Litterae deauratae et pictae – nieznane włoskie wycinki z papieskich rękopisów iluminowanych w Muzeum Narodowym w Krakowie
Justyna Łuczyńska-Bystrowska
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-0223-4017
Abstrakt
W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się zbiór albumów zawierających serię inicjałów wyciętych z XVI-wiecznych włoskich rękopisów iluminowanych pochodzących z księgozbioru papieskiego z zakrystii Kaplicy Sykstyńskiej. Rewolucja francuska i kampanie napoleońskie spowodowały masowe rozproszenie kolekcji arystokratycznych i księgozbiorów klasztornych, co przyniosło daleko idące skutki na rynku antykwarycznym w XIX wieku. Podczas inwazji napoleońskiej na Rzym w 1798 roku zrabowane zostały skarby Watykanu, wraz z zawartością zakrystii Kaplicy Sykstyńskiej, w której znajdował się bezcenny księgozbiór gromadzony przez wieki przez kolejnych papieży i dostojników kościelnych. Najliczniejsza grupa watykańskich rękopisów weszła w posiadanie ks. Luigiego Celottiego (1759-1843), zatrudnionego przez rodzinę Barbarigo w Wenecji, konesera i marszanda sztuki. 26 maja 1825 roku w londyńskim Christie’s odbyła się pierwsza w dziejach aukcja w całości poświęcona wycinkom i pojedynczym kartom wyciętym ze średniowiecznych i renesansowych rękopisów. Zostały na niej wystawione miniatury, fragmenty bordiur, inicjały i pojedyncze karty wycięte ze średniowiecznych i renesansowych rękopisów, które następnie rozprzestrzeniły się między biblioteki i kolekcje prywatne na całym świecie. Celem artykułu jest analiza historyczno-artystyczna nieznanych dotąd albumów w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie w kontekście XIX-wiecznych praktyk kolekcjonerskich.
Słowa kluczowe:
włoskie wycinki, pojedyncze karty, średniowieczne rękopisy iluminowane, renesansowe rękopisy iluminowane, Kaplica Sykstyńska, Watykan, kolekcjonerstwo, XIX wiekBibliografia
Opracowania
Alai Beatrice, Le miniature italiane del Kupferstichkabinett di Berlino, Firenze 2019.
Alai Beatrice, Litterae deauratae et pictae: frammenti miniati dalla Cappella Sistina negli album della collezione von Nagler, „Rivista di storia della miniatura”, 23 (2019) s. 121-130.
Alexander Jonathan J.G., Illumination for Cardinal Antoniotto Pallavicini (1442-1507), w: Illuminating the Book. Makers and Interpreters. Essays in Honour of Janet Backhouse, ed. M.P. Brown, S. McKendrick, London 1998, s. 190-208.
Alexander Jonathan J.G., Matteo da Milano, illuminator, „Pantheon”, (1992) s. 32-45; przedruk w: J.J.G. Alexander, Studies in Italian Manuscript Illumination, London 2002, s. 281-332.
Ames-Lewis Francis, Early Medicean Devices, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes”, 42 (1979) s. 122-143. (Crossref)
Babcock Robert G., Reconstructing Medieval Library. Fragments from Lambach, New Haven 1993.
Bovey Alixe, Renaissance Bibliomania, w: Viewing Renaissance Art, ed. K.W. Woods, C.M. Richardson, A. Lymberopoulou, London 2007, s. 93-128.
Brigstocke Hugh, James Dennistoun’s Second European Tour, 1836-1839, „Connoisseur”, 184/742 (1973) s. 240-249.
Castelnuovo Enrico, La cattedrale tascabile: miniature e vetrate alla luce della storiografia ottocentesca, w: tegoż, La cattedrale tascabile. Scritti di storia dell’arte, Livorno 2000, s. 207-212.
Castelnuovo Enrico, L’infatuazione per i primitivi intorno al 1900, „Arti e storia nel Medioevo”, 4 (2004) s. 785-809.
De Hamel Christopher, Books of Hours and the Art Market, w: Books of Hours Reconsidered, ed. S. Hindman, J.H. Marrow, Turnhout 2013, s. 41-50.
De Hamel Christopher, Cutting up Manuscripts for Pleasure and Profit, w: The Rare Book School 1995 Yearbook, ed. T. Belanger, Charlottesville 1996, s. 5-25.
De Hamel Christopher, Italian Choir Books and the First Collectors of Miniatures, w: The Burke Collection of Italian Manuscript Paintings, ed. S. Hindman, F. Toniolo, London 2021, s. 19-33.
De Hamel Christopher, The Leaf Book, w: Disbound and Dispersed: the Leaf Book Considered, red. C. De Hamel, J. Silver, Chicago 2005, s. 6-23.
De Hamel Christopher, The Medieval World at our Fingertips. Manuscript Illuminations from the Collection of Sandra Hindman, London 2018.
Dillon Bussi Angela, Una serie di ritratti miniati per Leone X e un poscritto di novità su Matteo da Milano e sul libro in epoca leonina, „Rivista di storia della miniatura”, 1/2 (1996/1997) s. 17-33.
Dizionario biografico dei miniatori italiani. Secoli IX-XVI, a cura di M. Bollati, Milano 2004.
Eze Anne-Marie, Abbé Luigi Celotti and the Sistine Chapel Manuscripts, „Rivista di storia della miniatura”, 20 (2016) s. 139-154.
Guernelli Daniele, Ritagli di memoria: cuttings, collages e miniatura in Italia tra XIX e XX secolo, „Opus Incertum”, 6-7 (2011) s. 30-41.
Jackson Holbrook, The Anatomy of Bibliomania, New York 1981.
La fortuna dei primitivi. Tesori d’arte dalle collezioni italiane fra Sette e Ottocento, a cura di A. Tartuferi, G. Tormen, Firenze 2014.
Labriola Ada, Alle origini della Storia della miniature: storiografia e collezionismo, w: La fortuna dei primitivi. Tesori d’arte dalle collezioni italiane fra Sette e Ottocento, a cura di A. Tartuferi, G. Tormen, Firenze 2014, s. 97-117.
Levi D’Ancona Mirella, Jacopo del Giallo e alcume miniature del Correr, „Bolletino dei Musei Civici Veneziani”, 7 (1962) nr 2, s. 1-23.
Liturgia in figura. Codici liturgici rinascimentali della Biblioteca Apostolica Vaticana, a cura di G. Morello, S. Maddalo, Roma 1995.
Lodigiani Maria Paola, Per Matteo da Milano, „Arte Cristiana”, 89 (1991) s. 287-300.
Lollini Fabrizio, Appunti su Matteo da Milano, „Studi umanistici piceni”, 12 (1992) s. 143-154.
Manuscript Illumination in the Modern Age. Recovery and reconstruction, ed. S. Hindman, N. Rowe, M. Camille, Evanston 2001.
Manzari Francesca, Bibliofili, mercato antiquario e frammenti miniati: le peripezie dei fogli di Vittorio Giovardi tra XVIII e XX secolo, w: Frammenti di un discorso storico. Per una grammatica dell’al di là del frammento, a cura di C. Tristano, Spoleto 2018, s. 205-226.
Munby Alan N.L., Connoisseurs and Medieval Miniatures 1750-1850, Oxford 1972.
Nicolini Simonetta, Il gusto della miniatura in Italia. Un percorso tra letteratura artistica e altre fonti (secc. XIV-XVIII), Roma 2021.
Nordenfalk Carl, Tre nyförvärvade bokmålningar, „Stockholm Nationalmuseum Bulletin”, 15 (1991) no. 1, s. 66-84.
Perry Marilyn, ‘Candor Illaesvs’: The ‘Impresa’ of Clement VII and Other Medici Devices in the Vatican Stanze, „The Burlington Magazine”, 119 (1977) no. 895, s. 676-687.
Polski słownik biograficzny, t. 33, red. H. Markiewicz, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991-1992.
Poncia Chiara, Dalla devozione al collezionismo. Un cutting miniato da una mariegola veneziana del Quattrocento (Venezia, Museo Correr Cl. II 673), „Rivista di Storia della miniatura”, 23 (2019) s. 131-139.
Previtali Giovanni, La fortuna dei primitivi. Dal Vasari ai Neoclassici, Torino 1964.
Reiss Sheryl E., Cardinal Giulio de’ Medici’s 1520 Berlin Missal and Other Works by Matteo da Milano, „Jahrbuch der Berliner Museen”, 33 (1991) s. 107-128. (Crossref)
Romano Cristina, L’esordio di Matteo da Milano e il Libro d’ore Ms. Douce 14 di Oxford, „Rivista di storia della miniatura”, 8 (2003/2004) s. 145-155.
Romano Cristina, Matteo da Milano e il Messale Arcimboldi: problematiche e spunti di riflessione, „Libri & documenti”, 32-33 (2006-2007) s. 9-34.
Romano Cristina, Matteo da Milano prima del Messale Arcimboldi: il breviario ambrosiano di Modesto Cusani, „Rivista di storia della miniature”, 19 (2015) s. 110-121.
Rosenberg Charles M., The Influence of Northern Graphics on Painting in Renaissance Ferrara: Matteo da Milano, „Musei ferraresi”, 15 (1987) s. 61-74.
Szépe Helena Katalin, Fragmented and forgotten. Italian Manuscripts in Arts, Design, and Natural History Museums: the Collectors L. Celotti and J.A. Ramboux, and Newly Discovered Miniatures by the Mater of the Antiphonal Q of San Giorgio, the Master of Cardinal Antoniotto Pallavicini, and the Disassembled Italian Hours Masters, „Rivista di storia della miniatura”, 26 (2022) s. 154-176.
Talamo Emilia Anna, Codices Cantorum: miniature e disegni nei codici della Cappella Sistina, Firenze 1999.
Talamo Emilia Anna, La produzione di immagini per lo „scriptorium” sistino nel secolo XVI, w: Liturgia in figura. Codici liturgici rinascimentali della Biblioteca Apostolica Vaticana, a cura di G. Morello, S. Maddalo, Roma 1995, s. 75-78.
The Lost Manuscripts from the Sistine Chapel. An epic journey from Rome to Toledo, ed. E. De Laurentiis, E.A. Talamo, Madrid 2010.
Toniolo Federica, Le miniature della Fondazione Giorgio Cini, w: Le miniature della Fondazione Giorgio Cini. Pagine, ritagli, manoscritti, a cura di M. Medica, F. Toniolo, Cinisello Balsamo 2016, s. 11-65.
Tosini Patrizia, Una collaborazione tra Matteo da Milano e Attavante degli Attavanti: il Ms. 1010 dell’ospedale del SS. Salvatore “ad Sancta Sanctorum”, „Rivista di storia della miniatura”, 8 (2003/2004) s. 135-144.
Treasures of a Lost Art. Italian Manuscript Painting of the Middle Ages and Renaissance, ed. P. Palladino, New Haven 2003.
Vandals and Enthusiasts. Views of Illumination in the Nineteenth Century, ed. R. Watson, London 1995.
Voelkle William M., Wieck Roger S., The Bernard H. Breslauer Collection of Manuscript Illuminations, New York 1992.
Watson Rowan, Educators, collectors, fragments and the ‘Illuminations’ collection at the Victoria and Albert Museum in the Nineteenth Century, w: Interpreting and collecting fragments of medieval books, ed. L.L. Brownrigg, M.M. Smith, Los Altos Hill 2000, s. 21-46.
Watson Rowan, Publishing for the Leisure Industry. Illuminating Manuals and the Reception of a Medieval Art in Victorian Britain, w: The Revival of Medieval Illumination. Nineteenth-Century Belgium Manuscripts and Illuminations from a European Perspective, ed. J. De Maeyer, T. Coomans, Leuven 2007, s. 79-108.
Wieck Roger S., Folia Fugitiva: The Pursuit of the Illuminated Manuscript Leaf, „The Journal of the Walters Art Gallery”, 54 (1996) s. 233-254.
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0002-0223-4017
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
