Exempla w nauczaniu ad status w świetle kolekcji kazań Macieja z Grochowa z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej z początku XV wieku
Krzysztof Bracha
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-9409-4770
Abstrakt
W rękopisie BJ 1619 z początku XV wieku znajduje się kilka kolekcji kazań De tempore et de sanctis. Rękopis został w większości przepisany przez Macieja z Grochowa, wikariusza z Kcyni, w 1407 roku. W wymienionej kolekcji znajduje się niewielki zbiór kazań ad status z exemplami, skierowanymi w kolejności do bogaczy, biednych, kupców, czeladzi służebnej, sędziów, rycerzy oraz rolników. Kolekcja Michała z Grochowa bliższa jest prostym ekshortacjom niż pełnym modelowym kazaniom typu sermo modernus. Nie znajdziemy w nich scholastycznych podziałów na punkty, aparatu logicznych dowodów. Takie ekshortacje zamiast tego erudycyjnego i schematycznego gorsetu obfitowały w wątki narracyjne, legendy świętych, exempla. Kolekcja Michała z Grochowa nie jest zbiorem oryginalnym, lecz należy do późniejszych redakcji w długiej tradycji literackiej Sermo generalis Honoriusza z Autun. Pięć sermones odnajdujemy ponadto w rękopisie śląskim z XV wieku BUWr I F 607 w zbiorze Exempla valde pulcra, które w 1914 roku wydał Joseph Klapper. Zaproponowana przez kaznodzieję nauka nie jest wykładnią budowli społecznej, lecz obrazem stereotypów, motywowanym programem moralizatorskim. Kaznodzieja odwołuje się do drabiny feudalnej tylko z pozoru, gdyż jego celem nie było posługiwanie się kalką feudalną, lecz jej przełamaniem, refrakcją z pobudek moralizatorskich, gdyż dydaktyzm moralizatorski był podstawą kazania, a nie oddanie obrazu stosunków społecznych. Kolekcja zredagowana przez Michała z Grochowa to unikatowe świadectwo sermones ad status w polskich zbiorach, choć nieoryginalne. Brak w nim jakichkolwiek odniesień do realiów polskich, a wypełnia je przekaz o uniwersalnym wydźwięku.
Słowa kluczowe:
średniowieczne kaznodziejstwo, exempla, krytyka społeczna, moralistykaInstytucje wspierające:
Publikacja finansowana przez Narodowe Centrum Nauki w ramach konkursu Weave-UNISONO w programie Weave w ramach projektu nr DEC–2021/03/Y/HS3/00052: Pagans and Christians. Christianisation in the Bohemian and Polish Kingdoms in the Middle Ages. Projekt był prowadzony we współpracy z Grantová agentura České republiky, no. 22-18972K o tym samym tytule i realizowany przez Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Filosofický ústav Akademie věd České republiky w PradzeBibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie
rkps 24, Jan Korz (Contractus), Sermones.
Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu
rkps C425, 1ra-207vb, Jan Szczekna, Jana Protiwa de Nova Villa (Procziwa), Benesz z Ostromierza (Benessius, Benasius de Ostromierz, Beneš z Ostroměř), Jan Sylwan (Johannes Silvanus vel Publicanus vel Hieronimus de Praga), Mikołaj Kakabus – Cacabus (Mikuláš Kakabus, Nicolaus de Bohemia), Jakub z Kolonii, Sermones super evangelia dominicalia [tzw. „Kolekcja kaznodziejów Kaplicy Betlejemskiej”].
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie (BJ)
rkps 1617, f. 70r-72r, Jan Korz (Contractus), [Sermo]: In divisione Apostolorum.
rkps 1619, f. 79rb-79va, Michał z Grochowa, [Sermo] 1: De divitibus obstinatis.
rkps 1619, f. 79va, Michał z Grochowa, [Sermo] 2: De pauperibus paciencia eorum.
rkps 1619, f. 79vb-80ra, Michał z Grochowa, [Sermo] 3: De mercatoribus iniustis.
rkps 1619, f. 80ra-80va, Michał z Grochowa, [Sermo] 4: De ministris et ancillis.
rkps 1619, f. 80va-80vb, Michał z Grochowa, [Sermo] 5: De iudicibus.
rkps 1619, f. 80vb, Michał z Grochowa, [Sermo] 6: De militibus.
rkps 1619, f. 81ra-81vb, Michał z Grochowa, [Sermo] 7: De agricolis.
rkps 1635, f. 90v-91r, Sermo de s. Floriano.
Biblioteka Narodowa w Warszawie (BN)
rkps II 3015, f. 155r-174r, Exempla.
rkps III 3019, f. 190r-208r, Naturalia bona et utilia ad predicacionem.
rkps III 3019, f. 208r-279r, Liber figurarum cum exemplis naturalibus.
rkps 3024, f. 3r-182v, Jan Szczekna, Jana Protiwa de Nova Villa (Procziwa), Benesz z Ostromierza (Benessius, Benasius de Ostromierz, Beneš z Ostroměř), Jan Sylwan (Johannes Silvanus vel Publicanus vel Hieronimus de Praga), Mikołaj Kakabus – Cacabus (Mikuláš Kakabus, Nicolaus de Bohemia), Jakub z Kolonii, Sermones super evangelia dominicalia [tzw. „Kolekcja kaznodziejów Kaplicy Betlejemskiej”].
Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku
rkps 2044, f. 120r-121r, Sermo de s. Floriano.
Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku
rkps 68, f. 36r-295v, Jan Szczekna, Jana Protiwa de Nova Villa (Procziwa), Benesz z Ostromierza (Benessius, Benasius de Ostromierz, Beneš z Ostroměř), Jan Sylwan (Johannes Silvanus vel Publicanus vel Hieronimus de Praga), Mikołaj Kakabus – Cacabus (Mikuláš Kakabus, Nicolaus de Bohemia), Jakub z Kolonii, Sermones super evangelia dominicalia [tzw. „Kolekcja kaznodziejów Kaplicy Betlejemskiej”].
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu (BUWr)
rkps I F 527, Jan Korz (Contractus), Sermones.
rkps I F 754, 39r-149v, Jan Szczekna, Jana Protiwa de Nova Villa (Procziwa), Benesz z Ostromierza (Benessius, Benasius de Ostromierz, Beneš z Ostroměř), Jan Sylwan (Johannes Silvanus vel Publicanus vel Hieronimus de Praga), Mikołaj Kakabus – Cacabus (Mikuláš Kakabus, Nicolaus de Bohemia), Jakub z Kolonii, Sermones super evangelia dominicalia [tzw. „Kolekcja kaznodziejów Kaplicy Betlejemskiej”].
rkps I F 527, f. 247v-248r, Sermo de s. Floriano.
rkps I F 607, f. 255vb-258rb, Exempla valde pulcra.
rkps I O 134, Sermones collecti per fratrem Stanislaum Geyszeler.
Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach
rkps 3, 240ra-339va, Jan Szczekna, Jana Protiwa de Nova Villa (Procziwa), Benesz z Ostromierza (Benessius, Benasius de Ostromierz, Beneš z Ostroměř), Jan Sylwan (Johannes Silvanus vel Publicanus vel Hieronimus de Praga), Mikołaj Kakabus – Cacabus (Mikuláš Kakabus, Nicolaus de Bohemia), Jakub z Kolonii, Sermones super evangelia dominicalia [tzw. „Kolekcja kaznodziejów Kaplicy Betlejemskiej”].
Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie
rkps 1315, f. 685r-736v, Exemplum posicio.
Źródła drukowane
Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, vol. 3, pars 1, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1908.
Alanus de Insulis, De arte praedicatoria, ed. J.-P. Migne, Paris 1855, kol. 109-198.
Antiquissimus liber promotionum Facultatis Artium in Universitate Cracoviensi a. 1402-1541, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, Warszawa 2011.
Bobowski Mikołaj, Polskie pieśni katolickie od najdawniejszych czasów do końca XVI w., „Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności”, 19 (1893).
Bogurodzica, opr. J. Woronczak, Wrocław-Warszawa 1962.
Bonaventura, De ss. Apostolis Sermo VII, w: tegoż, Opera omnia, t. 14, ed. A.C. Peltier, Paris 1868, s. 18-21.
Carmina Burana, https://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost13/Carmina-Burana/bur_cmo5.html (dostęp: 8.03.2024).
Cezary z Arles, Kazanie 6, w: tegoż, Kazania, Warszawa 1989, s. 44-50.
Cezary z Arles, Sermo VI, w: S. Caesarii Arelatensis Sermones, pars 1, ed. D. Germani Morin, Turnhout 1953, s. 30-36.
Evagre le Pontique, De vitiis, quae opposita sunt virtutibus, ed. R.E. Sinkiewicz, w: Evagrius of Pontus, The Greek ascetic corpus, Oxford 2006, s. 60-65.
Exempla ex sermonibus vulgaribus Jacobi Vitriacensis, w: The exempla or illustrative stories from the sermones vulgares of Jacques de Vitry, ed. Th.F. Crane, New York 1971 (reprint z wyd. 1890).
Fasciculus morum. A Fourteenth-Century Preacher’s Handbook, ed. S. Wenzel, Pennsylvania State University-London 1989.
Honorius Augustodunensis, Sermo generalis, ed. J.-P. Migne, Paris 1895, kol. 861-870.
Hugo de S. Victore, De sacramentis christianae fidei, ed. J.-P. Migne, Paris 1854, kol. 173-618.
Humbertus de Romanis, Beati Humberti de Romanis quinti praedicatorum magistri generalis Opera de vita regulari, ed. J.J. Berthier, vol. 2, Romae 1889.
Iura vicariorum. Kopiariusz kolegium wikariuszy katedry poznańskiej, wyd. T. Jurek, Poznań 2023.
[Jakub z Vitry], Iacobi de Vitriaco Sermones vulgares vel ad status, ed. J. Longère, Turnhout 2013.
Johannes Herolt, Sermo 156, w: tegoż, Sermones Discipuli de Te[m]pore et sanctis vna cu[m] Promptuario exe[m]plo[rum], [b.m.] 1502, b.p.
Klapper Joseph, Erzählungen des Mittelalters in deutscher Übersetzung und lateinischen Urtext, Breslau 1914.
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 7, wyd. A. Gąsiorowski, R. Walczak, Poznań 1985.
La Scala coeli de Jean Gobi, ed. M.-A. Polo de Beaulieu, Paris 1991.
Metrica Universitatis Cracoviensis a. 1400-1508, t. 1, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, R. Grzesik, Kraków 2004.
Nauka Dwunastu Apostołów, Poznań 1924.
Peregryn z Opola, Dominica decima post Pentecosten, ed. Peregrini de Opole Sermones de tempore et de sanctis, wyd. R. Tatarzyński, Warszawa 1997, s. 234-235.
Proverbia sententiaeque latinitatis medii aevi, ed. H. Walther, Teil 1, Göttingen 1963.
Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, ed. J.-P. Migne, Paris 1859, kol. 611-946.
Sermones Johannnis Contracti Ordinis minorum de tempore et de Sanctis, per me Johannem Koelhoff de Lubeck, Colon[iae] 1478.
Stanisław ze Skarbimierza, Sermo de potentibus, w: tegoż, Sermones sapientiales, cz. I, wyd. B. Chmielowska, Warszawa 1979, s. 249-251
Stanisław ze Skarbimierza, Sermo de potentibus, w: R.M. Zawadzki, Dojść do mądrości Ojca. Stanisław ze Skarbimierza jako kaznodzieja krakowski, w: Wielcy kaznodzieje Krakowa. Studia in honorem Eduardi Staniek, red. K. Panuś, Kraków 2006, s. 32-37.
Stephani de Borbone Tractatus de diversis materiis praedicalibus: Prologus, Prima Pars. De dono timoris, ed. J. Berlioz and J.-L. Eichenlaub, Turnhout 2002.
The Electronic Manipulus florum Project, www.manipulusflorum.com (dostęp: 6.03.2024).
Wydra Wiesław, Polskie dekalogi średniowieczne, Warszawa 1973.
Opracowania
Arbusow Leonid, Colores rhetorici. Eine Auswahl rhetorischer Figuren und Gemeinpläze als Hilfsmittel für Übungen an mittelalterlichen Texten, Göttingen 1963.
Avray d’ L. David, The Preaching of the Friars. Sermons diffused from Paris before 1300, Oxford 1983.
Avray d’ L. David, Tausche Martin, Marriage sermons in ad status Collections of the Central Middle Ages, w: Modern Questions about medieval Sermons. Essays on Marriage, Death, History and Sanctity, ed. N. Bériou, D.L. d’Avray, Spoleto 1994, s. 77-134.
Belcarzowa Elżbieta, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, cz. II, Wrocław-Łódź 1983.
Bériou Nicole, Le petit peuple dans les sermons ad status (XIIIe siècle), w: Le petit people dans la société médiévale. Terminologies, perceptions, réalités (Congrès international, Université de Montréal, octobre 1999), Paris 2002, s. 19-39. (Crossref)
Berlioz Jacques, L’auditoire des prédicateurs dans la littérature des exempla (XIIIe-XIVe siècles), w: Dal pulpito alla navata, la predicazione medievale nella sua recezione da parte degli ascoltatori (sec. XIII-XV), Atti del Convegno internationale di Storia religiosa in memoria di Z. Zafarana, Firenze, 5-7 giugno 1986, „Medioevo e rinascimento”, 3 (1989) s. 125-158.
Berlioz Jacques, La mémoire du prédicateur. Recherches sur la mémorisation des récits exemplaires (XIIIe-XVe siècles), w: Temps, mémoire, tradition au moyen-âge. Actes du XIIIe congres de la Sociéte des historiens médiévistes de l’enseignement supérieur public, Aix-en-Provance 4-5 Juin 1982, Marscille 1983, s. 157-183. (Crossref)
Berlioz Jacques, Le récit efficace: l‘exemplum au service de la prédicatio Le récit efficace: l‘exemplum au service de la prédication (XIIIe-XVe siècles), „Mélanges de l‘Ecole française de Rome. Moyen Âge, temps modernes”, 92 (1980) s. 113-146. (Crossref)
Blaettler R. James, Preaching the Power of Penitence in the ‘Silos Baetus’, w: Medieval Sermons and Society: Cloister, City, University. Proceedings of International Symposia at Kalamazoo and New York, Louvain-La Neuve 1998, s. 35-62. (Crossref)
Bracha Krzysztof, Casus pulchri de vitandis erroribus conscientiae purae. Orzeczenia kazuistyczne kanonistów i teologów krakowskich z XV w., Warszawa 2013.
Bracha Krzysztof, Nauczanie kaznodziejskie w Polsce późnego średniowiecza, Kielce 2007.
Bracha Krzysztof, „Semen est verbum Dei”. Postylla Carcer animae przypisywana Janowi Szczeknie, w: Amoenitates vel lepores philologiae, red. R. Laskowski, R. Mazurkiewicz, Kraków 2007, s. 61-71.
Bracha Krzysztof, Teolog-intelektualista i duszpasterz w społeczeństwie średniowiecznym, w: Kolory i struktury średniowiecza, red. W. Fałkowski, Warszawa 2004, s. 136-154.
Bracha Krzysztof, Leńczuk Mariusz, Słowo – pismo – sacrum. Cztery studia z dziejów kultury religijnej w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 2020.
Bracha Krzysztof, Nodl Martin, Česko-polske kazatelske vztahy ve středověku. Uvodni zamyšleni, w: Česko-polské kazatelské vztahy ve středověku, red. K. Bracha, M. Nodl, Praha 2016, s. 7-10.
Brückner Aleksander, Kazania średniowieczne, cz. 1, „Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności”, 24 (1895) nr 4, s. 60-70.
Brückner Aleksander, Przyczynki do dziejów języka polskiego, „Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności”, 54 (1916) z. 4, s. 322-348.
Brückner Aleksander, Źródła do dziejów literatury i oświaty w Polsce. Kazania średniowieczne, „Biblioteka Warszawska”, 52 (1892) s. 454-458.
Burghart Marjorie, Delcorno Pietro, Preaching about Manual/Artisanal Labour. A New Focus and ambivalent Messages (1200-1500), w: Rethinking the Work Ethics in Premodern Europe, ed. G. Almasi, G Lizzul, Cham 2023, s. 73-100. (Crossref)
Bylina Stanisław, Chrystianizacja wsi polskiej u schyłku średniowiecza, Warszawa 2002.
Cardini Franco, Wojownik i rycerz, w: Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, Warszawa-Gdańsk 1996, s. 97-141.
Cassagrande Carla, Vecchio Silvana, Sermo afectuosus. Passioni ed eloquenza cristiana, w: tychże, Passioni dell’anima. Teorie e usi degli affetti nella cultura medievale, Firenze 2015, s. 285-303.
Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi latinorum, qui in Bibliotheca Jagellonica asservantur, t. 1, red. Z. Włodek, J. Zathey, M. Zwiercan, Wrocław-Gdańsk 1980.
Cherubini Giovanni, Chłop i życie na wsi, w: Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, Warszawa-Gdańsk 1996, s. 145-174.
Clavis scriptorum et operum Medii Aevi Poloniae, t. 1-2, opr. J. Kaliszuk, A. Pieniądz, P. Węcowski, K. Skwierczyński, Kraków 2019.
Corti Maria, Ideologie e strutture semiotiche nei „sérmones ad statues” nel secolo XIII, w: tejże, Il Viaggio testuale, Torino 1978, s. 223-237.
Corti Maria, Structures idéologiques et structures sémiotiques dans les sermones ad status du 13e siècle, w: Archéologie du signe, éd. L. Briand’Amour, E. Vance, Toronto 1983, s. 145-163. (Crossref)
Czyżak Marta, Kapituła katedralna w Gnieźnie w świetle metryki z lat 1408-1448, Poznań 2003.
Delameau Jean, Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII-XVIII w., Warszawa 1994.
Dembiński Paweł, Poznańska kapituła katedralna schyłku wieków średnich, Poznań 2012.
Dempsay Douglass E. Jane, Justification in Late medieval Preaching. A Study of John Geiler of Keisersberg, Leiden 1966.
Die Handschriften der Staats- und Universitätsbibliothek Breslau, Bd. 1, Leipzig 1939.
Fleckenstein Josef, Die Bildungsreform Karls des Grossen als Verwirklichung der Norma Rectitudinis, Bigge-Ruhr 1953.
Geremek Bronisław, Exemplum i przekaz kultury, w: Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, red. B. Geremek, Wrocław-Gdańsk 1978, s. 53-76.
Göber Willy, Katalog der Handschriften der ehemaligen Universitätsbibliothek Breslau, t. 1-22, Wrocław 1920-1944, rkps, BUWr, Akc. 1967/2.
Guriewicz Aron, Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy, Warszawa 1997.
Guriewicz Aron, Kupiec, w: Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, Warszawa-Gdańsk 1996, s. 303-349.
Gutgsell Jessie, The Gift of Tears: Weeping in Religious Imagination of Western Medieval Christianity, „Anglican Theological Review”, 97 (2015) s. 239-253. (Crossref)
Iwańczak Wojciech, Ludzie miecza, modlitwy, pracy. Trójpodział społeczeństwa w średniowiecznej myśli czeskiej, Kielce 1995.
Jurek Tomasz, Biskupstwo poznańskie w wiekach średnich, Poznań 2018.
Kaczmarek Krzysztof, Konwent dominikanów wrocławskich w późnym średniowieczu, Poznań-Wrocław 2008.
Kaczmarek Krzysztof, Szkoły i studia polskich dominikanów w okresie średniowiecza, Poznań 2005.
Kaczor Ewelina, Kazania o św. Jadwidze Śląskiej w rękopisach śląskich późnego średniowiecza (mps, Biblioteka Uniwersytecka w Kielcach).
Khan Sarah, Diversa diversis. Mittelalterlicher Standespredigten und ihre Visualisierung, Boehlau 2006.
Lauwers Michel, Praedicatio-exhortatio. L’Église, la réforme et les laïcs (Xie-XIIIe siècles), w: La parole du prédicateur, (Ve-XVe siècles). Études réunies, ed. R.M. Dessì, M. Lauwers, Turnhout 1997, s. 187-232. (Crossref)
Little K. Lester, Les techniques de la confession et la confession comme technique, w: Faire croire. Modalités de la diffusion et de la réception des messages religieux du XIIe au XVe siècle, Rome 1981, s. 87-99.
Martin Hervé, Le métier de prédicateur a la fin du Moyen Âge. 1350-1520, Paris 1988.
Martin Hervé, Mentalités mèdievales XIe-XVe siècle, Paris 1996.
Martin Hervé, Pérégrin d’Opole. Un prédicateur dominicain à l’apogée de la chrétienté médiévale, Rennes 2008. (Crossref)
Menzel Michael, Predigt und Predigtorganization im Mittelalter, „Historisches Jahrbuch”, 111 (1991) s. 337-384.
Michaud-Quantin Pierre, Les mèthodes de la pastorale du XIIIe au XVe siècle, w: Methoden in Wissenschaft und Kunst des Mittelalters, Hrsg. A. Zimmermann, Berlin 1970, s. 76-91. (Crossref)
Mossman Stephen, Preaching on St. Francis in Medieval Germany, w: Franciscans and Preaching. Every Miracle from the Beginning of the World Came about through Words, ed. T.J. Johnson, Leiden und Boston 2012, s. 231-272. (Crossref)
Mrozowicz Wojciech, Materiały rękopiśmienne dotyczące św. Jadwigi w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, w: Księga Jadwiżańska. Międzynarodowe Sympozjum Naukowe: Święta Jadwiga w dziejach i kulturze Śląska, Wrocław-Trzebnica 21-23 września 1993 roku, red. M. Kaczmarek, M.L. Wójcik, Wrocław 1995, s. 233-249.
Muessig Caroline, Audience and Preacher: Ad status sermons and social classification, w: Preacher, sermon and audience in the Middle Ages, ed. C. Muessig, Leiden-Boston-Köln 2002, s. 255-276. (Crossref)
Murphy J. James, Rhetoric in the Middle Ages. A History of Rhetorical Theory for Saint Augustine to the Renaissance, Berkeley-London 1974.
Nagy Piroska, Le don des larmes au Moyen âge: un instrument spirituel en quête d‘institution (Ve-XIIIe siècle), Paris 2000.
Nagy Piroska, Religious Weeping as Ritual in the Medieval West, „Social Analysis: The International Journal of Anthropology”, 48 (2004) nr 2, Ritual in Its Own Right: Exploring the Dynamics of Transformation, Summer 2004, s. 119-137. (Crossref)
Nowak Lucyna, Opis rękopisu BJ 1619 (mps, Dział Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej).
Oppel D. Hans, Exemplum und Mirakel. Versuch einer Begriffsbestimmung, „Archiv für Kulturgeschichte”, 45 (1963) s. 96-114. (Crossref)
Ożóg Krzysztof, Szczekna, właśc. Štěkna Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. 47, red. A. Romanowski, Warszawa-Kraków 2010, s. 231-235.
Pellegrini Letizia, Predicazione, catechesi e sermo corporeus: una raccolta domenicana di exempla della fine dell XIII secolo, w: I fratrii predicatori il duecento, a cura di G.G. Merlo, Verona 1996, s. 203-236.
Pietrykowski Tadeusz, Z przeszłości Kcyni z okazji 666 rocznicy założenia miasta, Kcynia 1928.
Polo de Beaulieau Marie-Anne, Des histoires et des images au service de la prédication: La Scala coeli de Jean Gobi Junior (†1350), w: De l’homelie au sermon: histoire de la predication medievale, Actes du colloque international de Louvain-la-Neuve, 9-11 juillet 1992, sous la direction de J. Hamesse et X. Hermand, Louvain 1993, s. 279-312.
Quaas Franziska, Towards a Different Type of Market Exchange in the Early Middle Ages: The Sacrum Commercium and its Agents, w: Markets and their Actors in the Middle Ages, ed. T. Skambraks, J. Bruch, U. Kypta, Berlin-Boston 2012, s. 27-70. (Crossref)
Rava-Cordier Isabelle, La proximité comme élément de persuasion: les références géographiques, sociales et culturelles dans les exempla d’un Sachet provençal au XIIIe siècle, w: La prédication en Pays d’Oc (XIIe-début XVe siècle), Toulouse 1997, s. 225-250. (Crossref)
Rivers A. Kimberly, Preaching the Memory of Virtute and Vice. Memory, Images, and Preaching in the late Middle Ages, Turnhout 2010 (Sermo 4). (Crossref)
Robinson W. Paul, Sermons on the Lord’s Prayer and the Rogation Days in the Later Middle Ages, w: A History of Prayer. The First to the Fifteenth Century, ed. R. Hammerling, Leiden-Boston 2008, s. 417-438. (Crossref)
Rusconi Roberto, De la prédication à la confession: transmission et contrôle de modèles de comportement au XIIIe siècle, w: Faire croire. Modalités de la diffusion et de la réception des messages religieux du XIIe au XVe siècle, Rome 1981, s. 67-85.
Rył Jadwiga, Katalog rękopisów Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 45 (1982) s. 5-149. (Crossref)
Schneyer Baptist Johannes, Die Sittenkritik in den Predigten Philipps des Kanzlers, Münster 1962.
Schneyer Baptist Johannes, Die Unterweisung der Gemeinde über die Predigt bei scholastischen Predigern, Mnchen-Wien 1968.
Schramm E. Percy, Karl der Grosse. Denkart und Grundauffassungen-Die von ihm bewirkte Correctio („Renaissance”), „Historische Zeitschrift”, 198 (1964) s. 306-345. (Crossref)
Słoń Marek, Fundacja Poznania. Dominikanie, fara, szpital i lokacja miasta, w: Ambona. Teksty o kulturze średniowiecza ofiarowane Stanisławowi Bylinie, red. K. Bracha, W. Brojer, Warszawa 2016, s. 79-106.
Spunar Pavel, Repertorium auctorum Bohemoruum provectum idearum post Universitatem Pragensem conditam illustrans, t. 1, Wrocław-Łódź 1985.
Sroka Stanisław, Przyczynki do biografii arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Kurowskiego, „Nasza Przeszłość”, 73 (1990) s. 291-302. (Crossref)
Swanson D. James, Childhood and childrearing in ad status sermons by later thirteenth century friars, „Journal of Medieval History”, 16 (1990) s. 309-331. (Crossref)
Szostak Teresa, Exemplum w polskim średniowieczu, Warszawa 1997.
Tatarzyński Ryszard, Opis rękopisu BJ 1619 (mps, Dział Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej).
Tatarzyński Ryszard, Wstęp edytorski, w: Peregrini de Opole Sermones de tempore et de sanctis, wyd. R. Tatarzyński, Warszawa 1997, s. VII-XXXVII.
Thayer Anne, Penitence, Preaching and the Coming of the Reformation, Aldershot 2002.
Tříška Josef, Příšpěvky k stredověké literární universitì. È. II. De auctoribus et operibus universitatis Pragensis medii aevi capitula, Prag 1968.
Tříška Josef, Životopisný slovník předhusitské pražské univerzity 1348-1409, Praha 1981.
Troeyer de Benjamin, Bio-bibliografie van de Minderbroeders in de Nederlanden voor het jaar 1500. Voorstudies (Nieuwe reeks). VI. Joannes Contractus. Prov. Coloniae ? Floruit ca. 1375, „Franciscana”, 27 (1972) nr 3, s. 99-106.
Uhlíř Zdenek, Středověké kazatelství v českých zemích: nástin problematiky, „Almanach Historyczny”, 7 (2005) s. 57-93.
Uhlíř Zdenek, Vztahy českého a polského kazatelství ve středověku: prolegomena ve světle českých rukopisných fondů, http://digit.nkp.cz/mns/index.htm (dostęp: 7.02.2024).
Vauchez Andre, Les laïcs an Moyen Âge. Pratiques et expériences religieuses, Paris 1987.
Verdon Jean, Przyjemność średniowiecza, Warszawa 1998.
Vydra Bohumil, Polská středověká literatura kazatelska a její vztahy ke kazatelské literaturę české, Praha 1928.
Walter Mieczysław, Śląskie polonica rękopiśmienne w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, cz. II, Wrocław 1977.
Wisłocki Władysław, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 1, Kraków 1877.
Wojciechowski Leszek, Treści ideowe święta Rozesłania Apostołów w Polsce średniowiecznej. Zarys problematyki, w: Symbol Apostolski w nauczaniu i sztuce Kościoła do soboru trydenckiego, red. R. Knapiński, Lublin 1997, s. 313-329.
Wolff Adam, Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI wieku, „Studia Źródłoznawcze”, 1 (1957) s. 155-184.
Wolny Jerzy, Exempla z kazań niedzielnych Peregryna z Opola, w: Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, red. B. Geremek, Wrocław-Gdańsk 1978, s. 243-282.
Wolny Jerzy, Kaznodziejstwo, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 1, Średniowiecze, red. M. Rechowicz, Lublin 1974, s. 273-308.
Wolny Jerzy, Krakowskie środowisko katedralne w czasach Jana Długosza (1431-1480), w: Dlugossiana. Studia historyczne na pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, red. S. Gawęda, Warszawa 1980, s. 85-105.
Wolny Jerzy, Łaciński zbiór kazań Peregryna z Opola i ich związek z tzw. „Kazaniami Gnieźnieńskimi”, w: Średniowiecze. Studia o kulturze, t. 1, red. J. Lewański, Warszawa 1961, s. 171-238.
Zawadzka Krystyna, Biblioteka klasztoru dominikanów we Wrocławiu (1226-1810), w: Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222-1972, t. 2, red. J. Kłoczowski, Warszawa 1975, s. 289-389.
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach https://orcid.org/0000-0001-9409-4770
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
