Przestrzegać „godności rozumu ludzkiego”. Literacka misja uzgadniania rozumu i wiary w wybranych utworach ks. Jana Siemieńskiego
Maria BERKAN-JABŁOŃSKA
Zakład Literatury i Tradycji Romantyzmu , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-7137-6094
Abstrakt
Artykuł stanowi analizę dwóch zapomnianych utworów z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych dziewiętnastego wieku autorstwa ks. Jana Siemieńskiego, duchownego i przyjaciela wielu przedstawicieli polskiej inteligencji. Listy do Pani Apatii, która stała się Progresją (1879) i Listy do Pani Postępowskiej i jej odpowiedzi (1881) zostały pomyślane jako projekt apologetyczny, którego celem miało być przekonanie części zlaicyzowanych elit galicyjskich do podjęcia refleksji nad formami życia społeczno-religijnego i zobowiązaniami chrześcijanina w modernizującym się świecie. Podstawą lektury jest rekonstrukcja najważniejszych kwestii składających się na program odnowy moralnej i umysłowej, który Siemieński rozpisał na dwadzieścia pięć listów łączących tytułową bohaterkę i jej sąsiada Broga, pełniącego rolę mentora. Analiza hermeneutyczna pozwala uzyskać wgląd w mentalność epoki i wewnętrzną dynamikę ówczesnej polskiej myśli religijnej. Przypomnienie postaci księdza Siemieńskiego otwiera pole do dalszych badań zarówno nad jego twórczością, jak również nad wykorzystaniem literatury i prasy w procesie przemian Kościoła katolickiego w Galicji w okresie pontyfikatu papieża Leona XIII.
Słowa kluczowe:
Jan Siemieński, apologetyka, ultramontanie, życie religijne XIX wieku, Galicja, życie literackie KrakowaBibliografia
Augustyn. “O prawdziwej wierze.” In tenże, Dialogi filozoficzne. Translated by Jerzy Ptaszyński, Edited by Karol Tarnowski. Kraków: Znak, Kraków 1999.
Deharbe, Joseph T.J., Katechizm rzymsko-katolicki dla doroślejszej młodzieży. Translated by Edward Likowski. Poznań: Księgarnia J. K. Żupańskiego, 1864. Polona, https://polona.pl/preview/16d86a3e-be5b-4014-87d8-5b01d5163823.
Salezy, Franciszek. Filotea: Droga do życia pobożnego. Based on the translation by X. A. J. [rev. Aleksandera Jełowicki]. Warszawa: W drukarni Czerwińskiego i Spółki, 1872. Polona, https://polona.pl/item-view/0b0c6118-8f32-4bb0-89a0-1dfea38b22e6?page=4.
Golian, Zygmunt. “Katolicyzm i ultramontanizm.” Unia, no. 32 (1869): 2.
Golian, Zygmunt. “Katolicyzm i ultramontanizm.” Unia, no. 38 (1869): 2.
Golian, Zygmunt. “Katolicyzm i ultramontanizm.” Unia, no. 41 (1869): 2.
Golian, Zygmunt. “Katolicyzm i ultramontanizm.” Unia, no. 1 (1870): 2.
Kaleta, Andrzej. “Stanowisko władz kościelnych wobec ruchu ludowego w Galicji na przykładzie społecznej i wydawniczej działalności księdza Stanisława Stojałowskiego.” Toruńskie Studia Bibliologiczne 6, no. 2(11) (2013): 121–34. https://apcz.umk.pl/TSB/article/download/TSB.2013.025/2639/9375.
Korespondencja i papiery ks. Jana Siemieńskiego. Biblioteka Narodowa. Reference numer BN Rkp. 7857 (Dokumenty osobiste Jana Siemieńskiego, n.d.).
Korespondencja J. I. Kraszewskiego. Seria III: Listy z lat 1863-1887. T. 71, S (Sabiński–Siewicz). Biblioteka Jagiellońska. Reference number BJ Rkp. 6531 IV, k. 429-512. https://jbc.bj.uj.edu.pl/publication/863030.
Korespondencja ks. dr prof. Stefana Pawlickiego z lat 1862-1916. T. 5, Rački–Świeykowski. Biblioteka Jagiellońska. Reference numer BJ Rkp. 8699 III t. 5, k. 216-228. https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=643834.
Kracik, Jan, and Grzegorz Ryś. Dziesięć wieków diecezji krakowskiej. Kraków: Wydawnictwo Św. Stanisława, 1998.
Kremer, Józef. Podróż do Włoch. Vol. 6. Kościoły i muzea Rzymu. Warszawa: Salomon Lewental, 1880.
Lesiak-Przybył, Bożena. “Wielka wojna w ‘Dzienniku’ Aleksandry Czechówny (część V: 5 stycznia-2 listopada 1918 r.).” Krakowski Rocznik Archiwalny, no. 24 (2018): 151–98.
Niemiec, Bronisław. Udział duchowieństwa katolickiego w rozwoju kultury religijnej, moralnej i narodowej na ziemiach polskich pod zaborem austriackim w XIX i na początku XX wieku. Kraków: Częstochowskie Wydawnictwo Archidiecezjalne Regina Poloniae, 2004.
“Nieomylność Papieża.” Tygodnik Soborowy, no. 10 (1870): 1–7.
Obrusznik-Partyka, Maria. Józef Ignacy Kraszewski w świetle korespondencji z Władysławem Bełzą. Piotrków Trybunalski: Piotrkowskie Bractwo Akademickie im. Zygmunta I Starego, 2016.
Olszewski, Daniel. “Kościół katolicki a ruch ludowy na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku.” In Wieś polska wobec wyzwań, przełomów i zagrożeń (XIX i XX wiek). Vol. 2. Edited by Marek Przeniosło and Stanisław Wiech. Kielce: Wszechnica Świętokrzyska w Kielcach, 2005.
Pawlicki, Stefan, Mózg i dusza. Kraków: Wydaw. Dzieł Katolickich Władysława Miłkowskiego, 1874.
Pecci, Joachim. Kościół i cywilizacja. Edited by Arkadiusz Modrzejewski. Translated by Walerian Kalinka. Łódź: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej, 2010.
Polski słownik biograficzny, s.v. “Siemieński Jan Nepomucen Antoni.” Vol. 37. Edited by Henryk Markiewicz. Warszawa and KrakówL Polska Akademia Nauk and Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla, 1996-1997.
Siemieński, Jan. Codzienne krótkie rozmyślania (dla inteligencji). Kraków: self-published, printed by Romana Łakociński, 1899.
Siemieński, Jan. Biskup Dupanloup i jego dzieło “O wychowaniu.” Kraków: Redakcja “Przeglądu Polskiego”, 1879.
Siemieński, Jan. Dialog między rozumem i sercem Polski. Poznań: Księgarnia J. K. Żupańskiego, 1893.
Siemieński, Jan. “Do matki Polki (Naśladowanie Mickiewicz w 50 lat później).” In Siemieński, Listy do Pani Postępowskiej i jej odpowiedzi. (Dalszy ciąg listów do Pani Apatii). Seria 2. W dodatku: Obrona Filozofii i inne pisma w “Echu” niedrukowane. Kraków: self-published, printed by W. L. Anczyc i Sp., 1881.
Siemieński, Jan. Ewunia (Henryetta Ewa z hr. Ankwiczów, 10 voto Sołtykowa, 20 voto hr. Kuczkowska): 1810-1879. Szkic na podstawie dzienników, albumów i innych papierów pośmiertnych. Lwów: self-published, printed by Gubrynowicz i Schmidt, 1888.
Siemieński, Jan. Kwestie sporne w życiorysie Adama Mickiewicza. Lwów: self-published, printed by Gubrynowicz i Schmidt, 1889.
Siemieński, Jan. Listy do Pani Apatii, która stała się Progresją i jej odpowiedzi: ofiarowane J.I. Kraszewskiemu. Seria 1. Kraków: Wydawnictwo „Echa”, printed by W. L. Anczyc i Sp., 1879.
Siemieński, Jan. “Listy do Pani Postępowskiej i jej odpowiedzi: (Dalszy ciąg listów do Pani Apatii); Seria 2.” In Siemieński, Listy do Pani Postępowskiej i jej odpowiedzi: (Dalszy ciąg listów do Pani Apatii); Seria 2. W dodatku: Obrona Filozofii i inne pisma w „Echu” niedrukowane. Kraków: self-published, printed by W. L. Anczyc i Sp., 1881.
Siemieński, Jan. Literacka uroczystość Dziadów. Rok 1. Poznań: Wojciech Simon, 1880.
Siemieński, Jan. “Mowa ks. J. S. napisana na pogrzeb ucznia klasy VIII, który w imieniu młodzieży szkolnej krakowskiej witał J. I. Kraszewskiego w gimnazjum św. Anny.” In Siemieński Listy do Pani Postępowskiej i jej odpowiedzi. (Dalszy ciąg listów do Pani Apatii). Seria 2. W dodatku: Obrona Filozofii i inne pisma w “Echu” niedrukowane. Kraków: self-published, printed by W. L. Anczyc i Sp., 1881.
Siemieński, Jan. “Mowa miana na ogólnym zebraniu Towarzystwa św. Salomei w Sali Radnej Krakowskiej, dnia 15 grudnia 1878 r.” In Siemieński, Listy do Pani Apatii, która stała się Progresją i jej odpowiedzi: ofiarowane J.I. Kraszewskiemu. Seria 1. Kraków: Wydawnictwo “Echa”, printed by W. L. Anczyc i Sp., 1879.
Siemieński, Jan. “Obrona Filozofii.” In Siemieński Listy do Pani Postępowskiej i jej odpowiedzi. (Dalszy ciąg listów do Pani Apatii). Seria 2. W dodatku: Obrona Filozofii i inne pisma w “Echu” niedrukowane. Kraków: self-published, printed by W. L. Anczyc i Sp., 1881.
Siemieński, Jan. “Rozmowa Prezesa i Księdza.” In Siemieński Listy do Pani Postępowskiej i jej odpowiedzi. (Dalszy ciąg listów do Pani Apatii). Seria 2. W dodatku: Obrona Filozofii i inne pisma w “Echu” niedrukowane. Kraków: self-published, printed by W. L. Anczyc i Sp., 1881.
Sołga, Przemysław. “Przyczyny i okoliczności zatargu ks. Stanisława Stojałowskiego z polskim Kościołem hierarchicznym.” Teologia i Człowiek, no. 1(49) (2020): 155–76. https://apcz.umk.pl/TiCz/article/view/TiCz.2020.008/26032.
Struś, Józef. “Wartości humanistyczne w ascetyce św. Franciszka Salezego.” Seminare: Poszukiwania naukowe, no. 3 (1978): 159–76.
Szczurowski, Rafał. “Ultramontanizm w Galicji w latach 1860-1870.” Nasza Przeszłość: Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce, no. 89 (1989): 201–43. https://ojs.academicon.pl/np/article/view/7536.
Szujski, Józef. “Kilka słów z powodu broszury X. Z. G. pt. Moderantyzm.” Przegląd Polski 5, no. 4 (1871): 309–21.
Wnęk, Jan. “Biskup Feliks Dupanloup w pedagogice polskiej.” Nasza Przeszłość: Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce, no. 115-116 (2011): 575–87.
Zakład Literatury i Tradycji Romantyzmu https://orcid.org/0000-0002-7137-6094
