Situation of the Church in Occupied Poland in Light of Wartime Correspondence between Primate August Hlond and Bishop Józef Gawlina
Damian Bednarski ks.
University of Silesia in Katowice , Polandhttps://orcid.org/0000-0002-5063-7785
Abstract
The close cooperation between August Hlond, the Primate of Poland, and Bishop Józef Gawlina, the pre-war field bishop of the Polish Army, lasted for almost a quarter of a century. A second, completed edition of their correspondence from the period 1924-1948 has recently been prepared for publication. Thanks to a thorough search in several archives, a number of letters from the two hierarchs dating back to World War II have been found in recent years. This article presents the origins of the documents, their fate and, in the main part, the analysis of the texts carried out in order to understand the knowledge of the bishop and the primate about the situation prevailing in occupied Poland, the efforts they made to sensitize the Holy See to these problems and their contacts with the priests remaining in the h omeland. The text extracts correspondence from the period of the primate’s stay in Rome (until June 1940) and from his stay in Lourdes (until February 1942). Later, the contact between the hierarchs was interrupted, as Bishop J. Gawlina moved East to organize the pastoral work of the Polish Army in the USSR, and Primate A. Hlond was interned by the Germans.
Keywords:
cardinal August Hlond, bishop Józef Gawlina, World War II, correspondence, Pius XIIReferences
Baraniak Antoni, Misja opatrznościowa kardynała Prymasa Hlonda w okresie wojny światowej 1939-1945, „Nasza Przeszłość”, 42 (1974) s. 169-194. (Crossref)
Batowski Henryk, Walka dyplomacji hitlerowskiej przeciw Polsce 1939-1945, Kraków-Wrocław 1984.
Blet Pierre, Graham Robert A., Martini Angelo, Schneider Burkhart, Actes et Documents du Saint-Siège relatifs à la Seconda Guerra Mondiale: Le Saint-Siège et la situation religieuse en Pologne et dans les Pays Baltes 1939-1945, vol. 3, 1e Partie: 1939-1941, 2e Partie: 1942-1945, Città del Vaticano 1967.
Duczkowski Andrzej, Zimniak Stanisław, Missione del cardinale August Hlond a Roma, pratiche per il ritorno a Poznań nel 1939 e denuncia al mondo delle atrocità compiute dai nazisti, „Ricerche Storiche Salesiane”, 36 (2000) s. 63-73.
Filipiak Bolesław, Niektóre wiadomości o Kardynale Prymasie Auguście Hlondzie z czasów wojny 1939-1945, „Sacrum Poloniae Millenium”, 9 (1965) s. 479-491.
Gawlina Józef, In viam pacis. Dziennik Biskupa Polowego Wojska Polskiego 1939-1945, wstęp i edycja J. Myszor, Katowice 2019.
Hlond August, Dzieła. Nauczanie 1897-1948, pod red. J. Koniecznego, Toruń 2003.
Hlond August, Na straży sumienia narodu. Wybór pism i przemówień, przedmowa O. Halecki, red. A. Słomka, Ramsey 1951.
Hlond August, O położeniu Kościoła katolickiego w Polsce po trzech latach okupacji hitlerowskiej [do druku podał S. Kosiński], „Chrześcijanin w Świecie”, (1978) nr 10, s. 25-53.
Józef Feliks Gawlina Biskup Polowy Polskich Sił Zbrojnych (Przemówienia – Pisma – Rozkazy 1939-1945), oprac. A.K. Kunert, Warszawa 2002.
Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, wyd. i oprac. J. Myszor i J. Konieczny, Katowice 2003.
Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, wyd. i oprac. J. Myszor, D. Bednarski i J. Konieczny, Katowice 2022.
Kosiński Stanisław, Raporty kardynała Hlonda o sytuacji Kościoła w Polsce podczas okupacji hitlerowskiej, „Chrześcijanin w Świecie”, (1978) nr 10, s. 15-24.
Kosiński Stanisław, Schemat biograficzny kard. Augusta Hlonda, prymasa Polski 1881-1948, „Nasza Przeszłość”, 42 (1974) s. 9-24. (Crossref)
Kosiński Stanisław, Wokół wojennych losów kardynała Hlonda, „Duszpasterz Polski Zagranicą”,25 (1974) s. 42-57. (Crossref)
„L’Osservatore Romano”, nr 223, z 22 IX 1939 r.
„La Croix”, z 25 X 1939, z 12 IV 1945.
„Narodowiec”, nr 4, z 5 I 1940; nr 21, z 25 I 1940; nr 23, z 27 I 1940; nr 25, z 30 I 1940; nr 31, z 6 II 1940; nr 39, z 15 II 1940; nr 50, z 28 II 1940; nr 65, z 16 III 1940; nr 96, z 23 IV 1940; nr 110, z 9 V 1940.
Papież Pius XII a Polska. Przemówienia i listy pasterskie (garść dokumentów z lat 1939-1946), wyd. 2, [bmw] 1946.
Pietrzak Jerzy, Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945-1948, t. 1, Poznań 2009.
Pietrzak Jerzy, Powrót Prymasa Polski kard. A. Hlonda do kraju w 1945 r., „Studia Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej”, (1989) nr 2, s. 18-38.
Richardson Alasdair, The Salesian Martyrs of Auschwitz, Bolton 2021.
Stopniak Franciszek, Ks. prof. dr Zdzisław Obertyński (1894-1978), „Studia Theologica Varsaviensia”, 17 (1979) nr 1, s. 5-14.
Wilk Stanisław, Kardynał August Hlond w latach II wojny światowej, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 20 (1973) z. 4, s. 136-140.
Wilk Stanisław, Losy wojenne kardynała Augusta Hlonda, „Więź”, (1980) nr 10, s. 95-110.
Wilk Stanisław, Prymas Polski August kardynał Hlond w latach II wojny światowej, w: Prymas Polski Kardynał August Hlond. Bogu i Ojczyźnie, red. J.M. Olbert, Gdańsk 2004, s. 61-73.
Wilk Stanisław, Wyjazd kardynała Augusta Hlonda z Polski i jego starania o powrót do kraju na początku II wojny światowej, „Seminare. Poszukiwania naukowe”, 1 (1975) s. 201-230. (Crossref)
Wilk Stanisław, Z tułaczych szlaków prymasa Augusta Hlonda, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 21 (1974) z. 4, s. 67-83.
Wyrwa Tadeusz, Prymas Hlond we Francji 1940-1941, „Zeszyty Historyczne”, 87 (1989) s. 17-30.
Zahorski Witold, Prymas Polski Kardynał August Hlond we Francji (1940-1944), w: Il Primate di Polonia card. August Hlond di fronte ai grandi conflitti dell’epoca: la seconda guerra mondiale e la guerra fredda, red. L. Kuk, S. Zimniak, Roma 2012, s. 66-79.
Żurek Waldemar, Żwirowisko oświęcimskie. Męczeństwo polskich salezjanów, Lublin 2000.
University of Silesia in Katowice https://orcid.org/0000-0002-5063-7785
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
