Public Schools of the Seciechów Benedictines in 1791-1819
Robert Stępień
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie , Polandhttps://orcid.org/0000-0003-3453-4185
Abstract
The article presents issues concerning the organization and activity of public schools run by the Benedictines in Seiciechów at the turn of the 18th and 19th century. The time period under study begins with the year of foundation of the sub-faculty school in Stężyca at the initiative of the Sieciechów monastery, and ends with the year of introduction of the suppression law, which led to the dissolution of the Sieciechów abbey. The article pays particular attention to issues related to the organizational status of Sieciechów schools, the curriculum and level of teaching, the teaching staff, the number of students and material resources, including the school library’s collections. The basic source material for the research in this area comprises a set of files of the educational authorities that supervised Sieciechów schools in the period in question, including visitation reports and the reports submitted by Sieciechów school administrators. The preserved archival legacy of the monastery and the official records of the period of residency in and evacuation from the dissolved abbey were of great importance for some of the issues discussed. During more than twenty-five years of the existence of the Sieciechów schools, their administrative affiliation and organizational and programming model underwent certain changes. The activity of schools was significantly influenced by political and territorial changes and educational reforms carried out by state authorities at the turn of the 18th and 19th centuries. Established in 1791, the school in Stężyca was given the status of a sub-faculty school, and its operation was based on the basis of the teaching system of the National Education Commission. After several years, the school was moved to Sieciechów, which led to a dispute with the inhabitants of Stężyca, which continued in the times of the Duchy of Warsaw. At the beginning of the 19th century the school in Sieciechów was arranged on the model of Austrian gymnasiums, and during the period of existence of the Duchy of Warsaw and the Kingdom of Poland it was qualified to becaome sub-faculty and faculty establishments. The teaching staff of the school were mainly monks from the Sieciechów monastery, but the teachers, especially of linguistic subjects, included also lay people. An important didactic function was performed by the school library, the content of which consisted of textbooks and auxiliary literature.
Keywords:
monastery, Benedictines, Sieciechów, Stężyca, education, school libraryReferences
Adrianek M., Biblioteki publicznych szkół średnich Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego do r. 1831, „Roczniki Biblioteczne”, 22 (1978) z. 1-2, s. 11-55.
Adrianek M., O książkach elementarnych w czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, (1979) nr 1, s. 18-38.
Adrianek M., Podstawowy zasób filologiczny w bibliotekach szkolnych Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego do r. 1831, „Studia o Książce”, 11 (1981) s. 41-70.
Adrianek M., W kręgu problemów oświaty i książki szkolnej, „Biuletyn Biblioteki UMCS”, 32/33 (1984/1985 [druk: 1989]) s. 7-25.
Aleksandrowska E., Grzegorz Wincenty Piramowicz (1735-1801), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 26, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1981, s. 529-536.
Aleksandrowska E., Joachim Marquart (Margward, Markwart), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 59-60.
Ausz M., Edukacja w świetle Urządzenia tymczasowego szkół pijarskich z 1808 roku, „Res Historica”, 18 (2004) s. 31-41.
Ausz M., Puchowski K., Komisja Edukacji Narodowej 1773-1794. Szkoły w Wydziale Pijarskim, seria: Komisji Edukacji Narodowej model szkoły i obywatela – koncepcje, doświadczenia i inspiracje, t. 9, Warszawa 2018.
Ausz M., Odbudowa polskiej prowincji pijarów. Działalność wychowawczo-edukacyjna zakonu w latach 1873-1918, Lublin 2013.
Ausz M., Szkoły pijarskie na Lubelszczyźnie w wiekach XVII-XIX, Lublin 2006.
Bartnicka K., Wychowanie patriotyczne w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, Warszawa 2018.
Bazydło J., Dębski Jan Adrian, w: Encyklopedia Katolicka, t. 3, 1979, kol. 1235.
Brykowska Maria, W sprawie architektury zespołu pobenedyktyńskiego w Opactwie-Sieciechowie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 15 (1970) z. 2, s. 203-211.
Buba I., Pijarzy w Polsce (Próba charakterystyki), „Nasza Przeszłość”, 15 (1962) s. 13-37.
Buczek K., Jowin Fryderyk Bystrzycki, h. Bończa (1737-1821), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 177-178.
Ciok D., Kociszewski A., Szczepański J. (red.), Dzieje Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Piotra Skargi w Pułtusku, Ciechanów-Pułtusk 1991.
Czeppe M., Wereszycka H., Franciszek Scheidt (1759-1807), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 35, Warszawa-Kraków 1994, s. 437-439.
Derwich M., Szkoły w dobrach i parafiach opactwa łysogórskiego, w: Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. W. Iwańczak, K. Bracha, Kielce 1997, s. 47-66.
Dobrzański J., Losy szkolnictwa średniego w Zachodniej Galicji, „Rocznik Lubelski”, 10 (1967) s. 179-191.
Dobrzański J., Szkolnictwo średnie w b. Galicji w latach 1772-1805, w: Prace wydane ku uczczeniu 50-lecia Akademickiego Koła Historyków Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie 1878-1928, Lwów 1929, s. 406-425.
Dobrzański J., Szkoły lubelskie na tle austriackiej polityki szkolnej w Zachodniej Galicji 1795-1809, Lublin 1949.
Dutkowa R., Markiewicz Andrzej (1767-1815), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 19.
Dygdała J., Tarło Michał Bartłomiej (1656-1715), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 52, nr 2, Warszawa-Kraków 2018, s. 301-303.
Gacki J., Benedyktyński klasztor w Sieciechowie według pism i podań miejscowych, Radom 1872.
Gacki J., Benedyktyński klasztor Świętego Krzyża na Łysej Górze, Warszawa 1873.
Gacki J., O rodzinie Jana Kochanowskiego, o jej majętnościach i fundacyach. Kilkanaście pism urzędowych, Warszawa 1869.
Gerber R., Szkoła Wojewódzka Księży Benedyktynów w Pułtusku, w: Pułtusk. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu, t. 2, red. B. Gierlach, A. Gieysztor, S. Kotarski, Warszawa 1975, s. 153-184.
Główka D., Protokoły „Ofiary 10 i 20 grosza” jako źródło do badań stanu majątkowego duchowieństwa na przykładzie powiatu płockiego”, „Kwartalnik Historyczny”, 100 (1993) nr 3, s. 43-58.
Gordziejew J., Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie Sejmu Czteroletniego, Kraków 2010.
Jazdon A., Księgarnia i biblioteka do czytania Tomasza Szumskiego, „Biblioteka”, (2012) nr 16 (25), s. 58-81.
Kanior M., Polska Kongregacja Benedyktyńska Świętego Krzyża (1709-1864), Kraków 2000.
Kanior M., Życie polskich benedyktynów w XVIII wieku, „Analecta Cracoviensia”, 13 (1981) s. 443-487.
Kamińska J., Stubielewicz Stefan (1762-1814), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 45, Warszawa-Kraków 2007-2008, s. 100-103.
Karbownik H., Szkolnictwo parafialne w powiecie radomskim w XV-XVIII wieku, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, 18 (1981) z. 1, s. 21-28.
Kiryk F., Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie (XIII-XVI wiek), Kielce 1994.
Klarner I., Dzieło Komisji Edukacji Narodowej w Pułtusku, w: Pułtusk. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu, t. 2, red. B. Gierlach, A. Gieysztor, S. Kotarski, Warszawa 1975, s. 133-152.
Kloch Z., Stanisław Kostka Potocki o języku i stylu. Rekonesans badawczy, „Pamiętnik Literacki”, 77 (1986) z. 4, s. 131-148.
Konic H., Kartka z dziejów oświaty w Polsce. Władze oświecenia publicznego i oświata elementarna w Księztwie Warszawskim, Kraków 1895.
Kowalski S., Szkice do dziejów oświaty i szkolnictwa na terenie gminy Sieciechów, Kozienice-Sieciechów 2016.
Kowalski T., Szkolnictwo pułtuskie w czasach Komisji Edukacji Narodowej, „Notatki Płockie”, 18 (1973) nr 5, s. 25-30.
Krukowski J., Szkoły pokątne w Krakowie w okresie Komisji Edukacji Narodowej, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 22 (1979) s. 69-82.
Kurzyp K., Stężyca nad Wisłą, Stężyca 1989.
Kurzyp K., Szkolnictwo w Stężycy nad Wisłą, Stężyca 1989.
Leszczyński R., Mierzwiński Bonawentura (1762-1818), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 21, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976, s. 23.
Łodyński M., Organizacja bibliotek szkolnych w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim w latach 1807-1831, „Przegląd Biblioteczny”, 28 (1960) z. 1, s. 1-31.
Massalski A., Przyczynki do dziejów szkolnictwa średniego na terenie województwa krakowskiego i sandomierskiego w latach 1815-1830, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, 18 (1981) z. 1, s. 29-36.
Maternicki J., Nauczanie historii w szkołach średnich Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (do 1830 r.), „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 17 (1974) s. 51-103.
Meissner A., Szkoła podwydziałowa w Stężycy (1791-1794), w: A. Meissner, R. Ślęczka, M. Pękowska, Komisja Edukacji Narodowej 1773-1794. Szkoły w Wydziale Małopolskim, seria: Komisji Edukacji Narodowej model szkoły i obywatela – koncepcje, doświadczenia i inspiracje, t. 6, Warszawa 2018, s. 229-236.
Meissner A., Szkoły zakonne wobec Komisji Edukacji Narodowej, w: W kręgu wielkiej reformy. Sesja naukowa w Uniwersytecie Jagiellońskim w dwusetną rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej, 24-26 października 1973, red. K. Mrozowska, R. Dutkowa, Kraków 1977, s. 241-254.
Mencel T., Galicja Zachodnia: 1795-1809. Studium z dziejów ziem polskich zaboru austriackiego po III zaborze, Lublin 1976.
Michalski J., Andrzej Kopczyński (1735-1817), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 13, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967-1968, s. 622-625.
Michalski J., Kajetan Kamieński (1758-1842), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 11, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964-1965, s. 537-538.
Miszczak D., Późnobarokowy kościół pobenedyktyński w Sieciechowie-Opactwie, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, 9 (1975) s. 367-383.
Mizia T., Komisje porządkowe cywilno-wojskowe a szkolnictwo parafialne w okresie Sejmu Czteroletniego, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, 6 (1963) s. 40-92.
Ozorowski E., Januszowski Ohm (Januszowitz) Ferdynand, w: Słownik polskich teologów katolickich, t. 2, red. H.E. Wyczawski, Warszawa 1982, s. 169-170.
Pająk J.Z., Dzieje podziałów administracyjnych a granice regionu świętokrzyskiego, w: Region świętokrzyski. Mit czy rzeczywistość?, red. J. Wijaczka, Kielce 2001, s. 49-72.
Pawlik W., Katechizmy w Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku, Lublin 2010.
Pękowska M., Szkoła podwydziałowa w Kielcach (1780-1794), w: A. Meissner, R. Ślęczka, M. Pękowska, Komisja Edukacji Narodowej 1773-1794. Szkoły w Wydziale Małopolskim, seria: Komisji Edukacji Narodowej model szkoły i obywatela – koncepcje, doświadczenia i inspiracje, t. 6, Warszawa 2018, s. 199-221.
Piątkowski S., Radomskie władze wojewódzkie i gubernialne w pierwszej połowie XIX wieku. Z badań nad kompetencjami, organizacją wewnętrzną i korpusem urzędniczym, w: Urzędy administracji rządowej w Radomiu od XVI do XX wieku, red. D. Kupisz, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, 40 (2006) z. 1-4, s. 25-40.
Pielacha K., Szkolnictwo parafialne w dawnej ziemi stężyckiej (XVI-XVIII w.), „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, 7 (2009) s. 33-53.
Pielas J., Akt ostatniej woli Anny ze Stanisławskich Zbąskiej, pierwszej polskiej poetki, z 7 lipca 1696 roku, „Res Historica”, 46 (2018) s. 385-418
Postek S., Dzieje szkoły pijarskiej w Łukowie 1701-1833, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki”, 5 (1996) nr 2, s. 141-169.
Puchowski K., Edukacja historyczna w jezuickich kolegiach Rzeczypospolitej 1565-1773, Gdańsk 1999.
Rabowicz E., Kaliszewski Adam Piotr (1725-1767), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 11, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965, s. 478-479.
Rostworowski E., L’Huillier Simon-Antoine-Jean (1750-1840), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 17, Wrocław-Warszawa-Kraków 1972, s. 267-270.
Ruta Z., Gimnazjum tarnowskie w latach 1784-1794, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie”, Prace Historyczne, (1965) z. 20, s. 67-85.
Rzemieniecki K., Struktura własności ziemskiej i jej dochodów w województwie kijowskim w 1789 r., „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 71 (2011) s. 127-154.
Samborska-Kukuć D., Szostakowski Tadeusz (1785-1826?), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 48, Warszawa-Kraków 2012-2013, s. 579-580.
Schletz A. CM, Ks. Biskup Michał Bartłomiej Tarło opiekun ubogich, „Nasza Przeszłość”, 115-116 (2011) s. 23-32.
Słowikowski T., Pijarskie podręczniki do nauczania historii w Polsce w XVIII wieku, „Nasza Przeszłość”, 54 (1980) s. 181-229.
Słowiński L., Z tradycji polonistyki poznańskiej. Tomasz Szumski (1778-1840), „Studia Polonistyczne”, 5 (1978) s. 123-137.
Stanaszek B., Nowakowski R., Tylec P., Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX-XX w., t. 1-4, Sandomierz 2014-2019.
Stasiewicz-Jasiukowa I., Onufry Kopczyński, współpracownik Komisji Edukacji Narodowej. Studium o społecznej roli uczonego w Polsce stanisławowskiej, Wrocław 1987.
Stasiewicz-Jasiukowa I. (red.), Wkład Jezuitów do nauki i kultury w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i pod zaborami, Kraków 2004.
Stasiewicz-Jasiukowa I. (red.), Wkład Pijarów do nauki i kultury w Polsce XVII-XIX wieku, Warszawa-Kraków 1993.
Stępień R., Losy benedyktynów sieciechowskich po kasacie opactwa w 1819 roku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 110 (2018) s. 357-379.
Stępień R., Losy księgozbioru klasztornego benedyktynów sieciechowskich po kasacie opactwa w 1819 roku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, 15 (2018) nr 3, s. 73-86.
Stępień R., Pokasacyjne losy i obecny stan zachowania archiwaliów klasztoru Benedyktynów z Sieciechowa, „Res Historica”, 45 (2018) s. 131-153.
Studnicki W., Memoryał Baldaci’ego, „Biblioteka Warszawska”, 1903, t. 3, s. 1-26.
Szczepański J., Szkoła Wojewódzka Księży Benedyktynów w Pułtusku, w: Dzieje Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Piotra Skargi w Pułtusku, red. D. Ciok, A. Kociszewski, J. Szczepański, Ciechanów-Pułtusk 1991, s. 79-104.
Szczotka S., Dębski Jan Nepomucen Adrian (zm. po 1800), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 5, Kraków 1939-1946, s. 149-150.
Szczotka S., Bielski Szymon (1745-1825), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 2, Kraków 1936, s. 7.
Szybiak I., Ksiądz Adrian Dębski – benedyktyn w kręgu idei Komisji Edukacji Narodowej, w: Historia i polityka. Studia i rozprawy dedykowane profesorowi Adamowi Koseskiemu w 65 rocznicę urodzin, red. A. Bartnicki, J.R. Szaflik, Pułtusk 2004, s. 417-427.
Szylar A., Działalność wychowawczo-edukacyjna żeńskich zgromadzeń zakonnych w Małopolsce w okresie potrydenckim do 1815 roku, Kraków 2012.
Średniawa B., Nauka o elektryczności w Polsce w XIX wieku i w początkach XX wieku: w dwusetną rocznicę zbudowania baterii elektrycznej przez Alessandro Voltę, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 46 (2001) z. 1, s. 41-56.
Traczewska-Białkowa Z., Kolberg Krzysztof Juliusz (1776-1831), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 13, Wrocław 1967-1968, s. 299-300.
Winiarz A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807-1831), Lublin 2002.
Wiśniewski K., Nieudana inwestycja? Budowa nowego kościoła w Łętowie w latach 1777-1779 przez benedyktynów płockich, „Rocznik Mazowiecki”, 19 (2007) s. 252-261.
Wiśniewski K., Szkolnictwo benedyktyńskie w Pułtusku w latach 1781-1833, „Nasza Przeszłość”, 117 (2012) s. 205-214.
Wiśniewski K., Z dziejów konwentu benedyktynów w Pułtusku w latach 1781-1864, w: Pułtusk. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu, t. 6, red. J. Szczepański, Pułtusk 2005, s. 139-154.
Zając K., Siek S., Sieciechów. Szkice do dziejów miejscowości od czasów najdawniejszych do współczesnych, Kozienice-Sieciechów 2009.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
dr historii; adiunkt w Instytucie Historii
https://orcid.org/0000-0003-3453-4185
