The economic situation of the Pauline Monastery in Leśna (compared to the economy of other Pauline institutions operating in the Eastern provinces of the polish-Lithuanian Commonwealth)
Jacek Antoni Szpak
Uniwersytet Śląski w Katowicach , PolandAbstract
One of the most important institutions of the Polish Pauline Province in the 18th and 19th centuries was the monastery in Leśna in Podlasie (Podlachia). It was founded in 1726 by the village owner, Władysław Jan Michałowski. After the Third Partition in 1795, Leśna became part of Western Galicia, from 1809 it was part of the Duchy of Warsaw, and from 1815 to 1918 part of the Kingdom of Poland under the rule of Russian Tsars. The monastery was dissolved in 1864. The monastery received a very large endowment. Until 1795 it owned 16 villages, but as a result of the Third Partition, the Pauline Fathers lost most of their property to the Russian treasury. Until the end of its existence, it owned only 4 villages. The acreage of the monastic land in the 18th century amounted to 4907 morgens, and after 1795 it was only 842.50 morgen (82.83% less than before). Such a large endowment meant that the monastery in Leśna was financially the best secured convent in the Polish Pauline Province, second only to Jasna Góra. The Paulines in Leśna sowed the greatest quantities of rye, wheat, barley, oats, and they also grew Tartary buckwheat, peas, millet, buckwheat, and flax. The level of crop production was heavily influenced by military operations that took place in the area of the monastery. At that time, there occurred threats to life and health, as well as numerous lootings carried out by marching armies, e.g., over the years 1812 to 1813 and 1831. Most of the crops were expended on sowing and consumption in the monastery, while in the 19th century part of the harvest was sold on the local market. The 19th century also seems to have witnessed an improvement in the farming culture, resulting in increased productivity. The monastic estates bred oxen and horses as beasts of burden, as well as dairy cattle, sheep, pigs, poultry, and bees. Animal husbandry was primarily intended for satisfying their own needs. Non-agricultural economy, namely milling industry, propination (exercising local alcohol monopoly), and brick production played an important role in the economic operations of the monastery. On the basis of the preserved, incomplete archival materials, it has been established that the biggest income was obtained from lease rents, interest on special contracts for the purchase of profits from lease rents, as well as from bank deposits, and the repayment of mortgage bonds. The most substantial amounts were spent on construction and renovation works, taxes, salaries for servants and on the upkeep of monks. The financial situation of the monastery was unstable, but the monastery in Leśna supported itself without any external help, with a single exception being an assistance of the provincial authorities which happened only once, in the 1930s.
Keywords:
Pauline fathers; order of monks; Leśniów; Włodawa; monastic economy; Catholic churchReferences
Cichor D., Dzieje kościoła i klasztoru paulinów we Włodawie 1698-1864, „Studia Claromontana”, 13 (1993) s. 365-447.
Demczyszak G., Kościół Ducha Świętego w Warszawie w świetle jego inwentarzy z lat 1676-1819, „Studia Claromontana”, 28 (2010) s. 85-152.
Dunin-Wąsowicz A., Pomiary gruntu w Koronie w XVI-XVIII wieku, Warszawa 1994.
Dziurka H., Krzeszów, w: Monasticon Cisterciense Poloniae, t. 2: Katalog męskich klasztorów cysterskich na ziemiach polskich w dawnej Rzeczypospolitej, red. A.M. Wyrwa, Jerzy Strzelczyk, Krzysztof Kaczmarek, Poznań 1999.
Grüger H., Heinrichau. Zisterzienserabtei, „Jahrbuch der Schlesischen Friedrich- Wilhelms-Universität zu Breslau”, t. 23, red. J.J. Menzel, Würzburg/Main 1982.
Grüger H., Himmelwitz. Zisterzienserabtei, w: „Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau”, t. 22, red. J.J.Menzel, Würzburg/Main 1981.
Grüger H., Leuebes. Zisterzienserabtei, w: „Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau”, t. 22, red. J.J. Menzel, Würzburg/Main 1981.
Grüger H., Rauden. Zisterzienserabtei, w: „Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau”, t. 22, red. J.J. Menzel, Würzburg/Main 1981
Grüger H., Trebnitz. Zisterzienserabtei, w: „Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau”, t. 23, red. J.J. Menzel, Würzburg/Main 1982.
Hawelski E., Cathalogus patrum ac fratrum Ordinis S. Pauli Primi Eremitae, „Studia Claromontana”, 30 (2012) s. 385-504.
Katalog zabytków w Polsce, t. 10: Województwo warszawskie, red. I. Galicka. H., Sygie-tyńska, z. 5: Powiat grójecki, oprac. I. Galicka. H., Sygietyńska, Warszawa 1971, s. 39-42.
Kęder W., Jasna Góra wobec przemian politycznych w Rzeczypospolitej w latach 1661-1813. „Studia Claromontana”, 13 (1993) s. 5-206.
Kościelak S., Majątek ruchomy i nieruchomy klasztoru brygidek w Gdańsku u pro¬gu kasat oraz jego losy po kasacie w 1835 r. Wstępne ustalenia, w: Klasztor w gospo¬darce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, s. 597-609.
Kozaczko M., Poczet ordynatów Zamoyskich, Lublin 2009.
Maraśkiewicz J., Leśna Podlaska. Architektura kościoła, Biała Podlaska 1983.
Muszyńska J., Gospodarka dworska w dobrach biskupów krakowskich w połowie XVII wieku, Kielce 2012.
Muszyńska J., Gospodarka dworska w dobrach biskupstwa krakowskiego. Produkcja zbożowa w kluczu iłżeckim w połowie XVII wieku, w: Folwark-wieś-latyfundium. Gospodarstwo wiejskie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, red. J. Muszyńska, S. Kazusek, J. Pielas, Kielce 2009 s. 197-210.
Osiadacz A., Rodzina Boglewskich na tle epoki XIV-XVII wieku, „Studia Claromontana”, 29 (2011) s. 273-354.
Rosowski W., Sytuacja gospodarcza klasztoru bernardynów w Janowie na Podolu u progu kasat oraz losy jego majątku po kasacie w 1832 r., w: Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, s. 643-662.
Rusińska-Giertych H., Dochody klasztorów wynikające z działalności typograficznej na przykładzie drukarni franciszkanów we Lwowie (1770-1776), w: Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, s. 553-571.
Słownik wiedzy o Grójeckiem, red. Z. Szeląg, z. 11, Grójec 2002.
Strzeżek T., Kawaleria Królestwa Polskiego w powstaniu listopadowym, Olsztyn 2010.
Szafraniec K., Decus-Podlachiae. Ozdoba Podlasia. Sanktuarium Matki Boskiej Leśniańskiej w trzechsetlecie istnienia (1683–1983), „Collectanea Teologica”, 51 (1981) nr 3, s. 5-39.
Szafraniec S., Konwent paulinów jasnogórskich 1382-1864, Rzym 1966.
Szpak J., Ciężary wojskowe z dóbr starostwa brzeźnickiego w latach 1651-1793, w: Pecunia nervus belli. Z dziejów dyplomacji i stosunków międzynarodowych w XVI -XVIII wieku, red. M. Markiewicz, R. Skowron, F. Wolański, Katowice2016 s. 207- 225.
Szpak J., Dzieje klasztoru i parafii w Leśniowie, cz. 3: Parafia i sanktuarium Matki Bożej w Leśniowie, poddani klasztoru i parafii, „Studia Claromontana”, 22 (2004) s. 405-636.
Szpak J., Finanse starostwa kłobuckiego 1659-1789, „Magazyn Numizmatyczny”, (2014) nr 40, s. 38-48.
Szpak J., Klasztor paulinów w Leśnej 1726-1864. Początki, struktura organizacyjna, życie codzienne, podstawy ekonomiczne, „Roczniki Bialskopodlaski”, 24 (2016) s. 67-88.
Szpak J., Polska prowincja paulinów od XVII wieku do 1864 roku. Dzieje gospodarcze: klasztor na Jasnej Górze w Częstochowie, Katowice 2020.
Szpak J., Sytuacja ekonomiczna klasztoru paulinów we Włodawie w latach 1698–1864, „Studia Claromontana”, 33 (2017/2018) s. 685-709.
Szpak J., Sytuacja finansowa klasztoru paulinów w Leśnej Podlaskiej, „Magazyn Numizmatyczny”, (2019) nr 45, s. 70-88.
Szpak J., Szlachta koronna wobec zakonu paulinów w XVIII w., w: Między barokiem a oświeceniem. Prawo i bezprawie, red. S. Achremczyk, J. Kiełbik, Olsztyn 2018, s. 171-187.
Szpak J., Gospodarka feudalna w dobrach klasztoru paulinów w Leśniowie w XVIII i XIX wieku. Wybrane problemy, „Zeszyty Myszkowskie”, (2017) nr 4, s. 9-28.
Szylar A., „Sprawa o tym, jak benedyktynki gospodarstwo prowadziły…”. Organizacja i funkcjonowanie gospodarki opactwa benedyktynek w Sandomierzu w XVII i XVIII w., w: Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wro¬cław 2013, s. 447-459.
Święch H., Źródła utrzymania klasztoru bernardynek przy kościele pw. św. Agnieszki na Stradomiu w Krakowie oraz stan ich dochodów u progu kasaty klasztoru w 1788 r. i po przeniesieniu konwentu do klasztoru bernardynek przy kościele pw. św. Józefa, w: Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, s. 575-595.
Tomoń S., Fundacja paulińskiego klasztoru i kościoła pw. śś. Barbary i Andrzeja AP. w Częstochowie w pierwszej połowie wieku XVII, „Studia Claromontana”, 23 (2005) s. 183-272.
Trajdos T.M., Dobra i dochody klasztorne augustianów w Brześciu Litewskim w świetle archiwaliów konwentualnych (do końca XVII w.), w: Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, s. 385-411.
Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV-XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Janas, W. Kłaczewski, Kórnik 2002.
Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, A. Falniowska-Grabowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
Zaborski Z., Parafia Wiewiec. Zarys dziejów, Częstochowa 1999.
Zaborski Z., Rezydencja paulinów w Wiewcu, „Studia Claromontana”, 6 (1985) s. 160-193.
Zbudniewek J., Katalog domów i rezydencji polskiej prowincji paulinów, „Nasza Przeszłość” 31 (1969) s. 181-228.
Zbudniewek J., Paulini wczoraj i dzisiaj, „Studia Claromontana”, 25 (2007) s. 5-288.
Zbudniewek J., Wkład paulinów starowiejskich w kulturę ziemi przemyskiej, „Studia Claromontana”, 16 (1996) s. 345-352.
Ziółek E.M., Między tronem a ołtarzem. Kościół i państwo w Księstwie Warszawskim, Lublin 2012.
Złotkowski D., Udział zakonu ojców paulinów w życiu społeczno–politycznym Rze¬czypospolitej w XVIII w., Częstochowa 1994.
Zmuda R., Kasata klasztorów paulińskich na terenie Królestwa Polskiego w 1819 roku, „Studia Claromontana”, 25 (2007) s. 353-428.
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
