Tebukonazol jako nowa substancja zastosowana do ochrony wybranych zasobów bibliotecznych pochodzących z biblioteki Romana Sanguszki

Agnieszka Bangrowska

Abstrakt

Zagadnienia ochrony zbiorów bibliotecznych są obecnie przedmiotem wielu uzasadnionych badań naukowych o charakterze mikrobiologicznym, chemicznym lub fizykochemicznym. Szczególnie procesy mikrobiologiczne ze względu na rozległe i niszczące działanie , które obejmują nieodwracalne zmiany w zabytkowych kolekcjach bibliotecznych powodują poszukiwanie nowych substancji i sposobu powstrzymywania jak również zabezpieczania określonych materiałów przed działaniem grzybów i innych czynników fizykochemicznych. Do zwalczania grzybów należą substancje, które nazywamy fungicydami o działaniu grzybobójczym i grzybostatycznym. Podstawowym składnikiem decydującym o specyfice działania środka ochrony roślin jest substancja aktywna czyli biologicznie czynna w stosunku do określonych organizmów, która powoduje zaburzenie ich procesów fizjologicznych na skutek blokowania aktywności odpowiednich enzymów. Dzielimy je na fungicydy o działaniu powierzchniowym, których zadaniem jest blokowanie procesów oddychania. Należą do nich fungicydy miedziowe, siarkowe, pochodne triokarbonylu, ditiokarbaminiany, pochodne węglowodorów aromatycznych, fungicydy dikarboksyimidowe. Do drugiej grupy z kolei należą fungicydy o działaniu powierzchniowym i wewnętrznym. Jest to działanie układowe (systemiczne), które polega na wywołaniu różnych zaburzeń rozwojowych patogenów i zahamowaniu procesu destrukcji papieru. Należą do nich związki: anilino pirymidyny, benzimidazolowe, fenyloamidy oraz triazolowe. Zasadniczym celem badań było zastosowanie tebukonazolu spośród szeregu przebadanych pochodnych związków triazolowych jako nowej substancji do zwalczania zagrożeń mikrobiologicznych w zabytkowych kolekcjach bibliotecznych. Szczególnym przedmiotem były objęte 24 tomy słowników pochodzących z Biblioteki Romana Sanguszki z 1803 roku. Stan zachowania zbiorów był dobry za wyjątkiem tomu AN-XI, gdzie ewidentnie było widać ślady aktywności mikrobiologicznej, charakterystyczne plamy i przebarwienia, a więc obecność kolonii grzybów. Ponadto widoczne były przedarcia papieru jego kruchość. Pozostałe tomy były czyste, bez zacieków, śladów zalań i zawilgoceń, co pozwoliło uznać je za obiekty nie wymagające dezynfekcji. Tom XI był poddany badaniu mikrobiologicznemu co potwierdziło obecność Penicillium chrysogenum. Mechanizm biologicznej aktywności tebukonazolu polega na inhibicji ergosterolu, substancji budulcowej błony komórkowej. Aby biologiczną aktywność tebukonazolu odnieść do książki zabytkowej należy wykonać badania podstawowe, polegające na wyznaczeniu tzw. współczynników LD50¬, a więc dawek tych substancji dla poszczególnych patogenów, dla których połowa populacji ulega zniszczeniu. To stanowi podstawę do wyznaczenia stężenia cieczy roboczej, zapewniającej wymaganą skuteczność ochronną, którą należy opryskać z określoną wydajnością dyszy, powierzchnie ochranianego materiału: papieru, pergaminu, skóry czy tkaniny.