Co nas czeka (po śmierci)? Współczesna niemiecka powieść dystopijna wobec pytań o rzeczy ostateczne
Abstrakt
W artykule omówiony został wątek lęku o przyszłość ludzkości w utworach literatury niemieckiego obszaru językowego reprezentujących gatunek dystopii i antyutopii. Zagadnienie to rozpatrywano w kontekście eschatologii chrześcijańskiej i pojęć takich, jak śmierć, życie wieczne, sąd ostateczny, wiara w Boga i apokalipsa. Punkt wyjścia interpretacji stanowi Utopia Thomasa More’a, pierwszy utwór reprezentujący gatunek powieści utopijnej, w której autor przedstawił odmienne od tradycyjnych formy wiary w życie nadprzyrodzone oraz powiązał je z modelem funkcjonowania fikcyjnego społeczeństwa. Autorka artykułu przyjmuje hipotezę, że świat wykreowanej w Utopii, podobnie jak religia stworzona na potrzeby tej powieści, wykazują cechy totalitaryzmu, a przedstawione w niej życie społeczne podporządkowane jest systemowi totalitarnemu. Tego rodzaju związek religii ze społeczeństwem wyznacza z kolei cechy późniejszych powieści dystopijnych oraz antyutopii, aż do współczesności. Niemieckie powieści tego gatunku, nawiązując do apokaliptycznych pojęć i symboli, ukazują nie tylko niepokojące wizje niedalekiej przyszłości, ale także – poprzez eksponowanie związku religii z warunkami społecznymi – współczesne kryzysy etyczne i religijne. W artykule wskazano najważniejsze powieściowe motywy związane z eschatologią chrześcijańską oraz zwrócono uwagę na ich związek z realnymi obawami o przyszłość ludzkości.
Słowa kluczowe:
eschatologia, śmierć, dystopia, literatura niemieckaBibliografia
Althaus, Paul. Die letzten Dinge: Entwurf einer christlichen Eschatologie. Gütersloh: Bertelsmann, 1926.
Bartnik, Czesław Stanisław. “Myśl eschatologiczna.” In Bartnik, Dzieła zebrane. Vol. 23. Lublin: Standruk, 2002.
Bartscherer, Christoph. “Die Herren der Apokalypse: Weltuntergänge im Werk von Friedrich Dürrenmatt, Günter Grass und Michael Cordy.” In Am Ende der Tage: Apokalyptische Bilder in Bibel, Kunst, Musik und Literatur. Edited by Hans-Georg Gradl, Georg Steins, and Florian Schuller. Regensburg: Friedrich Pustet, 2011.
Beck, Zoë. Paradise City. Berlin: Suhrkamp, 2020.
Berg, Sibille. GRM: Brainfuck. Würzburg: Kiepenheuer & Witsch, 2019.
Bortkiewicz, Paweł. “Religia i Bóg w świecie transhumanizmu.” Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL 28, no. 3 (111) (2015): 114–27.
Brunssen, Frank. Das Absurde in Günter Grass' Literatur der achtziger Jahre. Würzburg: Königshausen & Neumann, 1997.
Dante Alighieri. Boska komedia. Translated by Agnieszka Kuciak. Kraków and Dębogóra: Wydawnictwo AA and Klub Książki Katolickiej, 2006.
Dante Alighieri. Boska komedia. Translated by Edward Porębowicz. Warszawa: PIW, 1959.
Dürrenmatt, Friedrich. Der Auftrag Oder Vom Beobachten des Beobachters der Beobachter. Zürich: Diogenes Verlag, 1988.
Fedorov, Nikolai. Konets sirotstva: Bezgranichnoye rodstvo. Litres.ru, https://www.litres.ru/book/nikolay-fedorov/konec-sirotstva-bezgranichnoe-rodstvo-2696265/
Ferrando, Francesca. “Posthumanizm, transhumanizm, antyhumanizm, metahumanizm oraz nowy materializm. Różnice i relacje.” Translated by Roman Sapeńko and Ewa Świętek. Rocznik Lubuski 42, part 2 (2016): 13–26.
Garbowski, Marcin. “Transhumanizm: Geneza – założenia – krytyka.” Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL 28, no. 3 (111) (2015): 23–41.
Grass, Günter. Szczurzyca. Translated by Sławomir Błaut. Warszawa: PIW, 1993.
Hannig, Theresa. Die Optimierer. Köln: Lübbe, 2017.
Hansen, Thore D. Die Reinsten. München: Golkonda Verlag, 2019.
Harari, Yuval Noah. Homo deus: Krótka historia jutra. Translated by Michał Romanek. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2018.
Hawking, Stephen. Krótkie odpowiedzi na wielkie pytania. Translated by Marek Krośniak. Poznań: Zysk i S-ka, 2018.
Huxley, Aldous. Nowy wspaniały świat. Translated by Bogdan Baran. Warszawa: Muza, 1997.
Jean Paul. Blumen-, Frucht- und Dornenstücke oder Ehestand, Tod und Hochzeit des Armenadvokaten F. St. Siebenkäs im Reichsmarktflecken Kuhschnappel. Vols. 1–3. Berlin: Carl Matzdorff's Buchhandlung, 1796–97.
Jean Paul. “Mowa wypowiedziana przez umarłego Chrystusa ze szczytu kosmicznego gmachu o tym, że nie ma Boga.” Translated by Maria Żmigrodzka. In Maria Janion and Maria Żmigrodzka, Romantyzm i egzystencja: Fragmenty niedokończonego dzieła. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2004
[Jean Paul]. “Siebenkäs. ” In Jean Paul‘s sämmtliche Werke. Vol. 11. Berlin: Reimer, 1841.
Juster, Alexandra. Juli Zehs “Corpus Delicti: Ein Prozess”: Intertextuelle Perspektiven. Berlin: LIT Verlag, 2022.
Kling, Marc-Uwe. QualityLand. Berlin: Ullstein Verlag, 2017.
Kling, Marc-Uwe. QualityLand 2.0: Kikis Geheimnis. Berlin: Ullstein Verlag, 2022.
Kling, Marc-Uwe. QualityLandia. Translated by Magdalena Kaczmarek. Oświęcim: Wydawnictwo NieZwykłe, 2020.
Kurzweil, Ray. Nadchodzi osobliwość: Kiedy człowiek przekroczy granice biologii. Translated by Eliza Chodkowska and Anna Nowosielska. Warszawa: Kurhaus Publishing, 2013.
Lennox, John C. 2084: Sztuczna inteligencja i przyszłość ludzkości. Translated by Zbigniew Kościuk. Warszawa: Fundacja Prodoteo, 2023.
Leś, Mariusz M. “Narracja i transcendencja: Od ideologii do poetyki science fiction.” In Motywy religijne we współczesnej fantastyce. Edited by Mariusz M. Leś and Piotr Stasiewicz. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2014.
Leś, Mariusz M. Piotr Stasiewicz, eds. Motywy religijne we współczesnej fantastyce. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2014.
Lubbadeh, Jens. Unsterblich. München: Wilhelm Heine Verlag, 2016.
von Lucadou, Julia. Die Hochhausspringerin. Berlin: Carl Hanser, 2018.
More (Morus), Thomas. Utopia. Translated by Kazimierz Abgarowicz. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1954.
Nicieja, Stankomir. “Współczesne spojrzenie na edukacyjne i pedagogiczne motywy w dziele Tomasza Morusa Utopia (1516).” In Utopia a edukacja. Vol. 2. Pedagogiczne konteksty społecznych wyobrażeń świata możliwego. Edited by Rafał Włodarczyk. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2017.
Nietzsche, Friedrich. Radosna wiedza (“La gaya scienza”). Translated by Małgorzata Łukasiewicz, Andrzej Kopacki, and Leopold Staff. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2008.
Nocke, Franz-Josef. Eschatologia. Translated by Wojciech Borowski. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia, 2003.
Orwell, George. Rok 1984. Translated by Tomasz Mirkowicz. Warszawa: PIW 1988.
Ostrowski, Witold. “Wprowadzenie do Utopii.” In Thomas More (Morus), Utopia. Translated by Kazimierz Abgarowicz. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1954.
Ratzinger, Joseph. Eschatologia: Śmierć i życie wieczne. Translated by Marek Węcławski. Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha, 1984.
Ryszka, Czesław. Czy świat się kończy? Nasze problemy ostateczne. Kraków: Wydawnictwo Salwator, 2012.
Sargent, Lyman Tower. “Trzy oblicza utopizmu – rewizja.” Translated by Piotr Krzywicki. Zagadnienia Rodzajów Literackich 64, no. 3 (139) (2021): 133–70.
de Staël, Madame (Anne-Louise-Germaine). O Niemczech. Translated Fryderyk Krauze. Warszawa: Lewental, ca. 1850.
Teilhard de Chardin, Pierre. Fenomen człowieka. Translated by Konrad Waloszczyk. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1993.
Wolting, Monika. “‘Climate Fiction’ in der deutschsprachigen Literatur.” In Utopische und dystopische Weltenentwürfe. Edited by Monika Wolting. Göttingen: V&R Unipress, 2022.
Young, George M. The Russian Cosmists: The Esoteric Futurism of Nikolai Fedorov and His Followers. New York: Oxford University Press, 2012.
Zamiatin, Eugeniusz. My. Translated by Adam Pomorski. Warszawa: Wydawnictwa Alfa, 1989.
Zeh, Juli. Corpus delicti: Proces. Translated by Sława Lisiecka. Warszawa: WAB, 2011.
Zyber, Erik. Homo utopicus: Die Utopie im Lichte der philosophischen Anthropologie. Würzburg: Königshausen & Neumann, 2007.
