Students of the Gniezno Cathedral School in the Second Half of the 15th Century: From Research on Social Differentiation in Education in Late Medieval Poland
Michał Bartoszak
Institute of History Polish Academy of Sciences , Polandhttps://orcid.org/0000-0003-3483-8306
Abstract
The article is devoted to the problem of social differentiation of supra-parochial education paths in late medieval Poland. To this end, the cathedral school in Gniezno in the second half of the 15th century became a model example. The paper begins with a discussion of the geographic and social composition of the school, followed by an outline of the attractiveness of university studies in Kraków in the original communities of cathedral scholars. Apparently, the cathedra school and the university of Kraków show significant differences in this regard, and this is probably related to the development of varieties of educational paths in society after 1450, caused by wider access to university education. Furthermore, the article briefly introduces the teachers of the cathedral school and its network of social relations in Gniezno.
Keywords:
Middle Ages, Gniezno, cathedral school, sociology of education, social historyReferences
Źródła
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (AAG)
ACap. B 15, 16.
ACons. A 33-35, 39, 43, 47-48, 55, 58-63, 65-67, 70.
ACons. B 1-2, 4-5.
ACons. C 3.
A.Cons. E 40.
Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu
Depositiones Testium IV.
Archiwum Państwowe w Poznaniu
Księgi sądu i urzędu grodzkiego w Koninie, sygn. Konin Gr. 1.
Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, wyd. B. Ulanowski, t. 1, 2, 3/1, Kraków 1894-1908.
Kozak Adam, Księga sądowa gnieźnieńskich wikariuszy generalnych Sędka z Czechla i Jana z Brzóstkowa (1449-1453, 1455). Studium źródłoznawcze i edycja krytyczna, Poznań 2023.
Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400-1508: Biblioteka Jagiellońska rkp. 258, t. 2, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, przy współpracy R. Grzesika, Kraków 2004.
Najstarsza księga promocji Wydziału Sztuk Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1402-1541, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, Warszawa 2011.
Opracowania
Bartoszak Michał, Studenci z Poznania na uniwersytetach w latach 1490-1505: pochodzenie społeczne i kariery, „Roczniki Historyczne”, 88 (2022) s. 123-166.
Bartoszewicz Agnieszka, Piśmienność mieszczańska w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa 2012.
Bogucka Maria, Samsonowicz Henryk, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Łódź 1986.
Borawska Teresa, Życie umysłowe na Warmii w czasach Mikołaja Kopernika, Toruń 1996.
Boroda Krzysztof, Studenci Uniwersytetu Krakowskiego w późnym średniowieczu, Kraków 2010.
Borzyszkowski Marian, Szkoły diecezji warmińskiej od XIII do połowy XVI wieku, „Studia Warmińskie”, 2 (1965) s. 31-63.
Chłopocka Helena, Rozwój Gniezna w późnym średniowieczu, w: Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965, s. 157-187.
Chodyński Stanisław, Szkoła katedralna włocławska. Szkic historyczny na podstawie akt kapitulnych skreślony, Włocławek 1900.
Corona Regni Poloniae, „Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski”, (2014) nr 1, https://atlasfontium.pl/corona-regni-poloniae-pl/ (dostęp: 17.06.2023).
Dembiński Paweł, Poznańska kapituła katedralna schyłku wieków średnich. Studium prozopograficzne 1428-1500, Poznań 2012.
Gąsiorowski Antoni, Circumspecti ac illuminati viri. Adwokaci gnieźnieńscy początków XV wieku, w: Mente et litteris. O kulturze i społeczeństwie wieków średnich, red. H. Chłopocka, Poznań 1984, s. 247-252.
Gąsiorowski Antoni, Gniezno monarsze i Gniezno biskupie w średniowieczu, w: 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej, red. J. Strzelczyk, J. Górny, Gniezno 2000, s. 143-163.
Gąsiorowski Antoni, Kanonicy włocławscy w najstarszej metryce kapitulnej (1435-1500), w: Duchowieństwo kapitulne w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej, Toruń 2000, s. 9-51.
Gąsiorowski Antoni, O mieszczanach studiujących na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku, w: Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 2000, s. 653-663.
Gąsiorowski Antoni, Szamotulscy studenci na krakowskim uniwersytecie w XV i XVI wieku, w: Szamotuły: karty z dziejów miasta, red. A. Gąsiorowski, Szamotuły 2006, s. 65-97.
Gąsiorowski Antoni, Urzędnicy wielkopolscy 1385-1500. Spisy, Poznań 1968.
Gąsiorowski Antoni, Skierska Izabela, Średniowieczni oficjałowie gnieźnieńscy, „Roczniki Historyczne”, 61 (1995) s. 37-86.
Gniezno w drugiej połowie XVI wieku, oprac. A.P. Orłowska, w: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, cz. 1, Warszawa 2017.
Górczak Zbyszko, Kariery majątkowe rodzin aspirujących do kręgu elity możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XV i początkach XVI w., Poznań 2013.
Hajdukiewicz Leszek, Krakowska szkoła zamkowa, 1510-1810, „Studia do Dziejów Wawelu”, 1 (1955) s. 203-348.
Jurek Tomasz, Biskupstwo poznańskie w wiekach średnich, Poznań 2018.
Jurek Tomasz, Książ – dobra, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, red. A. Gąsiorowski, cz. II, z. 2, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.
Jurek Tomasz, Mazowieckie świnie, Ślązacy i dobrzy ludzie z ziemi sandomierskiej. Z badań nad stereotypami dzielnicowymi w Polsce późnośredniowiecznej, w: Świat średniowiecza: studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi, red. A. Bartoszewicz, Warszawa 2010, s. 716-733.
Jurek Tomasz, Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta, z. 1, red. A. Gąsiorowski, Szamotuły 2006, s. 11-64.
Jurek Tomasz, Ziemia występku i zawiści. Stereotyp Mazowsza i Mazowszan w późnym średniowieczu, „Kronika Miasta Poznania”, (2012) nr 1, s. 27-41.
Jurek Tomasz, Z Poznania w świat i z powrotem. Poznańscy studenci w średniowieczu, „Kronika Miasta Poznania”, (2020) nr 2, s. 11-39.
Kaczmarek Krzysztof, Święcenia duchowieństwa w diecezji gnieźnieńskiej w latach 1482-1493, Poznań 2018.
Karbowiak Antoni, Szkoła katedralna krakowska w wiekach średnich, Kraków 1899.
Karbowiak Antoni, Szkoła katedralna kujawska w wiekach średnich, „Kwartalnik Historyczny”, 12 (1898) s. 763-777.
Karczewska Joanna, Rozmieszczenie wsi zagrodowych i drobnoszlacheckich w powiecie gnieźnieńskim na przełomie XV i XVI wieku, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, 29 (2014) nr 2, s. 19-40.
Karczewski Dariusz, Dzieje klasztoru Norbertanek w Strzelnie do początku XVI wieku, Inowrocław 2001.
Kartoteka Słownika Historyczno-Geograficznego Wielkopolski Instytutu Historii PAN w Poznaniu.
Kartoteka Słownika Historyczno-Geograficznego Mazowsza w Średniowieczu, https://rcin.org.pl/dlibra/publication/244821/edition/231649 (dostęp: 17.06.2023).
Korytkowski Jan, Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych, t. 1, Gniezno 1883.
Kozak Adam, Piętnastowieczne listy kandydatów do święceń z archidiecezji gnieźnieńskiej, „Studia Źródłoznawcze”, 59 (2021) s. 145-166.
Kozak Adam, Pleszew w późnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej (koniec XIV – początek XVI wieku), Poznań 2020.
Kozak Adam, W poszukiwaniu metody edycji późnośredniowiecznych kościelnych źródeł sądowych, w: Editiones sine fine, t. 1, red. K. Kopiński, W. Mrozowicz, J. Tandecki, Toruń 2017, s. 163-175.
Kürbisówna Brygida, Udział Gniezna w dorobku kulturalnym średniowiecznej Polski, w: Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965, s. 188-217.
Łosowska Anna, Kolekcja Liber legum i jej miejsce w kulturze umysłowej późnośredniowiecznego Przemyśla, Warszawa-Przemyśl 2007.
Łosowska Anna, Paweł Wietnicki: rektor szkoły katedralnej przemyskiej i jego kariera na tle późnośredniowiecznej umysłowości mieszczańskiej, w: Historia, memoria, scriptum: księga jubileuszowa z okazji osiemdziesięciolecia urodzin Edwarda Potkowskiego, red. J. Krochmal, Warszawa 2015, s. 239-246.
Manikowska Halina, Szkoły: nauczanie szkolne i uniwersyteckie, w: Kultura Polski średniowiecznej XIV-XV w., red. B. Geremek, Warszawa 1997, s. 308-365.
Meyer Emil, Die Kathedralschule in Gnesen im Mittelalter, „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift im Wartheland”, 3-4 (1941) s. 59-70.
Mrozowski Krzysztof, Przestrzeń i obywatele Starej Warszawy od schyłku XV wieku do 1569 roku, Warszawa 2020.
Nowacki Józef, Kościół katedralny w Poznaniu: studium historyczne, [Poznań] 1959.
Nowak Tadeusz, Własność ziemska w ziemi łęczyckiej w czasach Władysława Jagiełły, Łódź 2003.
Ożóg Krzysztof, Kultura umysłowa w Krakowie w XIV wieku. Środowisko duchowieństwa świeckiego, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1987.
Pawlak Ireneusz, Gnieźnieńska szkoła katedralna w I połowie XVI wieku, „Studia Gnesnensia”, 5 (1979-1980) s. 311-321.
Podziały kościelne Wielkopolski w końcu XVI wieku, oprac. A. Borek, B. Szady, w: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku, cz. 1, Warszawa 2017.
Puzio Jan, Wrocławska szkoła katedralna w XIII i XIV w., „Colloquium Salutis. Wrocławskie Studia Teologiczne”, 2 (1970) s. 103-118.
Rechowicz Marian, Początki szkoły katedralnej w Gnieźnie, „Roczniki Humanistyczne”, 20 (1972) z. 2, s. 35-42.
Rył Jadwiga, Biblioteka katedralna w Gnieźnie, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 32 (1976) s. 159-248.
Skierska Izabela, Konsystorz gnieźnieński w XV wieku, w: 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej, red. J. Strzelczyk, J. Górny, Gniezno 2000, s. 193-215.
Skierska Izabela, Pleban w późnośredniowiecznej Polsce, w: Kolory i struktury średniowiecza, red. W. Fałkowski, Warszawa 2004, s. 155-180.
Skierska Izabela, Źródła do badania praktyk religijnych w średniowiecznej Polsce: akta sądów kościelnych i kapituł, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 87 (2007) s. 175-194.
Skoczek Józef, Dzieje lwowskiej szkoły katedralnej, Lwów 1929.
Słownik historyczno-geograficzny województwa płockiego w średniowieczu, oprac. A. Borkiewicz-Celińska, z. 1, Wrocław 1980, t. 4, Warszawa 2000.
Stopka Krzysztof, Szkoły katedralne metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu. Studia nad kształceniem kleru polskiego w wiekach średnich, Kraków 1994.
Stopka Krzysztof, W cieniu katedry – szkoła katedralna gnieźnieńska w wiekach średnich, w: 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej, red. J. Strzelczyk, J. Górny, Gniezno 2000, s. 217-234.
Sumowski Marcin, Święcenia duchowieństwa w późnośredniowiecznych Prusach, „Roczniki Historyczne”, 85 (2019) s. 27-88.
Szybkowski Sobiesław, Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370-1501), Gdańsk 2006.
Szymborski Wiktor, Odpusty w Polsce średniowiecznej, Kraków 2011.
Teki Dworzaczka – Monografie, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_monografie.html (dostęp: 17.06.2023).
Topolski Jerzy, Gniezno miejscem wielkich jarmarków, w: Dzieje Gniezna, red. tenże, Warszawa 1965, s. 260-324.
Topolski Jerzy, Rola Gniezna w handlu europejskim od XV do XVII wieku, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, 7 (1962) z. 2, s. 5-77.
Wasielewski Krzysztof, Młodzież wiejska na uniwersytecie. Droga na studia, mechanizmy alokacji, postawy wobec kształcenia, Toruń 2013.
Wiesiołowski Jacek, Biedni, bogaci, przeciętni. Stratyfikacja społeczeństwa polskiego w końcu XV w., w: Biedni i bogaci. Studia z dziejów społeczeństwa i kultury ofiarowane Bronisławowi Geremkowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 1992, s. 145-153.
Wiesiołowski Jacek, Funkcje centralne Poznania a problem regionalizmu wielkopolskiego w późnym średniowieczu, w: Państwo, naród, stany w świadomości wieków średnich. Pamięci Benedykta Zientary 1929-1983, red. A. Gieysztor, S. Gawlas, Warszawa 1990, s. 195-214.
Wiesiołowski Jacek, Sieć miejska w Wielkopolsce XIII-XVI wieku. Przestrzeń i społeczeństwo, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 28 (1980) s. 385-399.
Wiśniowski Eugeniusz, Sieć szkół parafialnych w Wielkopolsce i Małopolsce w początkach XVI w., „Roczniki Humanistyczne”, 15 (1967) z. 2, s. 85-127.
Wółkiewicz Ewa, Kościół i jego wierni. Struktury kościelne i formy pobożności w średniowiecznej Nysie, Kraków 2014.
Zajączkowski Stanisław Marian, Uwagi nad dziejami wsi kolegiaty łęczyckiej (do połowy lat siedemdziesiątych XVI w.), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 36 (1989) s. 95-144.
Zaremska Hanna, Bronisław Geremek – zawód historyk, w: Bronisław Geremek, O średniowieczu, Warszawa 2012, s. 7-32.
Zawistowska Alicja, Horyzontalne nierówności edukacyjne we współczesnej Polsce, Warszawa 2012.
Institute of History Polish Academy of Sciences https://orcid.org/0000-0003-3483-8306
License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.