucie, Charkowie i Sumach.
Umieszczone w niniejszej publikacji tabele pozwalają lepiej ukazać chronologię powstania polskich kościołów na tym obszarze oraz w syntetycznym wykładzie przedstawić ich dramatyczne losy. Warto wspomnieć, że świątynie będące pamiątkami architektury sakralnej, które zdobią centra ukraińskich miast, pomimo toczącej się wojny, są żywymi ośrodkami życia religijnego i kulturalnego.
Słowa kluczowe:
Kościół, Ukraina Lewobrzeżna, wojna, architektura sakralna, polskie kościołyBibliografia
Źródła:
Archiwum Państwowe Obwodu Charkowskiego
fond 965, opis 1, sprawa 11.
Opracowania:
Bakovecʹka Olʹga, Rimo-katolicʹka cerkva v Ukraïnì v kìncì XVIII – XIX stolìttì, Mikolaïv 2015.
Dębowska Maria, Kościół katolicki na Wołyniu w warunkach okupacji 1939-1945, Rzeszów 2008.
Dzwonkowski Roman, Religia i Kościół katolicki w ZSRS oraz w krajach i na ziemiach okupowanych 1917-1991. Kronika, Lublin 2010.
Lipiński Teodor, Polacy w Charkowie, „Znicz. Kalendarz informacyjny z działem literackim za rok zwyczajny”, 1 (1905) s. 71-139.
Lìsevič Ìvan, Duhovno spraglì: Duhovne žittâ polʹsʹkoï nacìonalʹnoï menšini na Naddnìprânsʹkìj Ukraïnì v 1864–1917 rr., Kiïv 1997.
Łukawski Zygmunt, Ludność polska w Rosji 1863-1914, Wrocław-Warszawa-Kraków 1978.
Mądzik Мarek, Korzeniowski Мariusz, Latawiec Krzysztof, Tarasiuk Dariusz, Polacy na wschodniej Ukrainie w latach 1832-1921, Lublin 2014.
Rejngardt Fedor, Rimsko-Katoličeskaâ cerkovʹ v Harʹkove, w: Harʹkovskij Sbornik. Literaturno- naučnoe priloženie k Harʹkovskomu Kalendarû na 1887 g., Harʹkov 1887, c. 260-261.
Rosowski Witalij, Dzieje rzymskokatolickiej diecezji kamienieckiej w latach 1918-1941, Lublin 2008.
Rublʹova Natalìâ, Antikostʹolʹna kampanìâ v USRR: pričini, ìnstrumentarìj, perebìg (kìnecʹ 20-h – 30-tì pp.), w: Z arhìvìv VUČK-GPU-NKVD-KGB, (1996) nr 1, s. 399. Rublʹova Natalìâ, Peredmova, w: Z arhìvìv VUČK-GPU-NKVD-KGB, 2 (2003) nr 2, c. 17-48.
Zajonc Êži, Nevìdomì džerela ìstorìï peršoï polʹsʹkoï rimo-katolicʹkoï parafìï u Harkovì, w: Vìsnik Harkìvsʹkogo nacìonalʹnogo unìversitetu ìmenì V. N. Karazìna. Serìâ Fìlologìâ 2016, s. 314-321.
Žur Mihail, Istoriâ rimo-katoličeskoj cerkvi v Harʹkove, w: Polʹsʹka dìaspora u Harkovì: ìstorìâ ta sučasnìstʹ, red. Ì. Žuravlʹova, Harkìv 2004, s. 8-20.
Żwanko Lubow, Kościół katedralny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Polonia w Charkowie: krótki szkic historyczny (XIX w.), „Orientalia Christiana Cracoviensia”, 11 (2019) s. 113-139. (Crossref)
Żwanko Lubow, Kościoły rzymskokatolickie na Ukrainie Lewobrzeżnej (XIX-XX wiek). Przegląd retrospektywny, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 113 (2020) s. 485-510. (Crossref)
Żwanko Lubow, Kucharzewska Joanna, Kościół katedralny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Charkowie (1887-1891) w świetle wybranych źródeł archiwalnych, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 119 (2022) s. 485-515. (Crossref)
Żwanko Lubow, Placówka dyplomatyczna Rzeczpospolitej Polskiej w Charkowie. Kościół i protokół przesłuchania w okresie „operacji polskiej” (1937), „Textus et Studia”, (2020) nr 22, s. 19-43. (Crossref)
Żwanko Lubow, Polacy na Ukrainie Lewobrzeżnej: geneza, symbole tożsamości (XIX – początek XX w.), „Europa Orientalis”, 8 (2017) s. 21-46.
Żwanko Lubow, Polonia Charkowa w XVIII-XIX wieku, „Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie”, 6 (2016) s. 26-29.
Żwanko Lubow, Polscy architekci Charkowa – Bolesław Michałowski i Marian Józef Zdzisław Charmański: szkic o życiu i twórczości, „Studia z Architektury Nowoczesnej”, 6 (2018) s. 47-69.
Żwanko Lubow, Spuścizna architektów Polaków na mapie Charkowa, w: Polʹskie i rossijskie arhitektory v XIX i XX vekah. Polish and-russian architects in 19-th And 20-th Centuries, t. IV, red. J. Malinowski, I. Gawrasz, Warszawa-Toruń 2018, s. 181-196.
Państwowy Uniwersytet Biotechnologiczny w Charkowie https://orcid.org/0000-0002-1107-449X
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
