ABMK

Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego (1939-1990): stan badań

Pavlo Khomiak Rev.

Wschodnioeuropejski Uniwersytet Narodowy im. Łesi Ukrainki w Łucku , Ukraina
https://orcid.org/0000-0002-4825-9009


Abstrakt

Celem artykułu jest analiza źródeł historiograficznych autorstwa ukraińskich, polskich i sowieckich badaczy, którzy badali sytuację Kościoła rzymskokatolickiego w archidiecezji lwowskiej w latach 1939-1990, określenie głównych podejść i metodologii stosowanych w badaniu tego zagadnienia w różnych tradycjach naukowych, a także ocena stopnia obiektywności i kompletności ujęcia tematu; usystematyzowanie osiągnięć naukowych na temat wpływu procesów politycznych, społecznych i kulturowych na pozycję Kościoła oraz wskazanie aktualnych obszarów badań. Analiza już przeprowadzonych badań ujawnia zmianę w podejściu do ujęcia pozycji Kościoła rzymskokatolickiego w różnych okresach, w szczególności w sowieckiej i współczesnej ukraińskiej historiografii, co wzbogaca nasze zrozumienie tego zagadnienia. Zatem artykuł ma na celu przyczynić się do kontynuacji dalszych badań naukowych dotyczących dziejów diecezji lwowskiej i wskazać nowe pola dociekań naukowych.

Słowa kluczowe:

Kościół rzymskokatolicki, duchowieństwo, Lwów, obwód lwowski, archidiecezja lwowska, historiografia



Studies

Baidych Volodymyr, Antyrelihiina kampaniia radianskoi vlady u 1958–1964 rr. i rymo-katolytska tserkva v Ukraini, ‟Naukovi zapysky Instytutu politychnykh i etnonatsionalnykh doslidzhen im. I. F. Kurasa”, 2 (2011) pp. 295–309.

Baidych Volodymyr, Rymo-katolytska tserkva v period radianskoi antytserkovnoi kampanii 1958–1964 rr., ‟Visnyk Kamianets-Podilskoho natsionalnoho universytetu im. Ivana Ohiienka: istorychni nauky”, 4 (2011) pp. 320–328.

Baidych Volodymyr, Rymo-katolytska tserkva v umovakh radianskoi relihiinoi polityky: ukrainskyi dosvid (seredyna 1940-kh – persha polovyna 1960-kh rokiv), Kamianets-Podilskyi 2012.

Baidych Volodymyr, Rymo-katolytsyzm u konteksti rozvytku derzhavno-tserkovnykh stosunkiv v SRSR (1920–1960-ti rr.), ‟Istoriia Ukrainy. Malovidomi imena, podii, fakty”, 36 (2008) pp. 294–315.

Baidych Volodymyr, Stanovyshche rymo-katolytskoho dukhovenstva v Ukraini v roky “khrushchovskoi vidlyhy” (1953–1957 rr.), ‟Hileia: naukovyi visnyk”, 48 (2011) issue 6, pp. 172–179.

Baidych Volodymyr, V borotbi za viru: rymo-katolytska tserkva v Ukraini (seredyna 1940-kh – persha polovyna 1960-kh rr.), Khmelnytskyi 2014.

Baran Volodymyr, Antytserkovna kampaniia na Ukraini v period khrushchovskoi ‟vidlyhy”, in: Istoriia relihii v Ukraini: Tezy povidomlen III kruhloho stolu, Kyiv–Lviv 1993, pp. 14–15.

Baran Volodymyr, Represii stalinskoho rezhymu shchodo Rymsko-katolytskoi tserkvy na Volyni i v Skhidnii Halychyni u 1939–1941 rr., ‟Komunizm. System – Ludzie – Dokumentacje”, 3 (2014) pp. 49–63.

Baran Volodymyr, Vlada i tserkva: z istorii vzaiemyn u 1945–1965 rokakh, ‟Suchasnist. Literatura, nauka, mystetstvo, suspilne zhyttia”, 5 (1995) pp. 113–128.

Bondarchuk Petro, Rymo-katolyky v URSR (1945–1991), ‟Ukraina XX stolittia: kultura, ideolohiia, polityka”, 27 (2023) p. 84.

Bondarchuk Petro, Rymo-katolyky v URSR (druha polovyna 1940-kh – persha polovyna 1980-kh rokiv), ‟Istoryko-politychni studii”, 1 (2018) issue 6, pp. 21–39.

Bondarchuk Petro, Rymo-katolyky v URSR: osoblyvosti y tendentsii zmin u relihiinosti (druha polovyna 1940 – persha polovyna 1980-kh rr., ‟Ukrainskyi istorychnyi zhurnal”, 1 (2021) issue 556, pp. 57–72. Bondarchuk Petro, Danylenko Viktor, Osoblyvosti relihiinoi sytuatsii v URSR (seredyna 1950-ykh – persha polovyna 1960-ykh rokiv), ‟Naukovyi visnyk Mykolaivskoho natsionalnoho universytetu imeni V. O. Sukhomlynskoho”, 3 (2012) issue 33, pp. 160–180.

Bondarchuk Petro, Oleksandr Shamrai, Relihiine zhyttia hreko-katolykiv Halychyny ta Zakarpattia v umovakh radianskoi totalitarnoi systemy (seredyna 1940-kh – seredyna 1960-kh ookiv), ‟Kraieznavstvo”, 1–2 (2023) pp. 89–101.

Budz Kateryna, Ukrainska Hreko-Katolytska Tserkva u Halychyni (1946–1968): stratehii vyzhyvannia ta oporu u pidpilli, Kyiv 2016.

Bystrytska Ella, Skhidna polityka Vatykanu v konteksti vidnosyn Sviatoho Prestolu z Rosiieiu ta SRSR (1878-1964 rr.), Ternopil 2009.

Chornenkyi Andrii, Diialnist Rymo-katolytskoi Tserkvy na koryst Ukrainskoi Hreko-Katolytskoi Tserkvy v 1946–1989 rokakh, ‟Acta studiosa: Bohoslovskyi naukovyi zbirnyk”, 9 (2017) pp. 115–138.

Dębiński Józef, Kościół katolicki obrządku łacińskiego na Ukrainie, ‟Ateneum Kapłańskie”, 165 (2015) issue 1, pp. 50–79.

Dovbnia Olha, Politychni represii proty Rymo-katolytskoi tserkvy v URSR (1939–1953 rr.): novitnia vitchyzniana istoriohrafiia, ‟Naukovi zapysky Ternopilskoho natsionalnoho pedahohichnoho universytetu im. Volodymyra Hnatiuka. Seriia Istoriia”, 2 (2017) issue 3, pp. 66–71.

Dzwonkowski Roman, Duchowieństwo katolickie obrządku łacińskiego represjonowane w ZSRS w latach 1939–1987. Materiały do słownika biograficznego, ‟Przegląd Wschodni”, 6 (1999–2000) issue 3, pp. 523–627.

Dzwonkowski Roman, Kościół katolicki w ZSSR (1917–1939). Zarys historii, Lublin 1997.

Dzwonkowski Roman, Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRR 1939–1988, Lublin 2003.

Dzwonkowski Roman, Losy duchowieństwa katolickiego w ZSRS 1917–1939. Martyrologium, Lublin 1998.

Dzwonkowski Roman, Odrodzenie Kościoła katolickiego na Ukrainie środkowej, południowej i wschodniej w czasie II wojny światowej i bezpośrednio po jej zakończeniu (1941-1948), in: Pasterz i twierdza. Księga jubileuszowa dedykowana księdzu biskupowi Janowi Olszańskiemu ordynariuszowi w Kamieńcu Podolskim, ed. J. Wołczański, Kraków–Kamieniec-Podolski 2001, pp. 23–31.

Dzwonkowski Roman, Odrodzenie Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego w ZSRR, in: Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, ed. ks. E. Walewander, Lublin 1991, pp. 213–214.

Dzwonkowski Roman, Religia i Kościół katolicki w ZSRS 1917–1991. Kronika, Lublin 2010.

Hlebowicz Adam, Kościół w niewoli. Kościół rzymskokatolicki na Białorusi i Ukrainie po II wojnie światowej, Warszawa 1991.

Hlebowicz Adam, Polskie duchowieństwo katolickie na Białorusi i Ukrainie po II wojnie światowej, in: Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, ed. E. Walewander, Lublin 1991, pp. 175–185.

Horbach Serhii, Deiaki aspekty vidnosyn mizh Vatykanom ta SRSR pislia Druhoi svitovoi viiny (1945–1953), ‟Ukrainskyi istorychnyi zhurnal”, 6 (1998) issue 423, pp. 68–76.

Horbach Serhii, Skhidnoievropeiska polityka Vatykanu ta Radianskyi Soiuz (1954–1958 rr.), ‟Ukrainskyi istorychnyi zhurnal”, 5 (1999) issue 428, pp. 57–71.

Hryhulevych Yosyp, Papstvo. Stolittia XX, Kyiv 1988.

Hura Oleksii, Diialnist svitskykh orhanizatsii katolykiv v URSR naprykintsi 1940-ykh –1950-ykh rokiv, ‟Ukrainske relihiieznavstvo”, 73 (2015) pp. 142–149. (Crossref)

Hura Oleksii, Dolia rymo-katolytskykh hromad v period forsovanoho antyrelihiinoho nastupu radianskoi dezhavy (1950-ti – persha polovyna 1960-kh rr.), ‟Ukraina i Vatykan: do i pislia Druhoho Vatykanskoho Soboru”, (2013).

Hura Oleksii, Polityka radianskoi vlady shchodo rymo-katolytskoi tserkvy u druhii polovyni 40-kh – pershii polovyni 50-kh rokiv XX stolittia, ‟Istorychna pamiat”, 1 (2009) pp. 60–68.

Hura Oleksii, Stanovyshche rymo-katolytskoi tserkvy v Ukraini v umovakh antyrelihiinoi polityky radianskoi derzhavy (kinets 50-kh – persha polovyna 60-kh rokiv XX stolittia), ‟Nauka. Relihiia. Suspilstvo”, 4 (2008) pp. 77–83.

Hura Oleksii, Vzaiemovidnosyny radianskoi derzhavy i rymo-katolytskoi tserkvy v URSR u doslidzhenniakh suchasnoi ukrainskoi istoriohrafii, ‟Istorychna pamiat”, 2 (2011) issue 26, pp. 87–98.

Isichenko Ihor, Istoriia Khrystovoi Tserkvy v Ukraini, Kharkiv 1999.

Isichenko Ihor, Istoriia Khrystovoi Tserkvy v Ukraini, Kharkiv 2003.

Istoriia relihii v Ukraini, vol. 4, Katolytsyzm, ed. P. Yarotskyi, Kyiv 2001.

Iwaszkiw Irena, Biskup Jan Cieński (1905–1992). Posługa duszpasterska na Ukrainie Zachodniej po II wojnie światowej, in: Wytrwać i przetrwać jak Bóg daje. Świadkowie Kościoła rzymskokatolickiego na Ukrainie sowieckiej 1917–1991, ed. J. Wołczański, Kraków 2010, pp. 9–48.

Kalishchuk Oksana, Rymo-katolytska tserkva v Ukraini u druhii polovyni XX st. u suchasnomu istoriohrafichnomu dyskursi: rehionalnyi zriz, ‟Litopys Volyni”, 29 (2023) pp. 58–63. (Crossref)

Khomiak Pavlo, Doslidzhennia obrazu Rymsko-Katolytskoi Tserkvy v radianskii istoriohrafii, ‟Pivdennyi arkhiv (istorychni nauky)”, 38 (2022) pp. 103–109.

Khoruzhyi Hruhorii, Katolytska tserkva v SRSR. Istoriia relihii v Ukraini, in: Tserkovna istoriia, Instytut relihiieznavstva filiia Lvivskoho muzeiu istorii relihii, vol. 1, eds. M. Kapralia, O. Kyrychuk, I. Orlevych, Lviv 2016, pp. 697–707.

Kozachyshyn Natalia, Matiukhina Oleksandra, ‟Skhidna polityka” Vatykanu, Lviv 1989.

Krętosz Józef, Katedra obrządku łacińskiego we Lwowie i jej proboszcz o. Rafał Kiernicki OFM Conv. w latach 1948–1991, Katowice 2003.

Krętosz Józef, Komitet Rzymskokatolickiej Katedry we Lwowie. Posiedzenia Organu Wykonawczego i Komisji Rewizyjnej Komitetu Katedry 1965–1991, Katowice 2004.

Krętosz Józef, Likwidacja kadry naukowej Lwowa w lipcu 1941 roku, in: Niezwykła więź Kresów Wschodnich i Zachodnich. Wpływ lwowian na rozwój nauki i kultury na Górnym Śląsku po 1945 roku, eds. K. Heska-Kwaśniewicz, A. Ratuszna and E. Żurawska, Katowice 2012, pp. 13–21.

Kumor Bolesław, Archidiecezja Lwowska obrządku łacińskiego w świetle schematyzmu archidiecezjalnego z 1939, ‟Folia Historica Cracoviensia”, 3 (1996) pp. 265–287. (Crossref)

Kyzia Luka, Kovalenko Mykola, Vikova borotba ukrainskoho narodu proty Vatykanu, Kyiv 1959.

Leszczyński Mariusz, Arcybiskup Metropolita Eugeniusz Baziak (1890–1962). Życie i działalność duszpasterska, ‟Currenda”, (1988) issue 7–9, pp. 348–362.

Likvidatsiia UHKTs (1939–1946): dokumenty radianskykh orhaniv derzhavnoi bezpeky, vol. 1, ed. W. Serhiichuk, Kyiv 2006, pp. 232–240.

Lozynskyi Samuil, Ystoryia papstva. Yzd. Trete, Moskva 1986.

Lysenko Oleksandr, Poza Bozhymy zapovidiamy: relihiina polityka totalitarnykh rezhymiv v Ukraini u 1939–1946 rokakh, Kyiv 2023.

Łazar Adam, Arcybiskup Eugeniusz Baziak (1890–1962), ‟Rocznik Lubaczowski”, 7 (1997) pp. 158–172.

Morenchuk Andrii, Tserkovno-relihiine zhyttia v Ukraini v 1953–1964 rokakh (na materialakh zakhidnykh oblastei), Lutsk 2009.

Olechowski Piotr, Między ołtarzem a gabinetem partyjnym. Kościół rzymskokatolicki w sowieckim Lwowie w latach 1953–1959 w świetle raportów pełnomocnika Rady ds. Kultów Religijnych w obwodzie lwowskim, ‟Pamięć i Sprawiedliwość”, 1 (2017) issue 29, pp. 176–201.

Osadchyi Volodymyr, Katolytska tserkva v Ukraini: istorychnyi narys, Lutsk 2001.

Płaczek Franciszek, Bolesław Twardowski arcybiskup metropolita lwowski 1864–1944, ‟Studia Lubaczoviensia”, 2 (1984) pp. 75–88.

Poizdnyk Inna, Istoriohrafiia rozvytku vidnosyn hreko-katolytskoi ta rymo-katolytskoi tserkov u roky Druhoi svitovoi viiny, ‟Ukrainskyi istorychnyi zhurnal”, 4 (2009) pp. 184–198.

Poizdnyk Inna, Vidnosyny mizh Hreko-katolytskoiu ta Rymo-katolytskoiu tserkvamy na ukraino-polskomu porubizhzhi (1939–1946 rr.), Kyiv 2007.

Prokop Krzysztof, Arcybiskupi haliccy i lwowscy obrządku łacińskiego. Szkice biograficzne, Ostróg 2010.

Prokop Krzysztof, Złączeni węzłem apostolskiej sukcesji: metropolici lwowscy Eugeniusz Baziak i Marian Jaworski: w rocznice ich święceń biskupich, Kraków 2019.

Renik Krzysztof, Podpolnicy. Rozmowy z ludźmi Kościoła na Litwie, Łotwie, Białorusi i Ukrainie 1990–1991, Warszawa 1991.

Rożkow Władysław, Polityka władz sowieckich wobec Kościola rzymskokatolickiego w okresie kampanii antyreligijnej 1958–1964, ‟Pamięć i Sprawiedliwość”, 1 (2021) pp. 209–226.

Serhiichuk Volodymyr, U borotbi za ridnu viru. Rymo-katolyky Ukrainy zavzhdy buly neskhytni, Kyiv 2001.

Shevchenko Tetiana, Relihiinyi dyskurs ukrainskoi radianskoi ta natsionalnoi istoriohrafii: kontraversii spadkoiemnosti, ‟Istoriohrafichni doslidzhennia v Ukraini”, 24 (2014) pp. 73–96.

Słownik biograficzny duchowieństwa metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego ofiar II wojny światowej 1939–1945, eds. J. Krętosz, M. Pawłowiczowa, Opole 2007.

Smyrnov Andrii, Arkhipastyrska pratsia yepyskopa Pereiaslavskoho Mstyslava Skrypnyka v roky nimetskoi okupatsii, ‟Naukovi zapysky Natsionalnoho universytetu «Ostrozka akademiia». Seriia «Istorychni nauky»”, 22 (2014) pp. 163–176. (Crossref)

Smyrnov Andrii, Mizh khrestom, svastykoiu i chervonoiu zirkoiu: ukrainske pravoslavia v roky Druhoi svitovoi viiny, Odesa 2021.

Strilchuk Liudmyla, Polityka pamiati shchodo represii, vchynenykh radianskoiu vladoiu stosovno vlasnykh hromadian, yaki u roky viiny pobuvaly u viiskovomu poloni ta v okupatsii, in: Radianski represii u zakhidnykh oblastiakh Ukrainy (1939–1953): istoriia, osobystosti, pamiat: kolektyvna monohrafiia, ed. V. Ilnytskyi, Riga 2022, pp. 63–81.

Sztelnicki Waclaw, Arcybiskup wygnaniec Eugeniusz Baziak metropolita lwowski, Kraków 1989.

Sztelnicki Waclaw, Zapomniany lwowski bohater ks. Stanisław Frankl, Roma 1983.

Ulianovskyi Vasyl, Kryzhanovskyi Oleh, Plokhii Serhii, Istoriia tserkvy ta relihiinoi dumky v Ukraini, Kyiv 1994.

Voinalovych Viktor, Dolia rymo-katolytskoho kultu v Ukraini v umovakh polityky derzhavnoho ateizmu (kinets 50-kh – persha polovyna 60-kh rr.), ‟Istoriia Ukrainy: Malovidomi imena, podii, fakty”, 20/21 (2003) pp. 405–425.

Vynter Еduard, Polytyka Vatykana v otnoshenyy SSSR. 1917–1968, Moskva 1977.

Vyshavaniuk Oleksii, Etnokonfesiini protsesy v radianskii Ukraini: mekhanizmy, kharakter i spetsyfika funktsionuvannia khrystyianskykh tserkov ta relihiinykh orhanizatsii v pershi povoienni roky (1944–1953 rr.), in: Ukraina i Vatykan, vol. I, Ukrainsko-Vatykanski vidnosyny v konteksti suspilnykh i mizhkonfesiinykh problem, Ivano-Frankivsk–Kyiv 2008, pp. 42–51.

Waligóra Jacek, Cierpiący pasterz. Ks. arcybiskup-metropolita lwowski Eugeniusz Baziak (1890–1962), Rzeszów 2013.

Wierzbicki Marek, Między męczeństwem a przystosowaniem. Kościół katolicki w Europie Środkowo-Wschodniej pod rządami komunistów, ‟Pamięć i Sprawiedliwość”, 1 (2017) issue 29, pp. 17–24.

Wołczański Józef, „Przybysz z Północy”. W 60 rocznicę urodzin ks. Augustyna Mednisa, ‟Gość Niedzielny”, 69 (1992) no. 14, p. 6.

Wołczański Józef, Aresztowanie i proces ks. Hieronima Kwiatkowskiego we Lwowie po II wojnie światowej, in: Wytrwać i przetrwać jak Bóg daje. Świadkowie Kościoła rzymskokatolickiego na Ukrainie sowieckiej 1917–1991, ed. J. Wołczański, Kraków 2010, pp. 471–494.

Wołczański Józef, Aresztowanie, proces i zesłanie o. Kazimierza Lendziona CSsR w Związku Sowieckim w roku 1952, in: Wytrwać i przetrwać jak Bóg daje. Świadkowie Kościoła rzymskokatolickiego na Ukrainie Sowieckiej 1917–1991, ed. J. Wołczański, Kraków 2010, pp. 495–507.

Wołczański Józef, Bazylika Metropolitalna obrządku łacińskiego we Lwowie, ‟Radość Wiary”, 1 (2001) issue 29, p. 10.

Wołczański Józef, Historia Kościoła we Lwowie od 1939 roku, ‟Radość Wiary”, 2 (1996) issue 11, p. 11.

Wołczański Józef, Kapłani męczennicy. Świadkowie wiary Kościoła lwowskiego ksiądz kanclerz Zygmunt Hałuniewicz (1889–1974), ‟Radość Wiary”, 3–4 (1999) issue 23–24, p. 17.

Wołczański Józef, Katalog grobów duchowieństwa i sióstr zakonnych obrządku łacińskiego i greckokatolickiego na Cmentarzu Janowskim we Lwowie, ‟Nasza Przeszłość”, 88 (1997) pp. 254–295. (Crossref)

Wołczański Józef, Ks. Kanonik Augustyn Mednis (1932–2007). Człowiek – kapłan – humanista, in: Fides ars scientia. Studia dedykowane pamięci Księdza Kanonika Augustyna Mednisa, eds. A. Betlej, J. Skrabski, Tarnów 2008, pp. 13–34.

Wołczański Józef, Martyrologium duchowieństwa archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego w latach 1939–1945, in: Prorocy Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, ed. S. Napiórkowski, Lublin 2009, pp. 251–313.

Wołczański Józef, Między zagładą a przetrwaniem, Kraków 2005.

Zhyviuk Andrii, ‟Instrumentalizovana tserkva”: vykorystannia kompartiinoiu nomenklaturoiu predstavnykiv relihiinykh konfyesii u zbroinii borotbi na Zakhidnii Volyni y Polissi u 1940-kh rr., ‟Z arkhiviv VUChK, HPU, NKVD, KHB”, 2 (2009) issue 33, pp. 7–21.

Zimny Józef, Lwowski bohater ks. Stanisław Frankl (1903–1944), Sandomierz 2000.

Żurek Józef, Lwowskie losy abp. Eugeniusza Baziaka, ‟Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 12 (2004) pp. 31–43.

Życie religijne pod okupacją 1939–1945: metropolie wileńska i lwowska, zakony, ed. Z. Zieliński, Katowice 1992.


Opublikowane
2025-06-17


Khomiak Rev., P. (2025). Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego (1939-1990): stan badań. Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, 124, 457–474. https://doi.org/10.31743/abmk.17938

Pavlo Khomiak Rev.  paolochomiak@gmail.com
Wschodnioeuropejski Uniwersytet Narodowy im. Łesi Ukrainki w Łucku https://orcid.org/0000-0002-4825-9009