„Listy do Redakcji”: o znaczeniu wileńskich tygodników „Przyjaciel Ludu” (1906-1909), „Zorza Wileńska” (1905-1909) dla czytelnika
Olga Mastianica-Stankiewicz
Instytut Historii Litwy w Wilnie , Litwahttps://orcid.org/0000-0003-3094-3539
Abstrakt
Do badań wykorzystano rzadkie i unikalne źródło – listy czytelników do tygodników „Przyjaciel Ludu” (1905-1910) oraz „Zorza Wileńska” (1905-1909), które w Wilnie na początku XX wieku wydawały razem duchowieństwo katolickie i inteligencja świecka. Tygodniki te kierowane były do określonej grupy czytelników – chłopów, a ich cel stanowiło reformowanie życia chłopskiego poprzez naukę, począwszy od codziennych nawyków, a skończywszy na uczestnictwie w życiu politycznym i kształtowaniu polskiej świadomości narodowej. Odręczne listy czytelników, rozproszone w różnych litewskich instytucjach pamięci, po raz pierwszy trafiają do obiegu naukowego. Osobno prezentowane są listy do tygodnika „Przyjaciel Ludu”, przechowywane w archiwum Kurii Archidiecezji Wileńskiej, które dotychczas w ogóle nie były znane badaczom. Opracowanie składa się z czterech części. W pierwszej przedstawiono główne programowe cele tygodników, dyskusję na temat treści tygodnika, stosunek redakcji do potencjalnego czytelnika – chłopa. Taka analiza wywodów ideowych gazet jest konieczna, aby określić oczekiwania i ewentualne potrzeby czytelników. W drugiej części artykułu omówiono kilka kwestii. Po pierwsze, celem badania jest ustalenie, w jaki sposób redaktorzy tygodników pracowali z listami od czytelników. Po drugie, zbadano, w jaki sposób redakcje starały się utrzymywać stałą komunikację z czytelnikami i aktywizować czytelność swoich gazet. Odrębnie zbadano pochodzenie terytorialne adresatów listów i podjęto próbę odpowiedzi na jedno z najtrudniejszych pytań – jakie znaczenie dla swoich czytelników miały tygodniki, dlaczego zdecydowano się napisać do redakcji, jakie cele realizowano i jakie pokładano oczekiwania.
Słowa kluczowe:
prasa katolicka, czytelnictwo, listy, Wilno, XIX wiekBibliografia
Źródła drukowane
Directorium Horarum Canonicarum et Missarum pro Dioecesi Vilnensi in Annum MDCCCXCIV [1894], Vilnae 1893.
Kalendarz Wileński „Przyjaciel Ludu” dla mieszkańców wsi i miast na rok 1907 ozdobiony licznemi obrazkami, Wilno 1906.
Kalendarz Zorzy Wileńskiej na rok 1909. Dawniej „Kalendarz wiejski”, Wilno 1909.
Prasa
„Jutrzenka” (1910-1915).
„Kuryer Litewski” (1906).
„Przyjaciel Ludu” (1905-1910).
„Šaltinis” (1908).
„Viltis” (1908).
„Zorza Wileńska” (1905-1909).
Opracowania
Francelle-Gervais Celine, „Oto zasyłam opisanie całego mojego życia...” (Listy przedpłatników „Gazety Świątecznej” do Promyka), „Regiony. Kwartalnik społeczno-kulturalny”, 4 (1978) s. 76-102.
Jurkowski Roman, Edward Ropp jako biskup wileński 1903-1907 (w 50-tą rocznicę śmierci), „Studia Teologiczne”, 8 (1990) s. 205-280.
Karczewska Agata, „Więcej z pługiem niż z piórem przestaję...”. O listach czytelników do redakcji „Gazety Świątecznej” w latach 1881-1914, w: Komunikowanie i komunikacja na ziemiach polskich w latach 1795-1918, red. K. Stępnik, M. Rajewski, Lublin 2008, s. 133-142.
Karpowicz Agata, Nauka patrzenia na siebie. Egofotografie chłopskich czytelników „Gazety Świątecznej” (1881-1905), „Stan Rzeczy”, 2 (2001) s. 205-241. (Crossref)
Klawe-Mazurowa Maria, Listy chłopów do prasy dla wsi w latach 1875-1895 jako źródło historyczne, „Przegląd Polonijny”, 4 (1983) s. 36-40.
Kostecki Janusz, Byczkowska Zofia, Czytelnictwo czasopism ludowych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX wieku, „Przegląd Humanistyczny”, 10 (1978) s. 107-127.
Krisań Maria, Chłopi wobec zmian cywilizacyjnych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX – początku XX wieku, Warszawa 2008.
Krisań Maria, Listy do gazety „Zaranie” z lat 1909-1915, „Dzieje Najnowsze”, 2 (1998) s. 22-28.
Maskuliūnienė Džiuljeta, Spaudinto žodžio autoritetas XIX a. Lietuvos kaime, „Knygotyra”, 44 (2005) s. 50-59. (Crossref)
Paškauskas Juozapas, Laisvalaikio kultūra didžiuosiuose Lietuvos miestuose ir provincijoje XIX a. pabaigoje – XX a. pradžioje, Vilnius 2017 [Daktaro disertacija. Humanitariniai mokslai, istorija (05H)].
Pauliukevičiūtė Dalia, Lazdynų Pelėdos kūryba: melodraminio režimo problemos ir kontekstai, Vilnius 2019 [Daktaro disertacija].
Pauliukevičiūtė Dalia, XX a. pradžios lietuvių savišvietos kanonas ir pirmosios rekomendacinės bibliografijos, w: Lietuvių literatūros kanono dirbtuvės (XIX a. pabaiga – XX a. pirma pusė), Vilnius 2022, s. 127-204.
Prašmantaitė Aldona, Dzieje kanoników regularnych laterańskich w Kronice Antokolskiej, w: Przemijanie i trwanie. Kanonicy regularni laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce. Materiały z międzynarodowej konferencji zorganizowanej z okazji 600-lecia fundacji opactwa Bożego Ciała w Krakowie, pod red. K. Łataka, I. Makarczyk, Kraków 2008, s. 465-480.
Staliūnas Darius, Masinis konfesijos keitimas vakariniuose Rusijos imperijos pakraščiuose: lyginamasis aspektas, „Lietuvos istorijos metraštis”, 2 (2007) s. 5-18.
Staliūnas Darius, Vilniaus vyskupo E. Ropo veiklos pėdsakais (1903-1907), w: Atgimimas ir Katalikų Bažnyčia, red. kol. E. Aleksandravičius i in., Vilnius 1994, s. 152-207.
Szpakowska Maria, Listy w sprawach osobistych na łamach prasy, „Napis”, 9 (2003) s. 233-236. (Crossref)
Zdanowicz Anna, The First Polish Studies of Reading 1881-1939, „Polish Libraries Today”, 8 (2011) s. 68-78.
Instytut Historii Litwy w Wilnie https://orcid.org/0000-0003-3094-3539
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
