Biblioteka kolegium jezuitów w Lublinie i jej losy
Anna Dymmel
Zakład Kultury Informacyjnej i Czytelnictwa UMCS , PolskaPiotr Dymmel
Archiwum Państwowe w Lublinie , PolskaAbstrakt
Biblioteka kolegium jezuitów w Lublinie powstała w 1584 r. Sukcesywnie powiększana darami, zakupami, twórczością jezuitów i produkcją własnej drukarni liczyła w chwili kasaty zakonu 5.000-7.000 dzieł. Należała do grupy największych bibliotek jezuickich w Polsce. Znajdowały się w niej dzieła teologiczne, filozoficzne, historyczne, matematyczne, ponadto polityczne, prawne, do nauki szkolnej, medyczne, traktaty polemiczne, zbiory kazań i mów. W kolegium lubelskim działały różne rodzaje bibliotek. Najważniejszą, dostępna dla braci zakonnych, była biblioteka domowa, zwana też wspólną. Oprócz niej istniały biblioteki i księgozbiory związane z pełnieniem urzędów i funkcji, zwane specjalnymi lub specjalistycznymi. Można stwierdzić, ze w Lublinie było co najmniej 12 bibliotek specjalnych. Do połowy XVIII w. biblioteka jezuitów lubelskich specjalnie się nie wyróżniała spośród innych domów zakonnych dopiero w połowie tego stulecia została odnowiona i ozdobiona sala biblioteki wspólnej. Dzięki temu nabrała ozdobnego charakteru, wzbudzając tym podziw oglądających. Uporządkowano też zapewne księgozbiór w ramach działów przedmiotowych. Niestety nie zachowały się dawne katalogi, o istnieniu których wiadomo z not własnościowych. Po kasacie zakonu jezuitów lubelska biblioteka nie wzbudzała większego zainteresowania, chociaż decyzją KEN powinna zasilić księgozbiory szkolne. Powolnej degradacji ulegał budynek biblioteki, księgozbiór, jako mało przydatny pozostawał w nieładzie. Jednak część zbiorów (prawdopodobnie ok. 500 książek) znalazło się w bibliotece szkoły powstałej w miejsce kolegium jezuickiego i dzieliło losy szkolnego księgozbioru. W 1919 r. księgozbiór po gimnazjum lubelskim przekazany został do biblioteki im. Hieronima Łopacińskiego, chociaż faktycznie trafił tam dopiero po II wojnie światowej. Obecnie według katalogu w zbiorach specjalnych Biblioteki Wojewódzkiej znajdują się 94 druki pochodzące z biblioteki pojezuickiej. Znaczna część zbiorów, bo ok. 3000 tomów została złożona w katedrze i w chwili przeniesienia Bobolanum do Lublina w okresie międzywojennym została włączona do jej biblioteki.
Słowa kluczowe:
jezuici, kolegium jezuitów, biblioteka jezuitów, LublinBibliografia
Bednarski Stanisław, Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego, Kraków 1933 (repr. Kraków 2003).
Bieś Andrzej Paweł, Podstawowa bibliografia jezuickich bibliotek w Polsce, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 193-200.
Chwalewik Edward, Zbiory polskie, t. 1, Warszawa 1926.
Dobrzański Jan, Lubelska szkoła Komisji Edukacji Narodowej, w: Ze studiów nad Komisją Edukacji Narodowej i szkolnictwem na Lubelszczyźnie. Rozprawy i artykuły, red. Jan Dobrzański, Albin Koprukowniak, Lublin 1973, s. 259-291.
Dziok-Strelnikowa Irena, Bibliografia starych druków lubelskich 1630-1800, Lublin 1997.
Graczyk Waldemar, Kwiatkowski Jarosław, Jezuici w Płocku 1611-1773, Warszawa 2002.
Grzebień Ludwik, Biblioteki jezuickie w Krakowie od XVI do XVIII wieku, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 29-55.
Grzebień Ludwik, Dzieje kulturalne jezuitów toruńskich (1596-1996), w: Jezuici w Toruniu 1596-1996, red. Kazimierz Maliszewski, Waldemar Rozynkowski, Toruń 1997, s. 55-83.
Grzebień Ludwik, Józef Andrzej Załuski a jezuici, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 31 (1984) z. 4, s. 55-70.
Grzebień Ludwik, Katalog starych druków biblioteki teologicznej Bobolanum (Polonica XVI w.), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 16 (1968) s. 243-278.
Grzebień Ludwik, Organizacja bibliotek jezuickich w Polsce od XVI do XVIII wieku, Kraków 2013.
Grzebień Ludwik, Wydział Teologiczny „Bobolanum” w Lublinie (1926-1939), w: Dzieje Lubelszczyzny, t. 5, red. Tadeusz Mencel, Warszawa 1986, s. 189-209.
Katalog rękopisów Biblioteki Narodowej, t. 7, red. Krystyna Muszyńska, Warszawa 1969.
Andrzej Kempa, Losy jezuickich księgozbiorów, „Bibliotekarz”, 9 (2009) s. 29.
Piotr Kochanowicz, Inwentarze bibliotek jezuickich 1570-1820. Próba rekonstrukcji, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 163-178.
Sławomir Kościelak, Jezuici w Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Kraków 2003.
Helena Kozerska, Straty w zbiorze rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w czasie I i II wojny światowej, Warszawa 1960.
Zygmunt Kukulski, Obrady zgromadzeń akademickich Wydziału Małopolskiego w Lublinie w 1790 r., Lwów 1923.
Bogdan Lisiak, Proces przed Trybunałem Lubelskim w sprawie książek Potockiego w bibliotece jezuitów lubelskich, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 127-131.
Czesław Majorek, Książki szkolne Komisji Edukacji Narodowej, Warszawa 1995.
Niesiecki Kasper, List Kaspra Niesieckiego SJ do Józefa Andrzeja Załuskiego, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 133-135.
Jerzy Paszenda, Pomieszczenia biblioteczne u jezuitów polskich, w: Librorum amatori. Księga pamiątkowa ofiarowana ks. Czesławowi Michalunio SJ na 50-lecie ofiarnej pracy w Bibliotece Filozoficznej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, red. Andrzej Paweł Bieś SJ, Kraków 2004, s. 111-118.
Ludwik Piechnik, Powstanie i rozwój jezuickiej „Ratio studiorum” (1548-1599), Kraków 2003.
Piechnik Ludwik, „Ratio studiorum”: fundament działalności edukacyjnej i naukowej jezuitów, w: Wkład jezuitów do nauki i kultury w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i pod zaborami, red. Irena Stasiewicz-Jasiuk, Kraków-Warszawa 2004, s. 69-90.
Piechnik Ludwik, Seminaria diecezjalne w Polsce prowadzone przez jezuitów od XVI do XVIII wieku, Kraków 2001.
Jadwiga Rudnicka, Biblioteka Wilanowska. Dwieście lat jej dziejów (1741-1932), Warszawa 1967.
Józef Rulikowski, Urywek wspomnień Józefa Rulikowskiego wydany z obszerniejszego rękopisu (1731-1789), Warszawa 1862.
Anna Sułek, Ekslibris i superekslibris XVIII w. w zbiorach Biblioteki Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Lublinie, „Bibliotekarz Lubelski”, 41 (1996) s. 27-34.
Wełna-Adrianek Maria, Instytut Bibliopoliczny – pierwsza biblioteka publiczna w Lublinie (1811-1813), „Roczniki Biblioteczne”, 12 (1968) s. 199-222.
Wełna-Adrianek Maria, Początki bibliotekarstwa publicznego w Lublinie, „Roczniki Biblioteczne”, 14 (1970) z. 3/4, s. 703-724.
Wolska Halina, Księgozbiór Gimnazjum Lubelskiego, „Bibliotekarz Lubelski”, 27 (1982) s. 13-19.
Zalewski Ludwik, Biblioteka seminarium duchownego w Lublinie i biblioteki klasztorne w diecezji lubelskiej i podlaskiej, Warszawa 1926.
Zalewski Ludwik, Katedra i jezuici w Lublinie, cz. 1, Lublin 1947.
Zalewski Ludwik, Orlęta lubelskie. Nauka, wychowanie i życie młodzieży męskiej w Lublinie 1586-1773, Lublin 1947.
Żukowska E.A., Powstanie i działalność drukarni jezuickiej w Lublinie, w: Lublin a książka, cz. 2: Centrum i peryferie, red. A. Krawczyk, Lublin 2011, s. 237-244.
Żurek Waldemar W., Biblioteki Kościoła Katolickiego w Polsce. Informator, Kielce 2005.
Zakład Kultury Informacyjnej i Czytelnictwa UMCS
dr hab. bibliologii i informatologii; kierownik Zakładu Kultury Informacyjnej i Czytelnictwa UMCS
Archiwum Państwowe w Lublinie
dr historii; dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie
