The Beginnings of Skrzyszów. A Contribution to the Research on the Territorial Development of a Village Established under German Law
Abstract
The article addresses the connections between the incorporation of the village of Skrzyszów and the foundation of the village parish. At the beginning of the 14th century, Skrzyszów belonged to Leonard, son of Dzierżysław, Rawa coat of arms. Before 17 July 1331, it had become the property of Spycimir, Leliwa coat of arms, the then Castellan of Wiślica. Soon afterwards, the new owner decided to expand the village. To this end, on 4 May 1333, he issued a document by virtue of which Konrad, the mayor of Lipnik, was to settle peasants on the forest land adjacent to Skrzyszów. Consequently, it constituted the establishment on the so-called ‘raw-root’. The relevant document also includes the foundation of a church. The Skrzyszów Temple was established before 1331 and in 1333 it served as a landmark for Spycimir to plan further expansion of the village. The temple was erected on the edge of the older part of the village, behind which new settlers were located in 1333. The analysis of messages coming mainly from church sources allows us to formulate theories about the stages of the development of Skrzyszów in the Middle Ages. In the light of the collected material, it seems that in the earliest period the village was located along the riverbed of the Wątok River, then known as Trusina, and included areas adjacent to the suburbs of the town of Tarnów, incorporated in 1330, from the north-west. After 1333, the existing part of Skrzyszów was joined to the existing part of the Wątok. In this way, the village obtained the form that it has generally preserved until today. The ambitious plan of Spycimir to incorporate the village on 100 lans [Polish unit of field measurement] was only partially implemented. In the 16th century the older and newer part of Skrzyszów covered only about 1/3 of this area.
Keywords:
incorporation, Skrzyszów, Tarnów, the Middle Ages, SpycimirReferences
Chłapowski K., Źródła pisane, w: Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 12-15.
Chłapowski K., Źródła pisane, w: Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 13-17.
Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego. Wiek XIV-XV, Warszawa 1971.
Gabała J., Strusina, w: Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadło, Tarnów 2010, s. 415.
Gieysztorowa I., Źródła pisane, w: Województwo mazowieckie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałuckiego, cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1973, s. 17-22.
Geryn K., Skrzyszów, w: Encyklopedia Katolicka, t. 18, Lublin 2013, kol. 328-329.
Gromnicki T., Świętopietrze w Polsce, Kraków 1908.
Gustawicz B., Strusina, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 11, Warszawa 1890, s. 422.
Karbowiak A., Dzieje wychowania w Polsce, t. 3, Okres przejściowy od 1433 do 1510 roku, Lwów 1923.
Kiryk F., Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII-XVI wiek, Kielce 1994.
Kozioł J., Niedojadło A., Strusina i Ruda, w: Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadło, Tarnów 2010, s. 414-415.
Kumor B., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 4, Kraków 2009.
Kumor B., Powstanie i rozwój sieci parafialnej w Małopolsce Południowej do końca XVI w. (cz. 2), „Prawo Kanoniczne”, 6 (1963) nr 3-4, s. 441-534
Kumor B., Prepozytura tarnowska. Opracowanie materiałów źródłowych do Atlasu historycznego Kościoła w Polsce, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 12 (1966) s. 205-288.
Ładogórski T., Studia nad zaludnieniem Polski XIV wieku, Wrocław 1958.
Maciszewski M., Skrzyszów, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 10, Warszawa 1889, s. 734-735.
Mateszew S., Sikora F., Osadnictwo i stosunki własnościowe w regionie tarnowskim do końca XVI wieku, w: Tarnów. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk, Z. Ruty, t. 1, Czasy przedrozbiorowe, Tarnów 1981, s. 75-209.
Moskal K., Trusz M.K., Rozwój przestrzenny Tarnowa, w: Encyklopedia Tarnowa, red. A. Niedojadły, Tarnów 2010, s. 364.
Niedojadło A., Kubacki G., Dzieje gminy Skrzyszów i okolic w zarysie, Tuchów 2009.
Pelczar R., Szkoła kolegiacka i jej rola w życiu kulturalnym Jarosławia w XVI-XVIII wieku, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, 50 (2007) z. 1-2, s. 5-19.
Piekosiński F., O łanach w Polsce wieków średnich, Kraków 1887.
Romer E., Wątog, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 13, Warszawa 1893, s. 180.
Smołalski A., Z dziejów salariatu nauczycielskiego w Polsce, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, 193-194 (2006) z. 3-4, s. 5-13.
Strusina, w: Gewässernamen im Fluẞgebiet des Dunajec, oprac. K. Rymut, M. Majtan, Stuttgart 1998, s. 243-244.
Trusz M.K., Tarnowskie kroniki (4) - Rzeki i mosty dawnego Tarnowa, http://www.tarnowskieinfo.pl/news/5305,tarnowskie-kroniki-4-rzeki-i-mosty-dawnego-tarnowa.html (dostęp: 2.10.2018 r.)
Wątok, w: Gewässernamen im Fluẞgebiet des Dunajec, oprac. K. Rymut, M. Majtan, Stuttgart 1998, s. 267.
Wiśniowski E., Kolęda – meszne – stołowe na ziemiach polskich. Problem rejonizacji, w: Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, red. D. Gawinowa, Warszawa 1991, s. 625-638.
Wiśniowski E., Materiały do stanu liczebnego duchowieństwa i służby kościelnej w diecezji krakowskiej w pierwszej połowie XVI w., „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 18 (1969) s. 189-288.
Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004.
Wojciechowski S., Źródła pisane, w: Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, Warszawa 1966, s. 14-15.
Wroniszewski J., Ród Rawiczów: Warszowice i Grotowice, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, 85 (1992), z. 1, s. 216 [5].
Wroniszewski, Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu. Zagadnienia społeczne i gospodarcze, Wrocław 2001.
Żabiński Z., Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław 1981.
Uniwersytet Rzeszowski
dr historii; pracownik Insytytutu Historii
https://orcid.org/0000-0003-3515-3245
