Redukcyjne pułapki socjologii „myślących maszyn”

Leszek KORPOROWICZ

Abstrakt

Najistotniejszym celem artykułu jest wskazanie na rozliczne uproszczenia, które dokonywane są w analizie rzeczywistości społecznej, wspomaganej współczesnymi i przyszłymi zastosowaniami sztucznej inteligencji. Wykonanie tego zadania wymaga omówienia zagadnienia redukcji, na które skazana jest hipotetyczna socjologia „myślących maszyn” jako typowy przykład nieporozumień wywołanych częstym tworzeniem zbyt daleko idących metafor. Co ważniejsze, konsekwencją tego typu praktyk jest ukryta zamiana właściwego przedmiotu nauk społecznych i humanistycznych, którym jest człowiek i jego człowieczeństwo, na koncentrację wokół używanych przez nie instrumentów, czego przykładem jest tak zwana humanistyka cyfrowa. Analizy odniesione będą do trzech obszarów badawczych socjologii, takich jak: relacje, więzi i tożsamości społeczne w kontekście możliwości, które spełniać miałaby socjologia zaawansowanych technologicznie maszyn, co nie jest równoznaczne z badaniem ich wpływu na działalność człowieka. W najbardziej istotnej kwestii procesu budowania oraz typologii tożsamości społecznych wykorzystana zostanie koncepcja logotwórczych dynamizmów kultury, jako ważnego czynnika tworzenia sensu i wartości ludzkich, który trudno odnaleźć w funkcjonalnej, instrumentalnej i parametryzowanej rzeczywistości maszyn oraz ich systemów. Co więcej, w artykule zostanie wykazana radykalna różnica każdego z dynamizmów w zależności od poziomu ich realizacji, na którą wskazuje teoria dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego i socjologii kulturalistycznej Antoniny Kłoskowskiej. W rezultacie powstanie cała lista wymogów, na które socjologia sztucznej inteligencji odpowiedzieć nie może, o ile porzuci fundamentalne kategorie rzeczywistości ludzkiej, jak godność, honor, wolność czy odpowiedzialność, a więc wartości autoteliczne człowieka.