The role of the Church in Old Polish society illustrated with the example of the seventeenth-century archdeaconry of Gniezno (selected aspects)
Anna Jabłońska
Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach , Polandhttps://orcid.org/0000-0002-0111-7011
Abstract
The aim of the article is to show the role of the Church in Old Polish society illustrated with the example of a specific area (the archdeaconry of Gniezno) at a specific time (the seventeenth century). It presents selected aspects of this subject: secular clergy and the function of the parish.
The article discusses not only the social functions of the Church and their institutionalized effects, such as hospitals, schools and brotherhoods; it analyses the role of the Christian religion in developing culture as well. To perform those functions, the Church became involved in two formidable tasks associated with the age of reforms, initiated by the Council of Trent: the education of the whole society, and charity as a practical effect of mercy. The purpose of both those tasks was to educate society.
Keywords:
Old Polish society, the educational role of the Church, he social functions of the Church, culture, WielkopolskaReferences
Aleksandrowicz M., Archidiakonat gnieźnieński w latach 1706-1721, Lublin 1973, praca doktorska, mps..
Aleksandrowicz M., Początkowe dzieje seminarium duchownego w Gnieźnie (1602-1718), „Nasza Przeszłość”, 24 (1966) s. 167-183.
Aleksandrowicz M., Wychowawcy i wychowankowie seminarium gnieźnieńskiego w latach 1602-1718, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 12 (1965), z. 4, s. 111-131.
Aleksandrowicz P., Przyjęcie przez króla i senat uchwał Soboru Trydenckiego w Parczewie w 1564, „Prawo Kanoniczne”, 9 (1966) nr 3/4, s. 363-381.
Antosiewicz K., Opieka nad chorymi i biednymi w krakowskim szpitalu Świętego Ducha (1220-1741), „Roczniki Humanistyczne”, 26 (1978) s. 35-79;
Antosiewicz K., Szpital i kościół Świętego Ducha w Sandomierzu, „Studia Sandomierskie”, 2 (1981), s. 265-274.
Borkowska M., Zakony żeńskie w Polsce w epoce nowożytnej, Lublin 2010.
Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., red. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa 1999;
Dworzaczek W., Struktura społeczna szlachty, w: Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski,
t. 1: do roku 1793, Poznań 1969, s. 488-493.
Dworzaczkowa J., Bracia czescy w Wielkopolsce XVI i XVII wieku, Warszawa 1997.
Dworzaczkowa J., Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce, Poznań 1995.
Flaga J., Bractwa religijne w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, Lublin 2004.
Góralski Z., Działalność charytatywna w Polsce przedrozbiorowej, Warszawa 1973.
Jabłońska A., Człowiek, sztuka i Bóg (wybrane przykłady z XVII-wiecznych źródeł kościelnych archidiakonatu gnieźnieńskiego), w: Współczesna edukacja estetyczna. Teoria
i praktyka, red. K. Ziołowicz, J. Sztejbnis-Zdyb, Kielce 2011, s. 91-104.
Jabłońska A., Expositus periculo… Klęski duże i małe wschodniej Wielkopolski w świetle siedemnastowiecznych źródeł z archidiakonatu gnieźnieńskiego, „Roczniki Humanistyczne. 2 Historia”, 63 (2015), s. 99-117.
Jabłońska A., Funkcje społeczne parafii archidiakonatu gnieźnieńskiego w XVII wieku, Kielce 2013.
Kasjaniuk E., W. Pikor, A. Piwowar, Miłosierdzie, w: Encyklopedia katolicka, t. 12, red.
S. Wilk, Lublin 2008, kol. 1088-1092.
Kępski C., Ideał miłosierdzia a dobroczynność i opieka, Lublin 2002.
Kłoczowski J., Wspólnoty zakonne w średniowiecznej Polsce, Lublin 2010;
Kłoczowski J., Zakony męskie w Polsce XVI-XVIII wieku, w: Kościół w Polsce, t. 2, red. J. Kłoczowski, Kraków 1969, s. 483-730.
Kuźmak K., Bractwo, w: Encyklopedia katolicka, t. 2, red. F. Gryglewicz, Lublin 1976, kol. 1013.
Libiszowska-Żółtkowska M., Mariański J., Leksykon socjologii religii. Zjawiska-badania-teorie, Warszawa 2004.
Litak S., Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII-XVIII wiek. Rozwój i problematyka, „Przegląd Historyczny”, 78 (1997) z. 1, s. 502-520.
Litak S., Historia wychowania, t. 1: Do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, Kraków 2004.
Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno-religijne i edukacyjne, Lublin 2004.
Łobozek M. M., Apteka bonifratrów w Cieszynie, Kraków 2002.
Łobozek M. M., Bonifratrzy w Warszawie (1650-2000), Katowice 2000.
Markiewicz M., Historia Polski 1492-1795, Kraków 2002.
Miłosierdzie w postawie ludzkiej, red. W. Słomka, Lublin 1989.
Młotek A., Jałmużna, w: Encyklopedia katolicka, t. 7, red. S. Wielgus, Lublin 1997, kol. 738-741.
Pelczar R., Ustawodawstwo synodów diecezjalnych i listy pasterskie biskupów wobec szkolnictwa kościelnego dla świeckich w Polsce od XIII do XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 67 (1997) s. 319-324.
Riché P., Edukacja i kultura w Europie Zachodniej VI-VIII w., Warszawa 1995.
Socjologia religii. Wprowadzenie, oprac. F. Houtart, Kraków 1962.
Surdacki M., Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku, Lublin 2015.
Surdacki M., Szpitalnictwo zakonne w średniowiecznej Polsce, „Roczniki Humanistyczne”, 63 (2015) s. 49-98.
Szarszewski A., Ordynacje i statuty szpitali gdańskich, Toruń 2004.
Topolski J., Gniezno miastem wielkich jarmarków, w: Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965, s. 260-325.
Topolski J., Polska w czasach nowożytnych. Od środkowoeuropejskiej potęgi do utraty niepodległości (1501-1795), Poznań 1999.
Topolski J., Struktura gospodarcza rzemiosła i przemysłu. Rozwój sukiennictwa, w: Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski, t. 1: Do roku 1793, Poznań 1969, s. 469-476.
Topolski J., Wielkopolska na europejskich szlakach handlowych, w: Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski, t. 1: Do roku 1793, Poznań 1969, s. 476-479.
Topolski J., Wielkopolska poprzez wieki, Poznań 1999, s. 93-99.
Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004.
Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach https://orcid.org/0000-0002-0111-7011
