Matejkowskie studia pieczęci przechowywanych w archiwum klasztornym w Mogile. Geneza
Barbara Ciciora
Instytut Historii Sztuki i Kultury; Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-7766-4046
Abstrakt
Rysunki Jana Matejki przedstawiające pieczęcie przechowywane w Archiwum Klasztoru Cystersów w Mogile stanowią odzwierciedlenie stanu historycznej świadomości, potrzeb kulturowych Polaków w XIX wieku oraz modelu historyzmu wypracowanego w Galicji w połowie XIX wieku. Są świadectwem polskiej recepcji XVII-wiecznej erudycyjnej historiografii, która, będąc znakiem lokalnego patriotyzmu, nadawała wartość lokalnemu dziedzictwu kultury materialnej i włączała go w koncepcję światowej historii, a w XIX wieku – także w koncepcję narodowych i światowych dziejów cywilizacji. Tło analiz stanowią poglądy historiograficzne, kolekcjonerskie i kulturowe kształtujące działania i warsztat artystyczny malarza historycznego w XIX wieku. Podkreślono te, które mogły mieć wpływ na percepcję pieczęci przez Jana Matejkę. Kluczową rolę odgrywają w tym procesie zagadnienia poszerzenia pola semantycznego przedmiotów wytworzonych w ubiegłych stuleciach, którym – u progu XIX stulecia – nadano status pamiątki i chętnie gromadzono w kolekcjach, a które stanowiły jednocześnie, jak pieczęcie, źródło wiedzy historycznej rozumianej w sposób erudycyjny, a więc nie tylko jako nośnik informacji o datach, postaciach i wydarzeniach, ale także o strojach, militariach, kulturze materialnej i obyczajach, co w XIX wieku stało się obiektem zainteresowań malarzy historycznych. Analizy rysunków Jana Matejki ujawniają rozległość percepcji pojedynczych egzemplarzy średniowiecznych pieczęci także w zakresie estetycznym, plastycznym i stylowym, gdyż ostatecznym celem malarza nie było jedynie odtworzenie wyglądu pieczęci, ale historyczna rekonstrukcja i historiozoficzna ocena przeszłości. Podkreślone zostały różnice między inwentaryzatorskim postrzeganiem wizerunków pieczęci, a postrzeganiem sumującym wyżej wymienione determinanty pracy artysty z plastycznym, zindywidualizowanym typem jego wypowiedzi twórczej, który w przypadku studiów Jana Matejki nabrał dodatkowo charakteru analitycznych badań pieczęci jako wizualnych fragmentów źródeł historycznych.
Słowa kluczowe:
Jan Matejko, rysunek, rysunki pieczęci, sfragistyka, malarstwo historyczne, kolekcjonerstwo XIX wiekuBibliografia
Bałus W., Renesans w wieku XIX i XX: fascynacja i sprzeciw, w: Recepcja renesansu w XIX i XX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 2002, Łodź 2003, s. 11-33
Beyer K., Album fotograficzne wystawy starożytności i zabytków sztuki urządzonej przez C.K. Towarzystwo Naukowe Krakowskie w Krakowie 1858 i 1859 r., Warszawa [1859].
Bieniak J., Pakosław Stary (Starszy), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 25, Wrocław-Warszawa-Kraków 1980, s. 38-42.
Bieńkowski W., Matejko Franciszek Ksawery Edward, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Wrocław-Warszawa-Kraków 1975, s. 183-184.
Ciciora B., Matejko a średniowiecze. Zainteresowania – inspiracje – realizacje, Kraków 2009, mps, rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. dra hab. Wojciecha Bałusa w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. 2009/095.
Ciciora B., Katalogu rysunków Jana Matejki w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Cz. 1. Studia z natury (w druku).
Czacki T., O Litewskich i Polskich prawach o ich duchu, źródłach, związku, i o rzeczach zawartych w pierwszym Statucie dla Litwy 1529 roku wydanym, Kraków 1861.
Danowska E., Tadeusz Czacki 1765-1813. Na pograniczu epok i ziem, Kraków 2006.
Dębicki L., Puławy, t. 2, Lwów 1887.
Doniesienia Literackie, „Biblioteka Warszawska”, 3 (1850) s. 574-575.
Dybiec J., Michał Wiszniewski jako profesor historii powszechnej w Uniwersytecie Jagiellońskim, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 9 (1964) nr 2, s. 211-227.
Eye A. von, Falke J. von, Kunst und Leben der Vorzeit von Beginn des Mittelalters bis zu Anfang des 19. Jahrhundets, Nürnberg 1858, Bd. 1, b.n.s
Gieysztor A., Nauki dające poznawać źródła historyczne w Uniwersytecie Warszawskim, w: Tradycje i perspektywy nauk pomocniczych historii w Polsce. Materiały z sympozjum w Uniwersytecie Jagiellońskim dnia 21-22 października 1993 roku, red. M. Rokosz, Kraków 1995, s. 29-33.
Grabski A., Dzieje historiografii, Poznań 2006.
Gumowski M., Haisig M., Mikucki S., Sfragistyka, Warszawa 1960.
Haisig M., Bolesław Podczaszyński. Sfragistyk i archeolog, Wrocław 1952.
Hanik J., Rosnowska J., Pol Wincenty, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 27, Wrocław-Warszawa-Kraków 1983, s. 255-263.
Jabłoński-Pawłowicz I., Wspomnienia o Janie Matejce, Lwów 1912.
Kaczmarczyk K., Kowalski G., Katalog Archiwum Opactwa OO. Cystersów w Mogile, Kraków-Mogiła 1919.
Kraszewski J.I., Listy do Redakcji Gazety Warszawskiej, „Gazeta Warszawska”, (1853) Nr 205, s. 4.
Kraszewski J.I., Listy do Redakcji Gazety Warszawskiej, „Dodatek” do „Gazety Warszawskiej”, (1853) Nr 208, s. 6-7.
Kuczyński S.K., Kazimierz Stronczyński jako sfragistyk i heraldyk, w: Kazimierz Stronczyński. Numizmatyk, sfragistyk i inwentaryzator zabytków. Materiały sesji naukowej, Piotrków Trybunalski 1983, s. 23-37.
Kuczyński S.K., Początki polskich badań sfragistycznych na tle europejskim, w: Pieczęcie w dawnej Rzeczypospolitej. Stan i perspektywy badań, red. Z. Piech, J. Pakulski, J. Wroniszewski, Warszawa 2006.
Lelewel J., Nauki dające poznawać źrzódła historyczne, Poznań 1863.
Lites ac Res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, wyd. T. Działyński, t. 1 i 2, Posnaniae 1855, t. 3 Posnaniae 1856.
Maciejewski J., Przedburzowcy. Z problematyki przełomu między romantyzmem a pozytwizmem, Kraków 1971.
Matejko F., Jerzy Juliusz Klowio, miniaturzysta chorwacki (Ur. 1498, +1578), „Tygodnik Ilustrowany”, (1865) nr 294, s. 173-174.
Mikucki S., Nauki pomocnicze historii w Uniwersytecie Jagiellońskim, w: Studia z dziejów Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. S. Mikucki, Kraków 1967, s. 153-183.
Mossakowska W., Fotografia przyjaciół Artura Grottgera i Walerego Rzewuskiego z 1865 roku, w: Fotografia. Od dagerotypu do Galerii Hybrydy. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Oddział Warszawski Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. D. Jackiewicz, Z. Jurkowlaniec, Warszawa 2008, s. 32-45.
Orańska J., Kajetan Wincenty Kielisiński w świetle dokumentów i prac w zbiorach kórnickich, Kórnik 1947.
Piech Z., Zbiory pieczęci jako przedmiot badań sfragistycznych w: Zbiory pieczęci w Polsce, red. Z. Piech i W. Strzyżewski, Warszawa 2009, s. 7-30.
Piech Z., Pieczęć jako źródło ikonograficzne. Ze studiów nad ikonografią historyczną, „Sfragìstičnij Ŝorìčnik”, 5 (2015) s. 21-87.
Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich. Część 1. Doba piastowska, Kraków 1899.
Perzanowski Z., Z dziejów Zakładu Nauk Pomocniczych Historii i Archiwistyki w Uniwersytecie Jagiellońskim, w: Tradycje i perspektywy nauk pomocniczych historii w Polsce. Materiały z sympozjum w Uniwersytecie Jagiellońskim dnia 21-22 października 1993 roku, red. M. Rokosz, Kraków 1995, s. 21-27.
Pokora P., Rysunki pieczęci Kajetana Wincentego Kielisińskiego w zbiorach Biblioteki PAN w Kórniku w: Zbiory pieczęci w Polsce, red. Z. Piech, W. Strzyżewski, Warszawa 2009, s. 377-476.
Pokora P., Album rysunków pieczęci Kajetana Wincentego Kielisińskiego ze zbiorów Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk, Kórnik 2013.
Pol W., O malarstwie i żywiołach jego w kraju naszym, „Tygodnik Literacki literaturze, sztukom pięknym i krytyce poświęcony”, (1839) nr 24, s. 186-187.
Polanowska J., Oleszczyński Antoni, biogram, w: Słownik Artystów Polskich, t. 6, Warszawa 1998, s. 242-250.
Pomian K., Zbieracze i osobliwości. Paryż-Wenecja, XVI-XVIII wiek, Gdańsk 2012.
Schnaydrowa B., Z dziejów krakowskiej Wystawy Starożytności, „Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie”, 23 (1977) s. 131-151.
Secomska K., Spór o starożytność. Problemy malarstwa w „Paralelach” Perrault, Warszawa 1991.
Serafińska S., Jan Matejko. Wspomnienia rodzinne, wyd. 2, Kraków 1958.
Seredyński H., Uposażenie klasztoru cystersów w Mogile, w: Monografia opactwa Cystersów we wsi Mogile, Kraków 1867, s. 73-86.
Sobieszczański F.M., Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce, t. 1, Warszawa 1847.
Starzyński M., Herby średniowiecznych opatów mogilskich, Kraków 2005.
Stronczyński K., Wzory pism dawnych w przerysach wystawione i objaśnione drukowanem ich wyczytaniem, Cz. 1. obejmująca pismo dyplomatów od roku 1228 do 1536, Warszawa 1839.
Szujski J., Wiadomość historyczna o Mogile, w: Monografia opactwa Cystersów we wsi Mogile, Kraków 1867, s. 5-24.
Szymański J., Sto lat przemian metodologicznych nauk pomocniczych historii w Polsce, w: Tradycje i perspektywy nauk pomocniczych historii w Polsce. Materiały z sympozjum w Uniwersytecie Jagiellońskim dnia 21-22 października 1993 roku, red. M. Rokosz, Kraków 1995, s. 35-47.
Unger J., Prospekt „Tygodnika Ilustrowanego”, 20 sierpnia 1859 roku, b.n.s.
Vossberg F.A., Siegel des Mittelalters von Polen, Lithauen, Schlesien, Pommern und Preussen. Ein Beitrag zuf Förderung diplomatischer, genealogischer, numismatischer und Kunstgeschichtlicher Studien über ursprunglich Slavische Theile der Preussischen Monarchie, Berlin 1854.
Żebrawski T., O pieczęciach dawnej Polski i Litwy, Kraków 1865.
Żygulski Z., Dzieje zbiorów puławskich (Świątynia Sybilli i Dom Gotycki), „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, 2 (1962) s. 5-256.
Żygulski Z., Muzea na świecie. Wstęp do muzealnictwa, Warszawa 1982.
Instytut Historii Sztuki i Kultury; Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
dr historii sztuki; adiunkt w Instytucie Historii Sztuki i Kultury; Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
https://orcid.org/0000-0002-7766-4046
