ABMK

Superekslibrisy prymasów Polski z XVI i XVII wieku znajdujące się w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie

Michał Bartoszak

Instytut Historii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu , Polska
https://orcid.org/0000-0003-3483-8306


Abstrakt

Kwerenda przeprowadzona w trakcie projektu grantowego realizowanego pod kierownictwem dr. Piotra Pokory w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie umożliwiła wskazanie grupy 21 typów i odmian superekslibrisów stosowanych przez 9 arcybiskupów gnieźnieńskich XVI i XVII w. Usystematyzowane osobowo znaki własnościowe, w pozytywny sposób świadczące o trosce o estetyczną okazałość woluminów hierarchów, dowodzą zarazem ich rozwiniętych ambicji bibliofilskich. W omawianym zbiorze uwidocznione zostały fluktuacje popularności tej formy znaku własnościowego. Trwający mniej więcej do połowy XVI w. etap implementacyjny objawił się jedynie sporadycznymi przykładami reprezentowanymi przez pojedyncze superekslibrisy Macieja Drzewickiego i Jana Latalskiego. Rozwój ilościowy dostrzegalny od drugiej połowie XVI w. uwidoczniony został w książkowych znakach Jakuba Uchańskiego, Stanisława Karnkowskiego, Bernarda Maciejowskiego, Wojciecha Baranowskiego, Jana Wężyka i Macieja Łubieńskiego dla których wachlarz typów i odmian superekslibrisów uległ już zdecydowanemu rozrostowi. Regres dostrzegalny wśród polskich miłośników książek w ciągu XVII w. skutkował mniej zasobną listą dalszych przykładów, które reprezentuje tutaj jedynie superekslibris Kazimierza Floriana Czartoryskiego. Opis pojedynczego egzemplarza uwzględnia tytuł, rok i miejsce wydania druku, opis oprawy wraz z próbą identyfikacji warsztatu introligatorskiego, jak też inne znaki proweniencyjne w obrębie woluminu, a także powiązaną z danym superekslibrisem literaturę przedmiotową.

Słowa kluczowe:

Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, arcybiskupi gnieźnieńscy, superekslibris, starodruki, nauka o książce

Bartoszak M., Pozostałości księgozbioru prymasa Stanisława Karnkowskiego w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie, „Roczniki Biblioteczne”, 61 (2017) s. 35-65.

Budka W., Papiernie poznańskie, w: W. Budka, Historia papiernictwa: antologia prac historyka

papiernictwa Włodzimierza Budki, [Łódź]-Duszniki-Zdrój 2009, s. 142-148.

Budka W., Znaki wodne papierni w Rzeczypospolitej Polskiej XVI w., w: Papiernie w Polsce XVI w., wyd. W. Budka, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971, s. 69-79.

Bylinowa E., Renesansowy księgozbiór rodziny Strzemboszów, w: Kolekcje Historyczne. Księgozbiory Szlacheckie XVI-XVIII wieku, red. E. Wyszyńska, Warszawa 2004, s. 17-105.

Chmiel A., Oprawy introligatora krakowskiego Kaspra Rajmana (Starszy) 1566-1600, „Przemysł i Rzemiosło”, 1 (1921) z. 1, s. 14-20.

Chyczewska A., Zasób drzeworytów ilustracyjnych i herbowych w XVI-wiecznych oficynach poznańskich, w: Z zagadnień teorii i praktyki bibliotekarskiej. Studia poświęcone pamięci Józefa Grycza, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, s. 354-382.

Cubrzyńska-Leonarczyk M., Polskie superekslibrisy XVI-XVIII wieku: centuria druga, Warszawa 2001.

Franczak R., Pozostałości księgozbioru kanonika gnieźnieńskiego Leonarda Walkonowskiego w zasobie Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, „Archiwista Polski”, 3 (2014) s. 31-39.

Iwańska-Cieślik B., Biblioteka kapituły katedralnej we Włocławku, Bydgoszcz 2013.

Katalog Druków Polskich XVI-go wieku Bibljoteki Kapitulnej w Gnieźnie, oprac. L. Formanowicz, Poznań 1930.

Kawecka-Gryczowa A., Nieznany bibliofil polski XVI wieku Maciej Bech, „Roczniki Biblioteczne”, 21 (1977) z. 1-2, s. 117-140.

Kiersnowski R., Wstęp do numizmatyki polskiej wieków średnich, Warszawa 1964.

Korolev S., Cenne i rzadkie polskie superekslibrisy heraldyczne ze zbiorów Biblioteki Narodowej w St. Petersburgu, „Z badań nad książką i księgozbiorami historycznymi”, 3 (2009) s. 171-196.

Laucevicius E., XV-XVIII a. Knygu irisimai Lietuvos B ibliotekose, Mosklas-Vilnius 1976.

Moskal T., Książki z superekslibrisami biskupów polskich okresu przedrozbiorowego w

Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu, w: Artem aliis tradere. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Anzelma Weissa, red. W. Bielak, J. Marczewski, T. Moskal, Lublin 2011, s. 193-205.

Muraszko M., Małopolska oprawa „Liber de modo acquirendae divinae gratiae...” z księgozbioru arcybiskupa Wojciecha Baranowskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia o Książce i Informacji”, 36 (2017) s. 241-246.

Muraszko M., Oprawy ksiąg arcybiskupa gnieźnieńskiego Wojciecha Baranowskiego, w: O miejsce książki w historii sztuki – Państwo i Kościół. W rocznicę chrztu Polski, Kraków 2018 (w druku).

Obrębski A., Oprawy książek należących do przechowywanej w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej Volsciany, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 41 (1991) s. 133-145.

Piech Z., Uwagi o typologii i nazewnictwie pieczęci w polskich i zagranicznych badaniach sfragistycznych, w: Dawne pieczęcie. Typologia – metody badań – interpretacje, red. Z. Piech, Warszawa 2015, s. 15-46.

Piekarski K. rec. R. Kotula, Właściciele rękopisów i starodruków zbiorów wielkopolskich Z. Czarneckiego, mieszczących się obecnie w „Baworovianum” we Lwowie, Lwów 1929, „Przegląd Bibljoteczny”, 3 (1929) z. 3, s. 388-415.

Płaszczyńska-Herman K., Ślady bibliofilskiej działalności braci kaznodziejów – superekslibrisy dominikańskie z biblioteki oo. dominikanów w Krakowie, w: Tegumentologia

Polska dzisiaj, red. A. Wagner, Toruń 2016, s. 167-189.

Pokora P., „Pontificale Romanum” z 1520 roku z biblioteki prymasa Macieja Drzewickiego. O odnalezieniu jednego z zaginionych klejnotów Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie, „Biblioteka”, 17 (2013) s. 37-51.

Pokora P., Muraszko M., Skarby drukarstwa i introligatorstwa ze zbiorów dawnej Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie. Katalog wystawy w Bibliotece Raczyńskich: Poznań 5-30 maja 2015, Poznań-Gniezno 2015.

Poniatowski S., Biblioteka kapituły łowickiej (zarys dziejów) w: Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Bibliologia dyscypliną integrującą, Warszawa 1993, s. 119-125.

Rulka K., Superekslibrisy w zbiorach Biblioteki Seminarium Duchownego we Włocławku, „Studia Włocławskie”, 6 (2003) s. 527-557.

Rybandt S., Księgozbiór prymasa Stanisława Karnkowskiego. Źródło badań nad kulturą umysłową dostojnika kościelnego XVI w., „Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi”, 13 (1992) s. 117-130.

Rybandt S., Superekslibrisy prymasa Stanisława Karnkowskiego w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie, „Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi”, 11 (1991) s. 5-26.

Siniarska-Czaplicka J., Filigrany papierni położonych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej od początku XVI do połowy XVIII wieku, Wrocław 1969.

Sipayłło M., Polskie Superexlibrisy XVI-XVIII wieku, Warszawa 1988.

Skiełczyński Z., Superekslibrisy z Biblioteki Kapitulnej w Łowiczu, Łowicz 1993.

Skiełczyński Z., Superexlibrisy Jana Wężyka arcybiskupa gnieźnieńskiego w Bibliotece Kapituły Łowickiej, „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie”, 6-7 (1977) s. 174-178.

Starzyński M., Herby średniowiecznych opatów mogilskich, Kraków 2005.

Strelnik I., Bibliofile XVI i XVII wieku i ich książki w Bibliotece im. Łopacińskiego, „Rocznik

Lubelski”, 23/24 (1981/1982) s. 65-77.

Wagner A., Prymas Maciej Drzewicki jako bibliofil. W pięćsetlecie powstania pierwszego polskiego ekslibrisu, Warszawa-Toruń-Poznań-Drzewica 2016.

Wagner A., Superekslibris polski: studium o kulturze bibliofilskiej i sztuce od średniowiecza do połowy XVII wieku, Toruń 2016.

Żurowski S., Znaki wodne papiernictwa wielkopolskiego XVI-XIX w., Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, „Biblioteka”, 5/57 (1965) s. 255-316.

Pobierz

Opublikowane
2018-12-09


Bartoszak, M. (2018). Superekslibrisy prymasów Polski z XVI i XVII wieku znajdujące się w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, 110, 35–62. https://doi.org/10.31743/abmk.2018.110.03

Michał Bartoszak 
Instytut Historii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu

mgr historii; współpracownik Instytutu Historii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu

https://orcid.org/0000-0003-3483-8306