Documents and diplomas of the Poor Clares convent in Gniezno. Methods of authenticating documents in the practice of the convent of St. Clare. Inventory
Olga Miriam Przybyłowicz
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Ośrodek Historii Kultury Materialnej Średniowiecza i Czasów Nowożytnych, Warszawa , PolandAbstract
The aim of this article is to present and analyse the original files and parchment diplomas of the Poor Clares of Gniezno as regards office practice, including the methods of authenticating documents in the monastery and the degree of literacy of the nuns themselves. The documents are held by the Archdiocese Archives in Gniezno. The material and topical division of archives was also presented. The query covered parchment diplomas from the Gniezno Diplomas collection and documents from loose files kept in the AKM – A Cap section. The loose files - are over 2,500 units and over 4,000 cards. 161 originals were selected, including three parchment diplomas. All of them are included in the Appendix. Documents were authenticated by signatures and/or stamping a seal by paper or on paper. Two types have survived – one with a pointed-oval shape, indicating the medieval provenance of the seal, which has analogies to the well-known stamps of other female monasteries, e.g. Poor Clares in Skala and Cracow. The second type is a round stamp that began to appear on documents from the second decade of the 18th century. The dominant language is Polish, moreover, there are individual files written in Latin – mainly letters to clergy, but also to laypeople. Eight material categories were distinguished: contracts – the largest part of the collection – 77, settlements – 25, postings – 16, letters – 11, confirmations – 8, certificates – 7, permits – 7, others – 10. They were authenticated by 31 abbesses. In the 17th century, two superiors prepared individual files themselves, because we are dealing with the identification of hands thanks to their signatures. On the other hand, there are seven such cases in the next century, and one in the 19th century. In addition, two documents were prepared by a sister who served as a secretary in the first half of the 18th century, and one by a regular nun in 1762. It should be assumed that the remaining documents came from the hand of public writers, prosecutors of the monastery of the Poor Clares or Franciscans from the nearby Gniezno convent, with which the sisters maintained – as is clear from the records of monastics and provinces – good relations.
Keywords:
Poor Clares; Gniezno; parchments; diplomas; documentation; archives, inventoryReferences
Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2: Komentarz. Indeksy, red. K. Chłapowski, M. Słoń, Warszawa 2017.
Borkowska M., Łatanie pamięci (czyli rzecz o klasztornym kronikarstwie retrospektywnym), „Znak”, 47 (1995) s. 103-110.
Borkowska M., Nieznana autorka norbertańska z końca XVI wieku, „Nasza Przeszłość”, 99 (2003) s. 165-213.
Borkowska M., Reforma potrydencka w klasztorze w Strzelnie, „Nasza Przeszłość”, 100 (2004) s. 206-217.
Borkowska M., Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, t. 1: Polska Zachodnia i Północna, Warszawa 2004. Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Poznań 1976.
Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Warszawa 2015.
Formanowicz L., Katalog druków polskich XVI-go wieku Biblioteki Kapitulnej w Gnieźnie, Poznań 1930.
Formanowicz L., Katalog inkunabułów Biblioteki Kapitulnej w Gnieźnie, z. 1, Poznań 1939.
Gąsiorowska P., Skład osobowy klasztoru Klarysek w Krakowie do końca XVIII wieku, Kraków 2005.
Głombiowski K., Szwejkowska H., Książka rękopiśmienna i biblioteka w starożytności i średniowieczu, Warszawa 1968.
Gwioździk J., Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach dawnej Rzeczpospolitej XVI-XVII w., Katowice 2015.
Jasiński K., Przemysł, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Kraków-Warszawa, 1984-1985, s. 730-733.
Joskowski Z., Katalog starych druków biblioteki franciszkanów w Gnieźnie, Banino 2015.
Katalog poloników XVI wieku Biblioteki Jagiellońskiej, t. 1, red. M. Malicki, E. Zwinogrodzka, Kraków 1992.
Koczerska M., Kancelarie i dokumentacja kościelna, w: Dyplomatyka staropolska, red. T. Jurek, Warszawa 2015, s. 339-388.
Korytkowski J., Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej od 1000 roku aż do dni naszych podług źródeł archiwalnych, t. 1, Gniezno 1883.
Mączyński M., Językowy obraz XVII-wiecznego klasztoru sióstr norbertanek w Krakowie na Zwierzyńcu, Kraków 2005.
Michalski M., Błogosławiona Jolenta – refleksja historyczno-hagiograficzno-historiozoficzna, w: Franciszkanie konwentualni i klaryski w Wielkopolsce od XIII do XIX wieku, red. T. Janiak i D. Stryniak, Gniezno 2006, s. 71-82.
Michalski M., Kobiety i świętość w żywotach księżnych polskich, Poznań 2004.
Ożóg K., Przemysł, w: Piastowie. Leksykon biograficzny, red. S. Szczur, K. Ożóg, Kraków 1999, s. 154-161.
Pietsch T., Zur Geschichte des Breslauer Klarenstiftes im Mittelälter, Breslau 1937.
Pasiciel S., Zespół klasztorny franciszkanów i klarysek w Gnieźnie, Gniezno 2005.
Pawlak I., Graduał klarysek gnieźnieńskich z 1418 roku jako dokument kultury muzycznej Gniezna, „Nasza Przeszłość”, 24 (1966) s. 135-141.
Pax et bonum. Skarby klarysek krakowskich. Katalog wystawy, red. A. Włodarek, Kraków 1999.
Piech Z., Średniowieczne pieczęcie tynieckie, w: Benedyktyni tynieccy w średniowieczu. Materiały z Sesji Naukowej Wawel-Tyniec 13-15 X 1994, red. K. Żurowska, Tyniec 1995, s. 121-140.
Przybyłowicz O.M., Wizytacje klasztoru klarysek w Gnieźnie z lat 1595-1598, w: O rzeczach minionych. Scripta rerum historicarum Annae Rutkowska-Płachcińska oblata, red. M. Młynarska-Kaletynowa, J. Kruppé, Warszawa 2006, s. 247-280
Przybyłowicz O.M., Archiwalia proweniencji zakonnej diecezji krakowskiej w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie, „Studia Źródłoznawcze”, 49 (2011) s. 117-125.
Przybyłowicz O.M., Archiwalia klarysek gnieźnieńskich w Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, cz. 1: Sprawozdanie z kwerendy w dniach 29‑31 VIII 2012 r., „Hereditas Monasteriorum”, 1 (2012) s. 456-462.
Przybyłowicz O.M., Archiwalia klarysek gnieźnieńskich w Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, cz. 2: Sprawozdanie z kwerendy w dniach 9‑12 VII 2013 r., „Hereditas Monasteriorum”, 3 (2013) s. 552-569.
Przybyłowicz O.M., „Pamięć obłóczyn kożdy probantki”. Ceremonia obłóczyn w świetle rękopisu Modus suscipiendi novitias ad habitum S. Clarae z 1600 r. z klasztoru klarysek gnieźnieńskich, „Hereditas Monasteriorum”, 3 (2013) s. 179-194.
Przybyłowicz O.M., Reguła zakonna jest wozem do nieba. Realia życia w klasztorach klarysek w Małopolsce, Wielkopolsce i na Śląsku, Warszawa 2016.
Przybyłowicz O.M., Rękopis Księgi wszystkich spraw Konwentu Gnieźnieńskiego zakonu S. Klary […] pilnie pisane w roku pańskim 1609 i jego zawartość, „Hereditas Monasteriorum”, 7 (2016) s. 247-263.
Przybyłowicz O.M., Źródła rękopiśmienne z klasztoru klarysek gnieźnieńskich w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Stan wiedzy, prezentacja spuścizny i możliwości badawcze, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 112 (2019) s. 317-336.
Roguski J., Pieczęcie herbowe książąt Sanguszków od XVI do XVIII w., w: Dawne pieczęcie. Typologia – metody badań – interpretacje, red. Z. Piech, Warszawa 2015, s. 435-476.
Rył J., Katalog rękopisów biblioteki katedralnej w Gnieźnie, „Archiwa, Biblioteki, Muzea Kościelne”, 45 (1982) s. 5-201.
Rył J., Archiwum i biblioteka w Katedrze Gnieźnieńskiej, Gniezno 1994.
Sawicki W., Błogosławiona Jolenta: życia i dzieje kultu, Niepokalanów 1980. Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 3, red. A. Gąsiorowski, Wrocław 1986.
Szylar A., Liczba zakonnic, skład osobowy i rotacja na urzędach w klasztorze benedyktynek w Sandomierzu w latach 1615-1903, „Nasza Przeszłość”, 102 (2004) s. 287-352.
Targosz K., Piórem zakonnicy. Kronikarki w Polsce XVII w. o swoich zakonach i swoich czasach, Kraków 2002.
Trzciński T., Katalog rękopisów biblioteki kapitulnej w Gnieźnie aż do początku XVI w., „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, 35 (1910) s. 169- 320.
Urban W., Stan oświecenia duchowieństwa krakowskiego w wiekach XVI-XVIII, „Przegląd Historyczny”, 74 (1983) z. 3, s. 509-515.
Wiszewski P., Opactwo benedyktynek w Legnicy (1348/1349-1810). Struktura, funkcjonowanie, miejsce w społeczeństwie, Poznań-Wrocław 2003.
Wiszewski P., Średniowieczna śląska pieczęć klasztorna jako środek przekazu informacji (XIII-1.połowa XVI w.), w: Pieczęć w Polsce średniowiecznej i nowożytnej. Zbiór studiów, red. P. Dymmel, Lublin 1998, s. 11-29.
Wojciechowski L., Pieczęcie zakonu paulinów w Polsce do 1630 roku, w: Pieczęć w Polsce średniowiecznej i nowożytnej. Zbiór studiów, red. P. Dymmel, Lublin 1998, s. 39-53.
Wojtkowski J., Rekonstrukcja drugiego zeszytu katalogu inkunabułów Biblioteki Kapitulnej w Gnieźnie księdza Leona Formanowicza, Lublin 1969.
Wójcik M.L., Pieczęcie cystersów jemielnickich do połowy XVI wieku (z zespołu Rep. 85 Archiwum Państwowego we Wrocławiu), w: Pieczęć w Polsce średniowiecznej i nowożytnej. Zbiór studiów, red. P. Dymmel, Lublin 1998, s. 32-37.
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Ośrodek Historii Kultury Materialnej Średniowiecza i Czasów Nowożytnych, Warszawa
