Comparative Analysis of Medieval Colour Symbolism Illustrated with an Example of Illuminations of Cistercian Manuscript Codices of the 12th–15th Centuries
Karolina Ernest
Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw , Polandhttps://orcid.org/0009-0009-5975-8178
Abstract
The article is devoted to a comparative analysis of medieval colour symbolism in relation to illuminations of Cistercian codices of the 12th–15th centuries. Nine manuscripts related to the provenance of the former Cistercian abbeys in Henrykowo, Ląd, Kamieniec Ząbkowicki, Lubiąż and Trzebnica form the basis for the discussion of the topic. The main purpose of the article is to answer three questions: Can the selected manuscripts be an example reflecting colour symbolism in Cistercian art? Does the way the illuminators used colours affect the interpretation of the content of the painting? Do the pigments used allow the identification of the hierarchical structure (spiritual meaning)? The first part of the article focuses on presenting the symbolism of colour and its meaning in the Middle Ages. The medieval society has been characterized as particularly sensitive to radiance, light and colours, which were seen as expressions of God’s presence in the world. The next part of the article synthesizes the grey monks’ approach to the issue of art and its importance in Cistercian monasteries. It has been demonstrated that the principle of asceticism, pioneered by St Bernard of Clairvaux (1090–1153), was of great importance to Cistercian art, both in the ornamentation of manuscript codices and in the architecture and decoration of temples. The strict rules of Cistercian life, including the need for monks to observe values such as simplicity, modesty, poverty and humility, left its mark on Cistercian artistic creativity, and strongly influenced it. The aforementioned part is followed by a comparative analysis, first describing the symbolic meaning of primary colours in the Middle Ages and theology, and then indicating the place of the colours on selected decorative elements of the referenced manuscripts. Moreover, colours not belonging to the range of primary colours, but appearing on the illuminations of the Cistercian codices, were indicated. The results of the analysis showed that the colour-based symbolism was not fully implemented in the illumination of the 12th–15th century manuscript codices of the Polish Cistercians. This is because colours did not have a significant meaning with the grey monks – they were chosen at random. The use of specific pigments by illuminators was based on practical grounds and tradition. The primary purpose of using a particular colour was primarily to emphasize religious content and monastic spirituality.
Keywords:
manuscripts, St Bernard of Clairvaux, painting, ornamentation, colour symbolismReferences
Źródła rękopiśmienne
Biblioteka Książąt Czartoryskich (BKCz)
sygn. 1552 IV Rkps, Mszał z cysterskim kalendarzem liturgicznym, Niemcy ok. 1300 r., https://cyfrowe.mnk.pl/dlibra/publication/17187/edition/16932/content (dostęp: 1.02.2025).
Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (BUWr)
sygn. I F 440, Psalterium, 1240 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/16686/edition/34315?search=cmVzdWx0cz9hY3Rpb249QWR2YW5jZWRTZWFy-Y2hBY3Rpb24mdHlwZT0tMyZwPTAmcWYxPWF2YWlsYWJpbGl0eTpBdm-FpbGFibGUmdmFsMT1xOmN5c3RlcnNpJmlwcD0yNSZzZj1EYXRl (dostęp: 1.02.2025).
sygn. Mf. 70, Missale, 1473 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/19724/edition/35550/content (dostęp: 1.02.2025).
sygn. Mf 1382, Antiphonarium Cisterciense, ok. 2. poł. XIII w., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/17552/edition/46392 (dostęp: 1.02.2025).
sygn. Mf. 2794, Graduale Cisterciense de tempore et de sanctis per annum, ok. 1300-1350 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/8302/edition/15942 (dostęp: 1.02.2025).
sygn. Mf. 2796, Graduale (cum notis choralibus), ok. 1280-1290 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/18319/edition/47802 (dostęp: 1.02.2025).
sygn. Mf. 2820, Lectionarium evangeliorum et epistolarum de tempore et de sanctis, ok. 1250 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/19056/edition/47855 (dostęp: 1.02.2025).
sygn. Mf. 3518, Sancti Bernardi vita et res gestae, ok. 1127-1250, https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/102883/edition/104947?search=cmVzdWx0cz9hY3Rpb249QWR2YW5jZWRTZWFyY2hBY3Rpb24mdHlwZT0tMyZwPTAmcWYxPWF2YWlsYWJpbGl0eTpBdmFpbGFibGUmdmFsMT1xOnRyemVibmljYSZzZj1EYXRl (dostęp: 1.02.2025).
sygn. Mf. 8450, Postilla litteralis super totam Bibliam, 1412 r., https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/19051/edition/46385 (dostęp: 1.02.2025).
Źródła drukowane
Biblia Tysiąclecia, wyd. 5, Poznań 2014.
Bohusz-Szyszko Michał, Pisma św. Bernarda, Wilno 1849.
Canivez J.M., Statuta Capitulorum Generalium Ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1768, t. 1, Louvain 1933-1947.
Izydor z Sewilli, De haeresibus liber, tłum. M. Cholewa, Warszawa 1993.
Prezbiter Teofil, Diversarum Artium Schedula i inne średniowieczne zbiory przepisów o sztukach rozmaitych, przekł. i oprac. S. Kobielus, Kraków 2009.
Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, t. II, tłum. M. Dzielska, przed. T. Stępień, Kraków 1999.
Święty Bernard z Clairvaux, Apologia. O nawróceniu. Życie świętego biskupa Malachiasza, tłum. S. Kiełtyka, A. Maciąg, red. B.A. Grenz, Skoczów 2007.
Święty Bernard z Clairvaux, O obyczajach i obowiązku biskupów, tłum. S. Kiełtyka, red. J. Żukowicz, Kraków 1992.
Opracowania
Adamska Anna, Gra w kolory: rola barw w średniowiecznym systemie komunikacji społecznej, „Roczniki Historyczne”, 81 (2015) s. 7-34. (Crossref)
Baldock John, Symbolika chrześcijańska, tłum. J. Moderski, Poznań 1994.
Czyżewska M., O symbolice barw. Peryfrazy z kolorami w języku niemieckim i polskim, „Acta Philologica”, 32 (2006) nr 32, s. 33-44.
Dale Thomas, Art, w: A cultural history of color in the medieval age, ed. C.P. Biggam, K. Wolf, London 2021, s. 149-166. (Crossref)
Duckworth Chloe N., Sassin Anne E., Colour and Light in Ancient and Medieval Art, New York 2017. (Crossref)
Dudziński Paweł, Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997.
Grzywocz Krzysztof, Rozważania w świetle myśli Hugona od św. Wiktora, w: Aktywizacja w katechezie: szansa czy zagrożenie?, red. R. Chałupniak, J. Kostorz, W. Spyra, Opole 2002, s. 41-49.
Kobielus Stanisław, Lapidarium christianum: symbolika drogich kamieni. Wczesne chrześcijaństwo i średniowiecze, Kraków 2012.
Kobielus Stanisław, Źródła światła w średniowiecznej interpretacji, „Saeculum Christianum”, 2 (1995) nr 1, s. 221-240.
Konik Roman, Średniowieczna semiologia koloru, w: Percepcja między estetyką a epistemologią, red. R. Konik, D. Leszczyński, Wrocław 2010, s. 33-51.
Kopacz Iwona, Kolorystyka szat liturgicznych, „Anamnesis”. Biuletyn Komisji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski, 16 (2010) nr 1, s. 59-74.
Krasny Piotr, Źródło rozproszeń dla przywiązanych do marności świata. Rozważania św. Bernarda z Clairvaux o sztuce sakralnej w interpretacji Armanda Rancégo, „Modus”, 14 (2014) s. 123-138.
Lijka Kazimierz, Krzyż na ołtarzu lub obok niego, „Liturgia Sacra”. Liturgia – Musica – Ars, 43 (2014) nr 1, s. 53-69.
Marszalska Jolanta Małgorzata, Ubogie piękno: idea ascezy i prostoty w kościołach cysterskich w świetle Apologii do opata Wilhelma św. Bernarda z Clairvaux, „Ethos”, 32 (2019) nr 3, s. 219-231.
Nowiński Janusz, Ars Cisterciensis, Warszawa 2016.
Owen-Crocker Gale R., Body and Clothing, w: A cultural history of color in the medieval age, ed. C.P. Biggam, K. Wolf, London 2021, s. 97-112. (Crossref)
Pacewicz Artur, Przedarystotelesowskie rozważania nad kolorem, w: Percepcja między estetyką a epistemologią, red. R. Konik, D. Leszczyński, Wrocław 2010, s. 11-31.
Pastoureau Michel, Średniowieczna gra symboli, Warszawa 2006.
Patyra J., Zagadnienie średniowiecznej narracji obrazowej. Wybrane stanowiska badawcze, „Roczniki Humanistyczne”, 47 (1999) z. 4, s. 71-84.
Petzold A., Religion and Ritual, w: A cultural history of color in the medieval age, ed. C.P. Biggam, K. Wolf, London 2021, s. 81-96. (Crossref)
Rzepińska M., Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Kraków 1983.
Netografia
Armand-Jean Le Bouthillier de Rancé, w: Britannica, https://www.britannica.com/biography/Armand-Jean-Le-Bouthillier-de-Rance (dostęp: 1.02.2025).
Ashworth William B., Scientist of the Day – Georg Andreas Böckler, https://www.lindahall.org/about/news/scientist-of-the-day/georg-andreas-bockler/ (dostęp: 1.02.2025).
Holford Matthew, Minimalist decoration in Cistercian manuscripts, https://hab.bodleian.ox.ac.uk/en/blog/blog-post-15/ (dostęp: 1.02.2025).
Kijewska Agnieszka, Dionizy Areopagita, w: Powszechna encyklopedia filozofii, https://www.ptta.pl/pef/pdf/d/dionizyareopagita.pdf (dostęp: 1.02.2025).
Mielcarz Jakub, Symbolika światła w liturgii i Piśmie Świętym, https://www.ddl.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=808:symbolikaswiatla&catid=15&Itemid=113 (dostęp: 1.02.2025).
Rockwell Anne F., Suger, w: Britannica, https://www.britannica.com/biography/Suger (dostęp: 1.02.2025).
St. Isidore of Sevilla, w: Britannica, https://www.britannica.com/biography/Saint-Isidore-of-Sevilla (dostęp: 1.02.2025).
Wilken Robert L., Tertullian, w: Britannica, https://www.britannica.com/biography/Tertullian (dostęp: 1.02.2025).
Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw https://orcid.org/0009-0009-5975-8178
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
