Prymas upomina prałata. Relacje abp./kard. Stefana Wyszyńskiego z ks. Kazimierzem Lagoszem w świetle ich korespondencji pochodzącej z sekretariatu prymasa Polski
Rafał Łatka
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-2650-4031
Abstrakt
Relacje kard. Stefana Wyszyńskiego z biskupami czy też rządcami poszczególnych polskich diecezji wymagają pogłębionych badań. Niniejszy artykuł ma za zadanie przedstawić, jak wyglądały stosunki prymasa Polski z ks. Kazimierzem Lagoszem, narzuconym przez władze wikariuszem kapitulnym Administracji Apostolskiej Dolnego Śląska. Analiza dotyczy lat 1951-1961 (od objęcia funkcji przez ks. K. Lagosza do jego śmierci). Wspomniany temat nie był dotychczas podejmowany w literaturze przedmiotu w wystarczający sposób. Artykuł został przygotowany w oparciu o analizę korespondencji między bohaterami tego tekstu; uzupełnioną o dokumentację Episkopatu Polski i zapisów Pro memori kard. S. Wyszyńskiego. W tekście zwrócono uwagę na przekraczanie uprawnień przez ks. Lagosza i jego nieprzemyślane decyzje personalne, co powodowało regularne upomnienia ze strony prymasa Polski. Omówiono także memoria w sprawie ustanowienia biskupa w archidiecezji wrocławskiej, którego wysłanie przez tymczasowego rządcę Administracji Apostolskiej Dolnego Śląska było szczytem napięcia w relacjach kard. Wyszyński – ks. Lagosz. Artykuł został uzupełniony o aneks źródłowy zawierający najważniejszą korespondencję między obydwoma kapłanami (zachowaną w Sekretariacie Prymasa Polski).
Słowa kluczowe:
Stefan Wyszyński, Kazimierz Lagosz, Administracja Apostolska Dolnego Śląska, przekraczanie kompetencji, upomnienia, Wrocław, korespondencjaBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie (AAW)
Sekretariat Prymasa Polski (SPP)
sygn. SPP 04/6, Komisja Główna Episkopatu Polski 1951.
sygn. SPP 04/7, Komisja Główna Episkopatu Polski 1952.
sygn. SPP 04/8, Komisja Główna Episkopatu Polski 1952.
sygn. SPP 01/88, Diecezje.
sygn. SPP 04/89, Diecezje.
sygn. SPP 04/90, Diecezje.
sygn. SPP 04/155, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski z 8 II 1951.
sygn. SPP 04/156, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski z 7 V 1951.
sygn. SPP 04/160, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski z 4 VI 1952.
sygn. SPP 04/165, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski z 8-9 V 1953.
sygn. SPP 04/166, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski z 18 IX 1953.
sygn. SPP 04/172, Konferencja Plenarna Episkopatu Polski z 14 XII 1956.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu (AIPN Wr)
sygn. 032/17, t. 1-2, Teczka zagadnieniowa dot. Kurii Arcybiskupiej oraz Wyższego Seminarium Duchownego.
sygn. 032/211, Zagadnienie kleru diecezji i kurii wrocławskiej.
Źródła drukowane
Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 1, 1945-1959, red. P. Raina, Poznań 1994.
W Służbie Boga i Polski. Komunistyczna bezpieka wobec kardynała Stefana Wyszyńskiego, wybór, wstęp, oprac. J. Marecki, P. Nitecki, R. Szczypta-Szczęch, Kraków 2014.
Wyszyński Stefan, Pro memoria, t. 1, 1948-1952, red. P. Skibiński, Warszawa 2017.
Wyszyński Stefan, Pro memoria, t. 2, 1953, red. E.K. Czaczkowska, Warszawa 2017.
Wyszyński Stefan, Pro memoria, t. 4, 1956-1957, red. M. Białkowski, M. Wiśniewska, Warszawa 2020.
Wyszyński Stefan, Pro memoria, t. 5, 1958, red. M. Krupecka, Warszawa 2018.
Wyszyński Stefan, Pro memoria, t. 6, 1959, red. G. Łeszczyński, Warszawa 2019.
Wyszyński Stefan, Pro memoria, t. 8, 1961, red. M. Wiśniewska, Warszawa 2019.
Zieliński Zygmunt, Powroty minionego czasu. Zagnieżdżone w pamięci, wstęp i oprac. R. Łatka, Warszawa 2020.
Opracowania
Biskup Henryk Grzondziel (1897-1968), w: Ludzie śląskiego Kościoła katolickiego, red. K. Matwijowski, Wrocław 1992, s. 142-151.
Bobowski Kazimierz, Działalność ks. infułata dra Karola Milika jako administratora apostolskiego we Wrocławiu w l. 1945-1951, „Chrześcijanin a Współczesność”, (1985) nr 6, s. 20-29.
Bogacewicz Stanisław Adam, Ustanowienie ks. Kazimierza Lagosza wikariuszem kapitulnym i działania aparatu bezpieczeństwa wobec kurii wrocławskiej w latach 1951-1956, w: Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich, red. A. Dziurok, Warszawa 2009, s. 410-441.
Dudek Antoni, Gryz Ryszard, Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2006.
Dziurok Adam, Aparat bezpieczeństwa wobec biskupów i kurii katowickiej w latach 1945-1956, w: Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich, red. A. Dziurok, Warszawa 2009, s. 61-85.
Kucharski Wojciech, Religia na Dolnym Śląsku, w: Region czy regiony? Ziemie Zachodnie i Północne 1945-1989, red. W. Kucharski, Wrocław 2022, s. 224-239.
Kucharski Wojciech, Ziemie Zachodnie i Północne jako polska racja stanu w myśli i działaniach prymasa Stefana Wyszyńskiego w latach 1948-1972 (ze szczególnym uwzględnieniem archidiecezji wrocławskiej), w: Prymas Wyszyński a niepodległa. Naród – patriotyzm – państwo w nauczaniu Prymasa Tysiąclecia, red. E.K. Czaczkowska, R. Łatka, Warszawa 2019, s. 251-271.
Lang Andrzej, Ksiądz Eugeniusz Dąbrowski. Naukowiec i wykładowca, Warszawa 2021.
Leszczyński Mariusz, Księża diecezjalni ekspatrianci archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego. Słownik biograficzny, Warszawa 2020.
Łatka Rafał, Episkopat Polski wobec stosunków państwo-Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019.
Łatka Rafał, Prymas Stefan Wyszyński w realiach PRL, Warszawa 2022.
Mandziuk Józef, Prymas Tysiąclecia a Kościół nad Odrą w dobie stalinizmu, „Wrocławski Przegląd Teologiczny”, 9 (2001) nr 1, s. 99-111.
Marek Łucja, „Kler to nasz wróg”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na terenie województwa katowickiego w latach 1956-1970, Katowice 2009.
Pater Józef, Biskupi na Ziemiach Zachodnich i Północnych jako wikariusze generalni Prymasa Wyszyńskiego, w: Stefan kardynał Wyszyński wobec Ziem Zachodnich i Północnych oraz stosunków polsko-niemieckich. W 100-lecie urodzin Prymasa Tysiąclecia, red. T. Dzwonkowski, C. Osękowski, Warszawa-Poznań-Zielona Góra 2001, s. 33-52.
Pater Józef, Ksiądz infułat dr Karol Milik jako rządca archidiecezji wrocławskiej w latach 1945-1951, Wrocław 2012.
Pater Józef, Milik Karol, w: Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, red. M. Pater, Katowice 1996, s. 278-281.
Pietrzak Jerzy, Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945-1948, t. 2, Poznań 2009.
Pietrzak Jerzy, Zmagania o administratorów apostolskich Ziem Odzyskanych w latach 1950- 1951, w: Wokół Kościoła i władzy. Studia dedykowane ks. prof. dr. hab. Zygmuntowi Zielińskiemu w 90. rocznicę urodzin, red. R. Łatka, J. Wołczański, D. Zamiatała, Warszawa 2021, s. 290-318.
Religia na Ziemiach Zachodnich i Północnych 1945-1989, red. W. Kucharski, w: Region czy regiony? Ziemie Zachodnie i Północne 1945-1989, red. W. Kucharski, Wrocław 2022, s. 223-341.
Skibiński Paweł, W drodze do jednomyślności. Troska prymasa Stefana Wyszyńskiego o jedność Episkopatu Polski, w: Biskupi w rzeczywistości politycznej Polski „ludowej”, t. 2, red. R. Łatka, Warszawa 2022, s. 111-125.
Skibiński Paweł, Wstęp, w: S. Wyszyński, Pro memoria, t. 1, 1948-1952, red. P. Skibiński, Warszawa 2017, s. XIX-XXX.
Smoliński Maciej Grzegorz, Biskup negocjator. Zygmunt Choromański (1892-1968). Biografia niepolityczna?, Warszawa 2014.
Staniszewski Benedykt, Ksiądz infułat Kazimierz Lagosz jako rządca archidiecezji wrocławskiej 1951-1956, t. 1, Wrocław 2000.
Stefan kardynał Wyszyński wobec Ziem Zachodnich i Północnych oraz stosunków polsko-niemieckich. W 100-lecie urodzin Prymasa Tysiąclecia, red. T. Dzwonkowski, C. Osękowski, Warszawa-Poznań-Zielona Góra 2001.
Stopniak Franciszek, Ks. Kazimierz Lagosz (1888-1961), „Chrześcijanin a Współczesność”, (1985) nr 6, s. 31-41.
Swastek Józef, Działalność pastoralna księdza infułata dr. Karola Milika, administratora apostolskiego Dolnego Śląska (1945-1951), w: Represje wobec Kościoła Katolickiego na Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie 1945-1989, red. S.A. Bogaczewicz, S. Krzyżanowska, Wrocław 2004, s. 52-68.
Swastek Józef, Rządcy archidiecezji wrocławskiej w latach 1945-1995, Wrocław 1998.
Szetelnicki Wacław, Kapituła metropolitalna we Wrocławiu w latach 1952-1993, Wrocław 1994.
Wójcik Stefan, Życie i działalność księdza infułata Kazimierza Lagosza (1888-1961), w: Kościół katolicki na Dolnym Śląsku w powojennym pięćdziesięcioleciu, red. I. Dec, K. Matwijowski, Wrocław 1996, s. 75-99.
Wycisło Jan, Piskorz Jan, w: Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, red. M. Pater, Katowice 1996, s. 319-322.
Zamiatała Dominik, Kardynał Bolesław Kominek jako rządca archidiecezji wrocławskiej, w: Kardynał Bolesław Kominek. Biskup, dyplomata, wizjoner, red. W. Kucharski, R. Łatka, Wrocław 2020, s. 37-86.
Zamiatała Dominik, Prymas Wyszyński wobec Ziem Zachodnich, w: Prymas Wyszyński a niepodległa. Naród – patriotyzm – państwo w nauczaniu Prymasa Tysiąclecia, red. E.K. Czaczkowska, R. Łatka, Warszawa 2019, s. 251-271.
Zieliński Zygmunt, Kościół w Polsce 1944-2007, Poznań 2009.
Żaryn Jan, Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944-1989, Warszawa 2003.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0003-2650-4031
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
